Kültür ve Aile

Aile kısaca, anne, baba ve çocuklardan oluşan kan bağına dayalı en küçük toplumsal birlik olarak tanımlanabilir.

Aile toplumun oluşma evresindeki ilk basamaktır. Bireylerin gelenek ve değer yargıları, tutum ve davranışları, kişilik gelişimleri gibi alanları şekillendirmekte ve kültür ile harmanlayarak toplumun bir parçası haline getirmektedir.

Aile işlevselliği ailenin bir kültür içerisinde toplumun sosyal gereksinimlerini yerine getirmesini temsil etmektedir.

• Biyolojik İşlevsellik
• Ekonomik İşlevsellik 
• Sosyal İşlevsellik
• Psikolojik İşlevsellik

Aile, üyelerinin manevi güvenliğini sağlayarak duygusal bağlanma, bakım alma ve korunma gibi psikolojik ihtiyaçların giderildiği en uygun ortamdır. Aile ortamı oluşturduğu güvenli alan sayesinde yeni doğanın hayatta kalması ve optimal gelişmesi için sevgi ve bakımın verilmesine en uygun ortamı hazırlar. Psikolojik işlev sayesinde aile üyeleri arasındaki duygusal bağın temelleri atılır ve aile içi ilişkileri kuşaktan kuşağa aktarılan sağlam temellere oturur.

Sosyalizasyon bireyleri topluma kazandırma, sosyal uyumlarını sağlama, toplumun kültürel mirasını, değerler ve kurallarını aktarma süreci olarak tanımlanabilir. Bu sürecin birincil kurumu ailedir, çocuk yetiştirme tutum ve davranışları ile değerlerini aktarır ve bu sayede sosyalizasyonun temelleri aile ortamında atılmış olur.

• Neslin devamını sağlama

• Eşlerin cinsel yaşamlarını düzenleme

• Nüfusun demografik yapısını oluşturma

Sosyoloji yazınında aile türleri en yaygın olarak ailenin büyüklüğüne, ailede kimin otorite sahibi olduğuna ve ailenin yaşadığı yere göre üç ölçüt temelinde gruplandırılır.

Çekirdek aile yapılanmasında eşitlikçi rol dağılımı, aile üyeleri arasında iş bölümü ve aile üyelerinin özerk bir kişilik olarak varlıkları ön plandadır.

Geniş aile, büyük aile veya geleneksel aile olarak da isimlendirilir. Bu ile türünde aileyi oluşturan bireyler, anne babanın evlenmemiş çocukları, evlenmiş erkek çocukları, gelin, torun ve akrabalardır. Aile reisi genel olarak ailedeki en yaşlı kişi olarak görülür.

Ataerkil aileler, erkeğin otorite sahibi olduğu aile türleridir. Ailenin en yaşlı erkeği otorite figürü olarak kabul edilir ve akrabalık baba soyuna dayanmaktadır. Bu tür ailelerde kararları geniş yetkilere sahip olan baba alır ve uygulamay koyar.

Anaerkil aileler, kadının sahip olduğu statünün, erkeğin statüsünden daha üstün kabul edildiği ailelerdir. Aile içerisinde otorite figürü olarak kararları anne alır ve uygulamasını gerçekleştirir.

Modern aile, aile içerisindeki otoritenin kadın ve erkek tarafından eşit şekilde paylaşıldığı, demokratik dengeye dayanan ailelerdir. Modern aile günümüzdeki genellikle modern sanayi toplumlarına özgü aile yapılanmasındadır. Akrabalık hem anneden hem de babadan geçer.

Kültürel atmosfer ebeveynlerin tutum, davranış, inanış ve çocuk yetiştirme pratiklerini şekillendirirken kültüre özgü ebeveynlik tarzlarının oluşması da kaçınılmazdır. Bu nedenle, farklı kültürlerdeki ebeveynler çocuklarının fizyolojik, psikolojik ve gelişimsel ihtiyaçlarının giderilmesi konusunda farklı tutum ve davranışlar sergilerler.

Ebeveynlik etnoteorileri belli bir kültür içerisinde çocuk yetiştirme pratiklerinde o kültüre özgü değer, inanış, tutum ve davranış temelinde ortaya çıkan ve kültürel inanç sistemlerini yansıtan ebeveynlik tutum ve davranışları olarak tanımlanabilir.

