AİLE EKONOMİSİ

Cumhuriyetin kuruluşundan hemen sonra yapılan ilk nüfus sayımı (1927), savaşların getirdiği insan maliyetini görmeyi hedefliyordu.

Cumhuriyet’in kuruluşunda, pro-natalist nüfus politikaları takip edildiğinden daha önce bahsedilmişti. Bu politikalar Cumhuriyet’in gençlerini doğum öncesi ve sonrası korumayı amaçlıyordu. Örneğin 1930 tarihli Hıfzıssıhha Kanunu ile gebeliği önleyici yöntemlerin ithali, üretilmesi, kullanılması ve kullanılmasının teşvik edilmesi yasaklanmıştır.

Türk Medeni Kanunu’na göre Türk ailesi, tek eşli, resmi nikâhla birbirine bağlanan, en az 18 yaşındaki erkekler ve kadınlardan oluşmaktadır.

1927 nüfus sayımının en önemli sonucu olarak, çalışma çağındaki nüfusun, özellikle de erkek nüfusun azlığı, ekonomik ve sosyal kalkınma sürecinin önündeki en büyük engellerden birisi olarak algılanmıştır.

Cumhuriyetin sosyal güvenlik şemsiyesinin bir parçası olarak 1949 yılında 5434 Sayılı Kanun’la kurulan “TC. Emekli Sandığı”, zaten var olan Askeri ve Mülki Memurlar Sandığı (tekaüd sandıklarının
birleştirilmesi ile oluşturulmuştu) ve 1930’lu yıllarda diğer kamu çalışanları için kurulmuş olan dokuz sandığın birleşimi ile kurulmuştur. Sosyal güvenliğin diğer ayağı, işçiler için düşünülen “Sosyal
Sigortalar Kurumu (SSK)” 1945 yılında 4792 Sayılı Kanun ile kurulmuştur. En son olarak 1971 yılında 1479 Sayılı Kanun ile “Esnaf ve Sanatkârlar ve Diğer Bağımsız Çalışanlar Sosyal Sigortalar Kurumu
(BAĞKUR)” kurularak, 2006’ya kadar sürecek olan sosyal güvenlik çatısı tamamlanmıştır. Bu üç kurum 2006 yılında çıkarılan 5502 Sayılı Kanun ile kurulan yeni bir kuruma, tek çatı olarak da
bilinen, Sosyal Güvenlik Kurumu’na (SGK) devredilmiştir. 5510 Sayılı Kanun Ekim 2008 tarihinde yürürlüğe girmiştir. 2008’den itibaren tek bir çatı altında örgütlenen bir sosyal güvenlik şemsiyesi vardır.

Bir ülkenin sosyal güvenlik sisteminin temel bazı özelliklere sahip olması beklenir. Örneğin:
• Sosyal güvenliğin kapsadığı nüfusun toplam nüfus içindeki oranı yüksek olmalıdır,
• Emeklilere ve diğer hak sahiplerine ödenen aylıklar yeterli seviyede olmalıdır,
• Sistemin gelir kaynakları ile giderleri arasında uygun bir denge sağlanmalıdır, bu kriter ayrıca
sistemin sürdürülebilir olması için önemlidir,
• Prim oranları ödenebilir seviyede olmalıdır,
• Sağlık hizmetlerine erişim kolay ve sağlanan hizmetler nitelikli olmalıdır,
• Sistemin kendi içinde geliri yeniden dağıtabilir olmalıdır,
• Yoksullukla mücadele etmelidir.

Sosyal güvenlik sisteminin genelleşmekle ilgili sorunları söz konudur. 1950’de işçi ve memurlar için kurulan Emekli Sandığı ve SSK hizmet sunmaya başladığında, nüfusun yüzde 4’ünü kapsamaktadır. 1970’de BAĞ-KUR kurulurken, 20 yılda sosyal güvenlik koruması nüfusun sadece yüzde 25,8’ine ulaşmıştır. 2006’da SGK çatısı altında üç sosyal
güvenlik kurumu birleştirildiğinde, nüfusun yüzde 78,4’ü sigorta kapsamındadır. Üstelik hizmetin genişleyebilmesi, çalışan ve prim ödemesi yapanlardan değil, büyük oranda bağımlılardan kaynaklanmıştır. Bu bilgi, sistemin yaygınlaşamamasının nedeninin düşük gelir düzeyi olduğunu düşündürmektedir.

Sosyal güvenlik sisteminin çalışır hale gelmesi için, birkaç basamaklı öneriler yapılmaktadır:
• Kayıtdışı çalışmaktan kaynaklanan prim eksikliği sistemin finans yapısını bozan unsurlardandır.
Çözülmesi sadece işgücü piyasasını değil, sosyal güvenlik sistemini de rahatlatacaktır.
• İnsan ömrünün uzaması emeklilik yaşlarının ötelenmesi önerilerine neden olmaktadır. Pek çok
Avrupa ülkesinde olduğu gibi, Türkiye için de 65 yaş öneriler arasındadır. Daha geç emekli
olunarak, genel olarak sistemin emeklilik ödemelerinin azaltılması hedeflenmektedir.
• Kadın istihdamının artırılması, kadınları sistem içinde bağımlı olanlardan prim ödeyen
sigortalılar haline dönüştürecektir.
• Bütün bunlara rağmen, gelişmekte olan ülkelerde düşük gelir düzeyinin, sistemin sürekliliği için
gereken prim düzeyini asla üretmeyeceği iddiası da söz konusudur. Bu nedenle başarabilenlere
ek özel sağlık sigortaları yaptırmaları da önerilmektedir.

