AİLE EKONOMİSİ

Dünya’nın farklı bölgelerine ait görüntüler, bireylerin ve ailelerin yaşam tarzları ile ilgili bilgiler, semboller aracılığı ile uzayda akmakta ve oturma odalarımızdaki televizyonlar ya da kişisel bilgisayarlar aracılığı ile bizlere ulaşmaktadır. Küreselleşmenin en önemli dinamiği Avrupa kıtasından kaynaklanan kapitalizmdir. Küreselleşme, kapitalizmin alt yapısı ve üst yapısı ile dünyaya yayılması olarak da tanımlanmaktadır.

Günümüzde, İngiliz fizikçi ve evren bilimci Stephen Hawking, gelecekte insanların uzay yolculukları yapacak şekilde teknoloji yardımıyla değişim geçireceğinden söz etmektedir.

Kapitalizm ve ona alternatif olarak 1917 Ekim Devrimi ile SSCB’de hayat bulan sosyalizm (komünizm) kendi merkez ve çevre ülkelerini yaratarak 1990lı yıllara gelmişlerdir

Batı öncülüğünde gelişen bilimsel tanımlamaya göre, 1989 yılını takiben gelişen süreçte merkezi planlamanın ortadan tamamen kalktığı ülkeler “Geçiş Ekonomileri” olarak isimlendirilmiştir. Tam anlamıile piyasa ekonomisine geçmemekle birlikte Çin dâhil tüm eski sosyalist ülkeler “merkezi plânlamadan serbest piyasa ekonomisine yönelen” ülkeler olarak tanımlanmıştır. Farklı ülkelere ait geçiş serüvenleri, geniş bir bilim adamı topluluğu tarafından incelenmekte ve geçiş ekonomisi literatürü gün geçtikçe zenginleşmektedir.

Osmanlı Dönemi’nden itibaren reformcu kadrolar toplumsal dönüşümün sağlanmasında aile kurumuna büyük önem vermişlerdir. Toplumsal dönüşümün aileden, aile içinde kadın ve erkek arasındaki demokratik ilişkilerden başlaması gerektiğini görmüşler ve kadının kamusal alanda görünür kılınması için gerekli yasaları çıkarmakta Avrupa ülkelerinin gerisinde kalmamışlardır. Ancak yeniliklerin benimsenmesi ve uygulanması uzun bir dönüşüm sürecini gerektirmektedir. Bu dönüşüm süreci bitmeyen bir olgudur. Teknolojik gelişmelere bağlı olarak toplumsal yaşam sürekli değişmektedir. Değişen bir olguya entegre olma çabası da sürekli değişimi gerektirmektedir. İnsanlık tarihine bakıldığında en büyük gerçek değişimdir.

Kapitalizm gelmeden önce Osmanlı düzeni, kendisinden önce gelen Bizans ve Doğu Roma örneklerini andırmaktadır (Keyder, 1993: 15-16) Bizans imparatorları iktidarın meşruiyetini korumanın yolunu bulmuşlardır. Bağımsız köylülerin her yıl ödemeleri gereken verginin aksatılmadan ödenmesini sağlamakgerekmektedir. Ticaret, etkin bir vergilendirme ve ülke sınırlarının serbest ticarete kapatılması yolu ile merkezi otorite tarafından kontrol altına alınmıştır. Böylece iktisadi artığın yeterli bir bölümünün saraya aktarılması iktidarı sürdürmenin garantisi olmaktadır. Aynı yaklaşım Osmanlı’da da bulunmaktadır. Bu nedenle imparatorluğun topraklarının çoğu küçük birimler halinde dağılmaktadır.

Ekonominin temeli tarıma dayanmaktadır. Tahıl, pirinç, sıvı yağ, pamuk, deri ve yün üretilmektedir. Üretimin büyük bir bölümü kentlerin iaşesine yaramaktadır. Osmanlı üretimi, teknik yenilikler yetersiz olduğundan miktar ve kalite bakımından durağandır. İmparatorluk halkının gereksinmelerine ancak cevap vermektedir. Dışarıdan gelen hammadde isteklerini karşılayacak güçte değildir.

18. yüzyıl, Osmanlı tarihinde Avrupa’nın teknik, kültürel, askeri, siyasi, toplumsal ve ekonomik baskısının başladığı yüzyıldır (Mantran, 1995: 343). Daha önceki yüzyıllarda da Avrupalı’larla ticari ilişkilere girişilmiştir. Ancak bu girişimler sınırlıdır ve İmparatorluğun iç dengelerini sarsacak boyutta değildir. 1774 yılına kadar Osmanlı İmparatorluğu bazı yenilgilere uğramış ve elverişsiz antlaşmalara imza atmak zorunda kalmış olmakla birlikte henüz gücü yerindedir. Orta Doğu’ya egemendir. İçerideki gerilimlere karşı tutarlı bir politika izlemektedir. Geleneksel deniz ulaşım yollarını hâlâ denetlemektedir. Avrupa ve Asya arasında varlığı kabul edilmek zorunda olunan bir aracıdır. Batı’lılar dünya kaynaklarının kontrolünde Osmanlı’nın oynadığı bu aracı rolü azaltmak istemektedir.

