AİLE İÇİ UYUMLU ETKİLEŞİM - Deneme Sınavı - 10

Bandura’nın "Sosyal Öğrenme Kuramı" na göre, çocuk çevresinde bulunan başkalarının, özellikle ebeveynlerinin tutum, davranış ve duygusal tepkilerini otomatik olarak gözlemleyerek ve model alarak çıkarımlarda bulunur ve nasıl davranması gerektiğini ögrenir.

Bağlanma sistemi özellikle çocuk en zor durumdayken, stres altındayken, (örn., hastalandığında, korktuğunda, korkutulduğunda, kaygılandığında, yorgunken, kötü rüya gördüğünde vb.) yani　 kendisi　 ya da çevre kaynaklı bir tehdit hissettiğinde tetiklenir.

İşbirliğine karşı müdahale ebeveyn duyarlığının üçüncü boyutunu oluşturur. İşbirliğine duyarlı bir ebeveyn bebeğin bireysel özelliklerine ve isteklerine saygı göstererek bakım davranışlarını ayarlar ve tepkilerini onun
psikolojik durumuna ve gerçek ihtiyaçlarına uygun olarak uyumlu bir şekilde düzenler.

Yabancı ortam yönteminin sonuçları ikinci güvensiz bağlanma kategorisinde olan kaçınmacı bağlanan çocukların hem anneden ayrılmaya hem de yeniden birleşmeye karşı kayıtsız göründükleri, kendilerini aşırı kontrol ederek anneyle yakınlığı tehlikeye atacak ayrılma ya da reddedilme olasılığını ortadan kaldıracak bir savunma geliştirdikleri sonucunu ortaya koymuştur. Diğer seçeneklerde verilen özellikler kaygılı/kararsız olarak sınıflandırılan çocukların tepkilerini temsil etmektedir.

Anne duyarlılığının "İşbirliğine karşı müdahale" boyutu, işbirliği duyarlı bir ebeveynin bebeğin bireysel özelliklerine ve isteklerine saygı göstererek bakım davranışlarını ayarlayabilmesi ve tepkilerini onun psikolojik durumuna ve gerçek ihtiyaçlarına uygun olarak uyumlu bir şekilde düzenleyebilmesi ya da ebeveynin çocuğun kendi davranışları üzerinde kontrol kurmasını engelleyecek sekilde keşif girişimlerini kesmesi, gereksiz müdahalelerde bulunması, aşırı girici davranması ve kontrol düşkünü olması durumunu ifade eder.

Main’e göre, çocuğun ihtiyaçlarına ebeveynin tutarlı olarak tepkisiz, ilgisiz ya da soğuk cevap vermesi kaçınan bağlanmayla ilişkilidir.

Saplantılı bağlanmada bağlanma kaygısı yüksek ancak bağlanma kaçınma düzeyi düşüktür.  Benlik modelinin olumsuz fakat başkaları modelinin olumlu olduğu kategoridir. Ebeveyne, arkadaşa ya da eşlere aşırı bağımlı olma, sürekli yakınlık arama ve kıskançlık saplantılı bağlanmanın belirgin özelliklerindendir.

Kaçınan bağlanmaya sahip bir çocuk ebeveynini soğuk ve ilgisiz olarak algılar ve bir stres yaşadığında ya da tehdit algıladığında, kaygılı bağlanmanın tam tersine, savunmaya, “kaçışa” geçer ve duygularını bastırmaya çalışır. Mümkün olduğu kadar sorun yokmuş gibi davranır ve dikkatini başka yerlere, özellikle yoğun bir şekilde oyunlara yönlendirir. Bu sorunlarla kendi başlarına baş edebileceklerine ve sosyal desteğe hiçbir şekilde ihtiyaç
duymadıklarını düşünürler.

Dikkatini oyuna yöneltme kaygılı bağlanan çocuklarda stres anında kullanılan bağlanmayı etkinleştirme stratejisinin sonucundaki davranışlardan biri değildir.

Ebeveynin çocuğun ihtiyaçlarına ve bireysel farklılıklarına karşı duyarlı olması, ama aynı zamanda gerekli olan sınırları da koyması demokratik ana babalık davranışına örnektir.

Çocukta suçluluk yaratma, sevgiyi geri çekme, suçluluk ve utanç hissettirme gibi davranışlar sevgi yönelimli psikolojik kontrol örnekleridir. Tehdit etme, zorlama, çocuğu yok sayma veya yıldırma girişimi gibi ebeveyn davranışları ise güç yönelimli psikolojik kontrol örnekleridir.

