AİLE İÇİ UYUMLU ETKİLEŞİM - Deneme Sınavı - 9

Çocuklar anneden ayrılma, birleşme ve yabancıyla birlikte olma durumlarının yarattığı kısa süreli stre­se verdikleri tepkilere göre güvenli, kaygılı/ kararsız ya da dirençli ve kaçınan olmak üzere üç gruba ayrılırlar. İki güvensiz bağlanma grubuna ek olarak dav­ranış örüntüsünde bir organizasyon ve tutarlılık olmayan, dağınık, hem yaklaşma hem de kaçınma davranışlarını aynı anda gösteren “yönelim bozuk­luğu” olarak adlandırılan güvensiz bir bağlanma örüntüsü daha tanımlanmıştır. Korkutularak büyütülen çocuklarda, aile içi şiddetin yaygın olduğu ailelerde büyüyen çocuklarda ve travma mağdurlarında yönelim bo­zukluğu çok yaygın görülmektedir. Yönelim bozukluğu olarak sınıfla­nan bağlanma örüntüsü psikopatoloji bakımından da çok ciddi bir risk faktörüdür. Açıklamada da görüldüğü gibi sorunun doğru cevabı “d” seçeneğinde yer alan “Yönelim bozukluğu" olarak sınıfla­nan bağlanma örüntüsüdür.

Ebeveyn davranışları ile çocukların bağlanma örüntüsü arasındaki ilişkiyi Main, ebeveyn­lerin özellikle çocuk stres altındayken gösterdiği duyarlık ve davranışlarındaki tutarlılık düzeyi ile açıklamıştır. Main’e göre, çoğunun stres belirtisi­ne ve ihtiyaçlarına ebeveynin zamanında ve tutarlı cevap vermesi güvenli bağlanmayla, tutarsız ve aşırı müdahaleci cevap vermesi de kaygılı/kararsız dirençli bağlanmayla, tutarlı olarak tepkisiz, ilgisiz ya da soğuk cevap vermesi kaçınan bağlanmayla ilişkilidir. Açıklamada da görüldüğü gibi sorunun doğru cevabı “b” seçeneğinde yer alan “Kaçınan bağlanmadır.”

Sorunun doğru cevabı “a” seçeneğidir. Çünkü bağlanma kaygısının yüksek ancak bağlanma kaçınma düzeyinin düşük olduğu ya da benlik mo­delinin olumsuz fakat başkaları modelinin olumlu olduğu kategori yetişkinlikte saplantılı bağlanma olarak tanımlanmıştır ve kaygılı kararsız bağlanma ile aynı özellikleri gösterir. Ebeveyne, arkadaşa ya da eşlere aşırı bağımlı olma, sürekli yakınlık arama ve kıskançlık saplantılı bağlanmanın belirgin özellik­lerindendir.

Doğru cevap “e” seçeneğinde yer alan “Açık ya da örtük olarak çocuğun, aciz, yetersiz ve zayıf olduğuna yönelik mesajların verilmesidir.” Çünkü bu seçenekte yer alan ifade aşırılaştırma stratejisine yol açan ebeveyn davra­nışlarındandır. Diğer seçeneklerde yer alan ifadeler ise Mikulincer ve Shaver’e göre aktivasyonu engel­leme stratejisini şekillendiren ebeveyn davranışlarındandır. Mikulincer ve Shaver’e göre hem bağ­lanmayı aşırılaştırma hem de aktivasyonu engelleme stratejilerinin ardında erken yıllardaki ebeveyn dav­ranışları yatar. Bu yazarlara göre aktivasyonu engel­leme stratejisini şekillendiren dört ebeveyn davranışı vardır. Bu davranışlar sonucunda çocuklar erken yaşlarda kendi ayakları üzerinde durmaya ve bu nedenle ken­dine aşırı güvenmeye zorlanır.

Doğru cevap “a” seçeneğinde yer alan “Etnoteoridir.” Çünkü etnoteori olarak isimlendirilen bu kavram kültüre bağlı çocuk yetiştirme inançlarının günlük hayata yansımasıdır. Etnoteoriler ebeveynlerin içinde yaşadıkları kültürle uyumlu olarak kendileri, aileleri ve çocuk­ları hakkında sahip oldukları inançlarının günlük etkileşimlere yansımalarını taşır. Örneğin, ebe­veynler öncelikli olarak çocuğunun bağımsız, özerk ve bir an önce kendi ayakları üzerinde durmayı öğrenmesi gereken birisi olarak mı görmek istiyor yoksa itaatkâr, saygılı ve sorumluluklarını bilen birisi olarak mı? İşte bir kültürde etnoteori ne ise, çocuk ona hizmet edecek ebeveynlik uygulamaları ve davranışlarıyla yetiştirilir.

Ebeveynler ve çekirdek aile en temel sosyalizasyon aracıdır. Ebeveynler bu işlevi ebeveynlik tarzı ve davranışları yoluyla yerine ge­tirirler. Erken çocukluk dönemi, esnekliği, hızlı öğrenmeye açıklığı nedeniyle, duygusal, bilişsel ve fiziksel gelişimin en hızlı olduğu, diğer bir deyişle psikolojik gelişimin temel unsurlarının oluştuğu kritik dönemdir. Sosyalizasyon en hızlı erken dö­nemde yaşanır. Açıklamada da görüldüğü gibi sorunun doğru cevabı “b” seçeneğinde yer alan “Erken çocukluk dönemidir.”

