AİLE EKONOMİSİ

Osmanlı ekonomisini kapitalist dünyayla bütünleştiren mekanizmaların ilki ticaret olmuştur. 1838 yılında İngiltere ile yapılan Balta Limanı Ticaret Antlaşması bu mekanizmayı işletmenin ilk aracı olmuştur. Bu antlaşma ile Osmanlı İmparatorluğuserbest ticaret bölgesi haline gelmiştir. 1838 ticaret antlaşması, yabancı tüccarlara avantajlar sağlayarak İmparatorluk içinde toplumsal çözülmenin ve işsizliğin ortaya çıkmasına neden olmuştur.

Osmanlı maliyesinin borçlarının ödeyemez hale gelmesi ile 1881 yılında Düyun-u Umumiye idaresi kurulmuştur. Düyun-u Umumiye Osmanlı borçlarını yeniden yapılandırarak Avrupa ülkeleri ile Osmanlı arasındaki ticari ilişkilerin devam etmesini sağlamaya çalışmıştır. Bu kurum ile Osmanlı İmparatorluğu mali egemenliğini yitirmiştir.

Gelişmiş ülkelerin sanayileri yoğun teknoloji kullanımını içerir. Endüstriyel üretimin devamlılığını sağlamak için ihtiyaç duyduğu hammaddeleri gelişmemiş ya da gelişmekte olan ülkelerden satın alırken bunların yerine işlenmiş, görece yüksek katma değere sahip olan malların satışını gerçekleştirir. Bu durum gelişmekte olan ülkeler ile gelişmiş ülkeler arasındaki ekonomik farkın kapanması engeller. Bir çok farklı alanda ithal edilen sermaye yoğun ürünler ile gelişmemiş ülkelerde yüksek işsizlik oranı ve cari açık miktarı ortaya çıkar.

Osmanlı İmparatorluğu'nda İttihatçı kadrolar Birinci Dünya Savaşı sırasında ortaya çıkan aşırı kâr fırsatlarına, Müslüman, Türk, milli burjuva kesimi yaratmak amacıyla göz yummuşlardır. Daha o dönemlerden itibaren Türkiye’de devlet, iş insanı yaratma konusunda önemli rol oynamaya başlamıştır. İttihatçı kadrolara yakın olanlar, savaş yıllarının kârları ile cumhuriyet döneminde kullanılacak olan ilk sermaye birikimini sağlamışlardır.

Belirtilen dönemde girişimci olabilmek için hiçbir özellik, yönetimdeki parti üyeleriyle kurulmuş ilişkilerden daha geçerli değildir. Yönetime yakın olmak, sermaye sahibi olmaktan, toplumsal konumdan ya da ticari bir konudaki uzmanlıktan önde gelmektedir. İttihatçılar yalnızca atılgan iş adamlarını desteklemekle kalmamışlar, bizzat iş insanı olmuşlardır. İttihatçıların iktidarda oldukları dönemde, iş insanı ile iktisat politikası yapan kişi ayrımı kalkmış, özel çıkar alanı ile kamu politikası alanı birbirine karışmıştır. Kamu firması ile özel firma ayrımları netliğini yitirmiştir.

Cumhuriyet döneminde serbest piyasa ekonomisi denenerek kapitalist sistem ile ulus devletin entegre olması hedeflenmiştir. Ancak verilen teşviklere rağmen ekonomide istenilen sonuçlar elde edilememiş, yaşanan Dünya Savaşları ve Amerika’da başlayıp bütün dünyaya yayılan ekonomik kriz ortamı devletin ekonomide daha aktif bir rol oynamasına yol açmıştır. Bu dönemde yapılan ekonomik tercihler yerli bir sermayenin oluşturulmasını amaçladığı için bir anlamda gelir dağılımının bozularak sermaye birikiminin oluşması teşvik edilmiştir.