Osmanlı ekonomisini kapitalist dünyayla bütünleştiren mekanizmaların ilki ticaret olmuştur. 1838 yılında İngiltere ile yapılan Balta Limanı Ticaret Antlaşması bu mekanizmayı işletmenin ilk aracı olmuştur

Osmanlı ekonomisinin kapitalist yörüngeye sokulmasının ikinci aracı borçlanma olmuştur. Osmanlıihracatı, Avrupa mallarını satın alacak yeterli fonu sağlayamamaktadır. Mallara alıcı bulmak için Avrupa finans çevreleri bu fonları Osmanlı ekonomisine enjekte etmek zorunda kalmaktadırlar. Burada Osmanlıİmparatorluğu’nun periferileşmesinin kendine özgü bir özelliğine değinmek gerekmektedir (Keyder, 1993: 58). 19. yüzyıl ortalarından 1870’lere kadar süren ekonomik canlılık döneminde Fransa ve İngiltere Osmanlı ilişkilerinde birbirleri ile rekabet halindedir. Osmanlı’nın karşılığında daha fazlasını ödemeden kredi bulmasının nedeni emperyalist güçler arasındaki rekabetten kaynaklanmaktadır. Birinci Dünya Savaşı öncesindeki ekonomik canlılık döneminde Almanya’nın sahneye çıkması ile emperyalistler arasındaki rekabet şiddetlenmiştir.

Avrupa toplumları 16. yüzyılın başından itibaren büyük ve hızlı bir dönüşüm sürecine girmişlerdir. Toplumsal yapı kapitalist üretim tarzının gereklerine göre yeniden örgütlenmiştir. 19. yüzyıl boyunca ve sonrasında kapitalizm küreselleşmenin ardında yatan en önemli dinamik olmuş ve dünya hızla her köşesine herkesin ulaşabileceği bir yer haline gelmeye başlamıştır. Doğru yanıt A'dır.

Batı öncülüğünde gelişen bilimsel tanımlamaya göre, 1989 yılını takiben gelişen süreçte merkezi planlamanın ortadan tamamen kalktığı ülkeler “Geçiş Ekonomileri” olarak isimlendirilmiştir. Tam anlamı ile piyasa ekonomisine geçmemekle birlikte Çin dâhil tüm eski sosyalist ülkeler “merkezi plânlamadan serbest piyasa ekonomisine yönelen” ülkeler olarak tanımlanmıştır (Çokünlü, 2007: 2). Farklı ülkelere ait geçiş serüvenleri, geniş bir bilim adamı topluluğu tarafından incelenmekte ve geçiş ekonomisi literatürü gün geçtikçe zenginleşmektedir. Doğru yanıt B'dir.

Kapitalizm gelmeden önce Osmanlı düzeni, kendisinden önce gelen Bizans ve Doğu Roma örneklerini andırmaktadır (Keyder, 1993: 15-16) Bizans imparatorları iktidarın meşruiyetini korumanın yolunu bulmuşlardır. Bağımsız köylülerin her yıl ödemeleri gereken verginin aksatılmadan ödenmesini sağlamak gerekmektedir. Ticaret, etkin bir vergilendirme ve ülke sınırlarının serbest ticarete kapatılması yolu ile merkezi otorite tarafından kontrol altına alınmıştır. Böylece iktisadi artığın yeterli bir bölümünün saraya
aktarılması iktidarı sürdürmenin garantisi olmaktadır. Aynı yaklaşım Osmanlı’da da bulunmaktadır. Bu nedenle imparatorluğun topraklarının çoğu küçük birimler halinde dağılmaktadır. Ekonominin temeli tarıma dayanmaktadır. Tahıl, pirinç, sıvı yağ, pamuk, deri ve yün üretilmektedir. Üretimin büyük bir bölümü kentlerin iaşesine yaramaktadır. Osmanlı üretimi, teknik yenilikler yetersiz olduğundan miktar ve kalite bakımından durağandır. İmparatorluk halkının gereksinmelerine ancak cevap vermektedir. Dışarıdan gelen hammadde isteklerini karşılayacak güçte değildir. Doğru yanıt D'dir.