Sorunun doğru cevabı “e” seçeneğidir. Çünkü sadece “e” seçeneğinde yer alan “Çocuklarına bir ebeveynden ziyade arkadaş gibi yaklaşırlar.” davranışı “İzin verici şımartan ana babalık” davranışlarından biridir. Diğer seçeneklerde yer alan davranışlar ise “Demokratik ana babalık” davranışlarındandır. Şımartan ana babalık ilginin, sevginin çok yük­sek ama talebin düşük, denetimin yetersiz olduğu “gevşek” ana babalık tarzıdır. Otoriter ana babalığın tam tersidir. Bu tür aile­ler genellikle kararsızdır ve tutarsız disiplinle çocuk yetiştirmeye çalışır. Çocuklarına bir ebeveynden ziyade arkadaş gibi yaklaşırlar. Kuralları alabildiği­ne esnetme ve sınır koyamama, yani yapı eksikliği en tipik özellikleridir.

İzin verici şımartan ebeveynlikle büyüyen ço­cukların en büyük sorunu disiplin eksikliği nede­niyle yaşadıkları dağınıklık ve kendilerini düzen­lemedeki yetersizliktir. Sınırları olmayan özgürlük ve serbestlik anlayışı çocuk gelişiminde olumsuz sonuçlarla ilişkilidir. Düşük öz­saygı ve kronik olumsuz duygu durumu şımartılan çocuklar arasında daha yaygındır. Bir başka risk de sınır koyamama nedeniyle fiziksel sağlıkta yaşanan olumsuzluklardır. Başta obezite olmak üzere yeme bozuklukları, öz bakım eksikliği nedeniyle yaşanan sorunlar ve bunların sağlığa olumsuz etkisi kont­rolsüz izin verici şımartan ailelerde büyüyen çocuk­ların sık yaşadığı sorunlar arasındadır. Açıklamada da görüldüğü gibi sorunun doğru cevabı “d” seçeneğinde yer alan “Şımartan ailelerdir.”

John Bowlby ve Mary Ainsworth bağlanma kuramını geliştirmiştir. Sigmund Freud Psikoanalitik kuramı geliştiren kişidir. Diana Baumrind, farklı ebeveyn tutum ve davranışlarının çocuğun psikolojisini nasıl etkilediğini açıklamaya çalışmıştır. Sosyal öğrenme kuramını geliştiren ise Bandura'dır. Doğru cevap A seçeneğidir.

Çocuklar özellikle erken yaşlarda en çok ebeveynleri ile zaman geçirirler ve doğal olarak yeni bir şey öğrenmek için onların davranışlarını model almayı
tercih ederler. Bandura bu durumu “ilişkisel tercih” olarak isimlendirmiştir.  Ainsworth duyarlığı bir ebeveynin çocuğunun işaretlerini fark etmesi, doğru yorumlaması, zamanında ve uygun karşılık vermesi olarak tanımlamıştır. Ebeveynlerin çocuk yetiştirme tutum, davranış ve uygulamaları yoluyla içinde yaşadıkları toplumun kültürünü, değerlerini, normlarını ve davranış kalıplarını çocuklarına aktarması ve onu toplumsal hayata hazırlaması süreci sosyalizasyon olarak tanımlanır. Etnoteori ise  kültüre bağlı çocuk
yetiştirme inançlarıdır. Özellikle bebeklik ve erken çocukluk döneminde daha belirgin gözlenen, ancak yaşam boyu süren, özel kişilerle güçlü duygusal bağlar kurma eğilimi olarak tanımlanan kavram ise bağlanmadır. Doğru cevap B seçeneğidir.

Ainsworth ve arkadaşları, geliştirdikleri gözleme dayalı ölçüm aracı ile anne duyarlığını ikili kutuplar halinde dört boyutta tanımlamış ve ölçmüşlerdir. Birinci boyut duyarlığa karşı duyarsız anne davranışı boyutudur. İkinci temel duyarlık boyutu kabule karşı reddetmedir. Üçüncü boyut işbirliğine karşı müdahaledir. Son boyut ulaşılabilirliğe karşı ihmalkârlık boyutudur. Bu boyutlar arasında saplantıya karşı duyarsız diye bir boyut bulunmamaktadır. Doğru cevap E seçeneğidir.