Bireycilik bireylerin kendilerini toplumdan bağımsız gördüğü, bireylerin kendi ihtiyaçlarını ve amaçlarını önceliklendirdiği ve sosyal ilişkilerin görece daha gevşek olduğu sosyal örüntü olarak tanımlarken, toplulukçuluğu ise bireylerin kendilerini toplumun bir parçası olarak gördüğü, toplum çıkarlarının ve ihtiyaçlarının bireysel amaçlardan önce geldiği ve sosyal ilişkilerin görece daha sıkı olduğu sosyal örüntü olarak tanımlamaktadır.

Birbirine bağımlı aile ilişkilerini barındıran karşılıklı aile modeli, aile bireylerinin özerk benliklerinin ön planda olduğu bağımsız aile modeli ve bu iki modelin sentezlenmesiyle ortaya çıkan psikolojik (duygusal) bağımlı aile modelidir.

Bireyci kültürlere atfedilen temel özellikler sanayileşme, göç oranlarında artış, düşük doğum oranları, medya ve teknolojinin etkisi ve çekirdek aile yapısı ve beraberinde gelişen zayıf sosyal ilişkiler ve bireylerin bağımsızlık ihtiyacıdır.

Toplulukçu kültürlerin en temel göstergeleri  tarımsal ekonomi, otoriteye saygı ve uyum, homojen yapıda sosyal gruplar ve gruplar arası yüksek ayrışma, geniş aile yapısı ve buna bağlı olarak gelişen karşılıklı bağımlı ve yakın sosyal ilişkilerdir.

Türkiye kültürel anlamda geniş bir yelpazede bulunmasına ve farklı coğrafi bölgeleriyle bireysel seviyede heterojen bir yapıya sahip olmasına rağmen genel aile yapısının toplulukçu kültür iklimine sahip olduğu söylenebilir.

Bu model özellikle modernleşme sürecinin etkilerinin tam olarak yansımadığı ataerkil geleneksel toplumlarda daha sık görülmektedir. Bu modelde aile sadece anne, baba ve çocuklardan oluşan çekirdek aile üyelerinden ibaret değildir. Anneanne, babaanne, dede gibi geniş aile fertlerinin ve akraba ilişkilerinin etkileri aile içi ilişkilerde ön plandadır. Bu tip ailelerde çocuğun ekonomik ve psikolojik değeri göze çarpmaktadır. Bundan dolayı çocuk sahibi olmak bireylerin kısa vadede duygusal ihtiyaçlarını karşılarken, uzun vadede ise ekonomik ihtiyaçlarını karşılamaktadır. Bu aile modelinde çocuk ve aile arasında karşılıklı bağımlılık söz konusudur.

Bakım veren birincil bağlanma figürünün bakım rolünü ailenin diğer üyeleri ile paylaşması sonucu ortak ebeveynlik ortaya çıkmaktadır.

İlişkisel benliği önemseyen ve çocukları da bağımlı aile ilişkileri kurmaları yönünde yetiştiren Japon ebeveynler ve çocukları arasında, insanlarla yakınlık arayışı ve ayrılık kaygısını temsil eden kaygılı bağlanma tipi daha yaygındır.

Boşanmayla birlikte ailede yapısal olarak bir değişim meydana gelir ve aile üyelerinin rolleri ve sorumlulukları yeni düzene göre tekrardan oluşturulur. Bu durum toplum seviyesinde demografik yapının değişmesi anlamına gelir. Boşanmayı izleyen süreç diğer ailevi süreçlerde olduğu gibi içinde bulunduğu toplumun kültüründen oldukça etkilenir.

Aile içi iletişim örüntüleri; karşılıklı konuşma temelli/diyalog yönelimli ve itaat temelli/uyum yönelimli iletişim olmak üzere iki ana boyutta incelenmektedir.

Karşılıklı konuşma boyutu, tüm aile bireylerinin aile içi konularda fikirlerini özgürce ifade etmelerine ne derecede olanak tanındığını ifade eder. Karşılıklı konuşmaya önem veren ailelerde, konuşulan konu ve harcanan zaman ne olursa olsun tüm bireyler söylemek istediklerini serbestçe ve sıklıkla dile getirirler.

İtaat temelli iletişim boyutu tüm aile bireylerinin benzer tutum, değer ve inançlara sahip olmasının ne derecede önemsendiğine karşılık gelir. İtaati önemseyen ailelerde genellikle aile içi uyumu ve ebeveynlere bağlılığı pekiştirmeye yönelik etkileşimlerde bulunulur.