Çocuğun davranışlarını ona doğrudan müdahale etmeden izlemek, davranışların onun hakkında bilgi sahibi olmaya ve disiplinde tutarlılığa dayanması davranışsal kontrolü ifade eder.

Davranışları izleme psikolojik kontrol uygulayan ebeveynlerin davranışlarından biri değildir.

Çocuk yetiştirme tarzındaki bu farklılıklar etnoteori olarak isimlendirilen kültüre bağlı çocuk yetiştirme inançlarının günlük hayata yansımasıdır.

Erken çocukluk dönemi, esnekliği, hızlı öğrenmeye açıklığı nedeniyle, duygusal, bilişsel ve fiziksel gelişimin en hızlı olduğu, diğer bir deyişle psikolojik gelişimin temel unsurlarının oluştuğu 0-3 yaş arası kritik dönemdir. Sosyalizasyon en hızlı bu dönemde yaşanır.

Denetleme ya da yaygın kullanımı ile disiplin etme, çocuğun özerkliğini, mizacını ihmal etmeyecek şekilde yapıcı olarak uygulandığında aslında sağlıklı kişilik gelişimi için gerekli olan bir yapıyı oluşturur. Çocuğun kendisini
ve duygularını etkin ve işlevsel olarak düzenleyebilmesi (kontrol edebilmesi), hazzı erteleme, sabır ve sebat göstermeyi öğrenmesi için de gereklidir. Diğer bir deyişle disiplin aslında baskı, zorlama, katı sınır çizme değil, ilkeli ve tutarlı olmanın, sebat ve sabır göstermeyi öğretmenin bir aracıdır. Ancak bu ebeveynlerinden her şeyi isteyebileceği anlamına gelmez.

Aşırı müdahalede bulunma, suçluluk yaratma, utandırma, sevgiyi geri çekme ve disiplin amaçlı aşırı mesafeli davranma gibi çok sayıda ebeveyn davranışını içeren sürece psikolojik kontrol denir. Bu davranışlar sevgi yönelimli ve güç yönelimli olarak ikiye ayrılır. Çocukta suçluluk yaratma, sevgiyi geri çekme, suçluluk ve utanç hissettirme gibi davranışlar sevgi yönelimli psikolojik kontrol örnekleridir. Tehdit etme, zorlama, çocuğu yok sayma veya yıldırma girişimi gibi ebeveyn davranışları ise güç yönelimli psikolojik kontrol örnekleridir.

Sosyal Öğrenme Kuramına göre, çocuklar öncelikle ebeveynlerin davranışlarını ve duygusal tepkilerini gözler, yorumlar, taklit eder ve zamanla içselleştirerek tekrarlar. Bu nedenle aile iklimi aşırı sert ve soğuksa, ana baba kuralcı ve aşırı kontrolcü ise çocuk da buna uygun bir davranış ve duygusal örüntü gösterir. Kendi ilişkilerine bunları taşır. Hatta bu örüntü kuşaklar arası taşınır. Örne­ğin, aile içi şiddetin yaygın olduğu ailelerde büyü­yen çocukların ebeveyn olduklarında benzer şiddet örüntüsü gösterdiğine ilişkin bulgular bu kuramı destekler niteliktedir. Açıklamada da görüldüğü gibi sorunun doğru cevabı “b” seçeneğinde yer alan “Sosyal Öğrenme Kuramıdır.”

Sorunun doğru cevabı “c” seçeneğidir. Çünkü ikinci temel duyarlık boyutu olan “Kabule karşı red­detme boyutu” annenin bebekten kaynak­lanan olası olumsuz duygularını ve bununla ilgili yaşadığı çatışmayı çözme becerisini tanımlar. An­nenin ne kadar çocuğunun bireysel farklılıklarını ve isteklerini kabul edici davrandığı ya da olumsuz beklentileri nedeniyle reddedici bir yaklaşım içinde olduğu, nasıl bir psikolojik iklimde bakımın sunul­duğunu anlamak bakımından önemlidir. Bebekler ebeveynin duruşundan, ses tonuna kadar özellikle sözel olmayan davranışlarından ne kadar sevildiği ve varlıklarının ebeveynleri gözünde değerli olup olmadığını hissederler. Kabul edici ebeveyn ço­cuğun endişelenmeden yaklaşması ve isteklerini doğru ifade edebilmesi için gerekli olan psikolojik ortamı sağlar.