Güvenli olarak sınıflandırılan çocukların, anneden ayrılma durumunda kaygılansalar bile annenin dönüşünde kolayca sakinleştikleri ve anneyle yakınlığı ve uyumlu ilişkiyi yeniden hızlı bir şekilde kurdukları gözlenmiştir. Kaygılı/kararsız olarak sınıflanan çocukların anneleriyle ayrıldıklarında kısa süreli panik yaşadıkları, ayrılığı abartılı bir şekilde protesto ederek oynamayı ya da yabancı ile ilişki kurmayı reddettikleri, aşırı kaygı yaşadıkları, annelerinin dönüşünden sonra da kolayca sakinleşemedikleri ve genellikle öfke gösterdikleri gözlenmiştir. Kaçınmacı bağlanan çocukların ise hem anneden ayrılmaya hem de yeniden birleşmeye karşı kayıtsız göründükleri, bir anlamda aşırı savunucu davranarak duygularını bastırmaya çalıştıkları gözlenmiştir. Doğru cevap C seçeneğidir.

Yüksek düzeylerde talep ve ilgi ile tanımlanan demokratik ana babalık evrensel olarak kabul edilen en sağlıklı “optimal” çocuk yetiştirme tarzıdır. Doğru cevap D seçeneğidir.

Demokratik tarzdaki ebeveyn, çocuğun ihtiyaçlarına ve bireysel farklılıklara karşı duyarlıdır, ama aynı zamandan gerekli olan sınırları da koyar. Çocuklar kurallara uymadığında ya da beklentileri yerine getirmediğinde ebeveyneler çocuğun davranışlarını izler ve uygun davranış için beklenen standartları hatırlatırlar. Ebeveynlerin duygusal olarak soğuk, mesafeli, kayıtsız ve iletişim kurmakta isteksiz olduğu ailelerde denetimin de eksik olması nedeniyle çocuklarda sevilmedikleri, istenilmedikleri duygusu hissedilir. Bu ana baba tarzı ise İhmalkar ana babadır. Otoriter ebeveyn ise çocuğa üstten bakarak bilgi verir ama yeterli ilgi ve sevgi göstermez. İletişim kanalları genellikle tek yönlü, ebeveynden çocuğa doğru açıktır. Çocuğun ailede sözü pek dinlenmez. Doğru cevap A seçeneğidir.

Baumrind ebeveyn kontrol davranışını sınırlayıcı kontrol ve sıkı kontrol olmak üzere iki farklı kontrol türü olduğunu belirtmiştir. Sınırlandırıcı kontrolde davranış kalıplarına dayanma ve yasaklamalar yoluyla çocuk kontrol edilirken sıkı kontrolde söz konusu olan konulan kuralların işletilmesidir ve kural yoluyla çocuğa rehberlik etmek esastır. Demokratik ana babalık daha çok denetlemeyi sıkı kontrol yoluyla gerçekleştirirken, otoriter ana babalıkta sınırlayıcı kontrol daha yaygındır. Doğru cevap B seçeneğidir.

Otoriter ana babalık tarzı talep ile ilgi arasındaki dengenin talep lehine bozulması olarak tanımlanabilir. Yüksek düzeyde talebin düşük düzeyde ilgiyle eşleşmesi aile ikliminin katılaşmasına, soğumasına ve çocuğa verilen duygusal desteğin azalmasına yol açar. Bu tür ailelerde keskin kurallar ve yüksek standartlar konulur ve çocuktan bunlara mutlak olarak itaat etmesi beklenir. Doğru cevap C seçeneğidir.

İhmalkâr ana babalık etkileri bakımından en olumsuz tarzdır. İhmal edilmiş çocukların benlik gelişimi ve psikolojik sağlıkları ciddi risk altındadır. Yeterince değer, ilgi ve saygı görmedikleri için özsaygıları düşüktür. Kendilerine ve başkalarına güven duymakta sorun yaşarlar. Araştırmalar bağımlılık ve davranış bozukluklarının en sık bu tür ailelerde büyüyen çocuklarda olduğunu göstermektedir. Ototriteden onay beklentisi ise otoriter ana babanın çocukları üzerindeki etkilerinden biridir. Doğru cevap E seçeneğidir.

Psikolojik kontrol çok sayıda yolla uygulanır. Aşırı müdahalede bulunma, suçluluk yaratma, utandırma, sevgiyi geri çekme ve disiplin amaçlı aşırı mesafeli davranma gibi çok sayıda ebeveyn davranışını içerir. Bu davranışlar sevgi yönelimli ve güç yönelimli olarak ikiye ayrılır. Çocukta suçluluk yaratma, sevgiyi geri çekme, suçluluk ve utanç hissettirme gibi davranışlar sevgi yönelimli psikolojik kontrol örnekleridir. Tehdit etme, zorlama, çocuğu yok sayma veya yıldırma girişimi gibi ebeveyn davranışları ise güç yönelimli psikolojik kontrol örnekleridir.Doğru cevap D seçeneğidir.

Aile yapısı, aile bireylerinin sayısını, ailenin yaşadığı yer ve aile fertlerinin birbiriyle olan ilişkilerini temsil eder. Aile işlevselliği ise ailenin bir kültür
içerisinde toplumun sosyal gereksinimlerini yerine getirmesini temsil etmektedir.

A ve B seçeneklerinde verilen işlevsellik özellikleri biyolojik işlevsellik grubuna, C seçeneği psikolojik işlevsellik, D seçeneği ekonomik işlevsellik grubuna girmektedir. E seçeneği ise sosyal işlevsellik grubunda yer almaktadır.