Avrupalılar ticari işlemlerin yürütülmesini kolaylaştıracak hukuki yapının Osmanlı ülkesinde kurulmasını istemektedirler. Bunun bir yolu Osmanlı kanunlarından muaf ayrıcalıklı bir grup yaratmak olmuştur. Yapılan anlaşmalar, yabancıların Osmanlı ülkesindeki elçiliklerine kendi uyruklarından olan topluluklar içindeki ticari işleri yönetme ve hukuki sorunları çözme hakkı vermektedir. Böylece Avrupa devletlerinin elçiliklerine hükümranlık hakları veren ve kendi ülkelerinin pasaportlarını taşıyanları himaye etmelerini sağlayan bir sistem oluşturulmuştur. Diğer bir yol ise var olan hukuki ve kurumsal yapının toptan değiştirilmesidir. Her iki yol da amaca ulaşabilmek için etkin bir şekilde kullanılmıştır. Bu çabalar Tanzimat hareketi ile doruğuna ulaşmıştır. Doğru yanıt C'dir.

Osmanlı ekonomisini kapitalist dünyayla bütünleştiren mekanizmaların ilki ticaret olmuştur. 1838 yılında İngiltere ile yapılan Balta Limanı Ticaret Antlaşması bu mekanizmayı işletmenin ilk aracı olmuştur (Pamuk, 1994: 68-73). Zaten kolay ticaret yapılan Osmanlı İmparatorluğu böylece tam bir serbest ticaret bölgesi haline gelmiştir. Doğru yanıt E'dir.

Kırım Savaşı nedeni ile borçlanan Osmanlı hükümeti 1875 yılında almış olduğu borçların faizini ödeyemez hale gelmiştir. Bu durum 1881 yılında Düyun-u Umumiye idaresinin kuruluşuna neden olmuştur. Bu Osmanlı İmparatorluğu’nun mali egemenliğinin dolaylı olarak meşruiyetini kaybetmesi anlamına gelmektedir. Düyun-u Umumiye Avrupa ile ilişkinin yarattığı yıkıcı etkinin sembolü haline gelmiştir. Avrupa karşısındaki hoşnutsuzluğa halk yanında bürokratlar da katılmıştır. Doğru yanıt A'dır.

Cumhuriyet Dönemi’ni, iktisat politikalarında ortaya çıkan köklü değişimler ya da dünya konjonktürünü etkileyecek kadar önemli siyasal olaylar göz önüne alınarak alt dönemlere ayırmak mümkündür. 1923-1929 açık kapı koşullarında dünya ekonomisi ile entegrasyon dönemidir. 1930-1946 siyasi ve ekonomik sorunlar karşısında içe dönük bir kalkınma stratejisinin izlendiği yıllardır. 1946-1960 liberal politikalara yeniden başvurulan ancak dönem ortasında bu politikalardan ödün verilen yıllardır. 1960-1980 arası döneme ithal ikameci kalkınma stratejisi ve planlama yaklaşımı damgasını vurmuştur. 1980 yılı Türkiye ekonomisinin miladı gibidir. Adım adım liberasyon ve dünya ekonomisine açık kapı koşullarında entegrasyon sürecinin IMF gibi uluslar arası kuruluşların da katkısıyla başlatıldığı yıllardır. Doğru yanıt B'dir.

1930-1938 dönemi iktisat politikaları bakımından daha önceki dönemlerden tamamen farklı bir yaklaşımı temsil etmektedir. Sistematik ve tutarlı bir model olarak korumacı ve devletçi politikaların sanayileşmeyi hedefleyerek ilk kez birlikte uygulanması 1930’lu yıllarda başlamıştır. Bu politikalarla Türkiye’de ilk sanayileşme hamlesi gerçekleştirilmiştir. Daha önceki dönemde öngörülen sanayileşme modeli devlet eli
ile yaratılan Türk burjuvazinin yabancı sermaye ile eşit koşullarda iş birliğine girerek, sanayileşmeyi gerçekleştirmesiydi. Bu mekanizmanın işlediği 20 yılı aşan süre boyunca bazı sonuçlar elde edilmiştir. Örneğin devlet desteğinin, bireylerin zenginleşmesinde etkin bir yol olduğu anlaşılmıştır. Doğru yanıt C'dir.

Türkiye, neoliberal iktisat politikalarını 24 Ocak 1980 Kararları ile uygulamaya sokmuştur. Doğru yanıt D'dir.

Türkiye’nin toparlanma çabaları, küresel ekonomide likidite sıkıntısının yaşanmadığı bir döneme denk gelmiştir. 2002’den sonra sürekli ve hızlı bir büyüme sürecine girilmiştir. Ancak bu büyüme süreci, ulusal ve bağımsız bir kapitalizmden yana olan bilim adamlarını endişelendiren özelliklere sahiptir. Büyüme sürecinin ana kaynağı çok yüksek faizlerle Türkiye’ye gelen yabancı finansal sermayedir. Spekülasyona dayalı bir büyüme söz konusudur. Doğru yanıt E'dir.