Savaş sonrasında kapitalist sistemin yeni lideri olan ABD kapitalist sistemin devamlılığını ve kendi hegemonyasını sürdürmek için dünyanın birçok farklı ülkesini, İMF, Dünya Bankası veya başka işbirliği örgütleri ile kapitalist sisteme entegre etmeye başlamıştır. Bu doğrultuda Amerika kaynaklı yatırımlar ve krediler kullanılmıştır. Bu dönemde Amerikan yardım ve kredilerini kullan ülkelerden birisini de Türkiye oluşturur. ABD yaptığı yardımlar karşılığında dünya ekonomisinde yeniden serbest dış ticaret doktrinini egemen hale getirmeye çalışmıştır. Böylece savaş yıllarında kendi yağında kavrulmuş ve kendi olanakları ile sanayileşme hamlesini tetiklemiş olan Türkiye, dışa bağımlı bir kalkınma sürecine girmiştir. Türkiye, IMF, Dünya Bankası ve Avrupa İktisadi İşbirliği Örgütü’ne 1947’de, NATO’ya 1952’de üye olmuştur. Çoğu Amerikalı olan ve sistemli bir şekilde devletçi-korumacı politikalara son verilmesini telkin eden yabancı uzmanlar iktisat politikalarının yönlendirilmesinde etkili olmuşlardır.

1980’li yıllar reformların yapıldığı, 1990’lı yıllarsa, reformların Türkiye ekonomisi üzerindeki etkilerinin ortaya çıktığı yıllar olmuştur. Türkiye, 1990’ları siyasi ve ekonomik güçlükler içinde geçirmiştir. Birbirini takip eden finansal krizler ve düşük büyüme performansı bu yılların simgesi haline gelmiştir. Bu dönemde yönetime gelen koalisyon hükümetlerinin iş başında kalma süresi otalama 15 ayla sınırlıdır. Siyasi istikrasızlık, ekonomik istikrarsızlığı daha da şiddetlendirmiştir. Yeterli kurumsal yapıya ve denetleme organlarına sahip olmaksızın gerçekleşen ekonomik liberalleşme, birçok yolsuzluk, rüşvet, haksız kazanç kapısını da açmıştır. Bozulan mali disiplin, 1994 yılındaki büyük ekonomik krizin temel nedeni olmuştur. Bu krizi, Kasım 2000 ve Şubat 2001 krizleri takip etmiştir.

Kadınlar erkeklere kıyasla öğretim olanaklarından daha fazla yararlanmaktadır. Çocuk evliliklerinin yaygın olması kız çocuklarının eğitim olanaklarını kısıtlayarak ekonomik yaşamdan uzak kalmasına neden olmaktadır. Kent yaşamının artması sonucunda eğitim olanaklarının fazlalaşması ile kadınlar erkekler ile aynı eğitimi alsalar bile eşit işe eşit ücret almaları çoğu zaman mümkün olmamaktadır. Kaldı ki eşit işe eşit ücret alsalar bile ev içi emek, çocuk bakımı gibi işler kadının bir görevi olarak değerlendirmektedir.

Osmanlı ekonomisini kapitalist dünyayla bütünleştiren mekanizmaların ilki ticaret olmuştur. 1838 yılında İngiltere ile yapılan Balta Limanı Ticaret Antlaşması bu mekanizmayı işletmenin ilk aracı olmuştur.

Osmanlı ekonomisinin kapitalist yörüngeye sokulmasının ikinci aracı borçlanma olmuştur. Osmanlı ihracatı, Avrupa mallarını satın alacak yeterli fonu sağlayamamaktadır.  Mallara alıcı bulmak için Avrupa finans çevreleri bu fonları Osmanlı ekonomisine enjekte etmek zorunda kalmaktadırlar.

19. yüzyıl ortalarından 1870’lere kadar süren ekonomik canlılık döneminde Fransa ve İngiltere Osmanlı ilişkilerinde birbirleri ile rekabet halindedir. Osmanlı’nın karşılığında daha fazlasını ödemeden kredi bulmasının nedeni emperyalist güçler arasındaki rekabetten kaynaklanmaktadır.