Kadın okuryazarlığındaki artış da kayda değerdir. Kadın okuryazarlığı ve okul mezuniyeti, erkeklerden farklı kriterlerden etkilenmektedir. Kadınların okula gidebilmesi Osmanlı’da var olan kültürün değiştiğini göstermektedir. Bu değişimin 1960’lardan sonra gerçekleştiği kadın okuryazarlığının seyrinden görülebilmektedir. 1930’lu yıllarda erkek ve kadın nüfus arasında gözlenen okuryazarlık seviyesindeki farklılığın
zaman içinde azalarak günümüzde 5 puanlık bir farka indiği görülmektedir. Cinsiyet farklılığının en azından okuryazarlık açısından azaldığı söylenebilir. Ancak kadınların okula gidebilmesi için özel ulaşım ağı geliştirilmesi söz konusu değildir.

Ülkemizde, konut ihtiyacı birkaç kaynaktan beslenmektedir:
• Hızlı nüfus artışı
• Hızlı kentleşme ve onun yarattığı köyden kente göç
• Aile yapısındaki değişme
• Kurumsallaşmayı başaramamış konut finansmanı

Nüfus artışı, bireylerin çocuk sahibi oluşları (doğurganlıkları) artırılarak ya da göç alınarak sağlanabileceği gibi, mevcut bireylerin ve çocukların yaşamları uzatılarak, yaşam kaliteleri artırılarak da oluşturulabilir. Bu nedenle nüfus artışı politikaları bir ayağı ile doğum yanlısı pro-natalist politikalara, diğer ayağı ile de sonucu ölüm oranlarından takip edilebilecek sağlık politikalarına dayanmaktadır. Diğer bir ifade ile 1923-55 yılları arasında, Türkiye bir yandan pro-natalist politikalar takip ederken, diğer yandan doğan çocukların yaşamlarını kısıtlayan sağlık sorunlarına çözüm üretmeye çalışmıştır.

Doğurganlığı azaltmayı teşvik eden politikalar anti-natalist politikalar olarak da bilinmektedir. 1955’den sonra belirtileri görülmeye başlayan bu politika, 1965’de yasal düzenlemesine, 1980’de anayasal ifadesine kavuşmuştur. Bu dönemin nüfus politikalarının temel amacı, gebeliği önleyici yöntem kullanımını yaygınlaştırarak doğurganlığı düşürmek, sağlık hizmetlerini iyileştirerek ölüm hızlarını düşürmek ve Türkiye’den yurt dışına işgücü göçünü teşvik ederek işsizlik baskısını hafifletmek olmuştur.

Doğumdaki Yaşam Beklentisi, Dünya’daki değişime benzer şekilde Türkiye’de de insan ömrünün uzadığını göstermektedir. Toplam Doğurganlık Hızı, nüfus içindeki kadın bireyler başına doğan çocuk sayını göstermektedir. Nüfus Yenilenme Oranı, ebeveynlerin kendileri yerine net olarak biri kız olmak üzere iki çocuk bırakmalarını ve böylece nüfus kendisini kadın ve erkek, genç ve yaşlı oranları sabit kalarak yenileyebildiğini gösterir. Kaba Ölüm Hızı, 1000 kişi başına ölüm sayısını gösterir. Net Yenilenme Hızı ise, üretken kadın cinsiyetinin kendini üretme oranını (yani kız çocuk oranını) göstermektedir.

Geniş tabana sahip nüfus piramitleri yüksek; dar tabana sahip nüfus piramitleri düşük seviyedeki doğurganlığa işaret etmektedirler. Nüfus piramitlerinde ileri yaşlara doğru gözlenen hızlı daralmalar yüksek; daha yavaş̧ daralmalar düşük yetişkin ölümlülüğü gösterirler. Nüfus piramitleri doğurganlık ve ölümlülük seviyesi ve örüntüsüne ilişkin bilgi sağlamanın yanında, özellikle yaş ve cinsiyet seçici göç hareketleri konusunda da bilgi sağlarlar. Örneğin Türkiye’nin Almanya’ya gönderdiği genç erkek nüfus belli bir yaş grubunun aniden azalmasına neden olmaktadır.

İlk önce işçiler için düşünülen “Sosyal Sigortalar Kurumu (SSK)” 1945 yılında 4792 Sayılı Kanun ile kurulmuştur. 1949 yılında 5434 Sayılı Kanun’la “TC. Emekli Sandığı”, zaten var olan Askeri ve Mülki Memurlar Sandığı (tekaüd sandıklarının birleştirilmesi ile oluşturulmuştu) ve 1930’lu yıllarda diğer kamu çalışanları için kurulmuş̧ olan dokuz sandığın birleşimi ile kurulmuştur. En son olarak 1971 yılında 1479 Sayılı Kanun ile “Esnaf ve Sanatkârlar ve Diğer Bağımsız Çalışanlar Sosyal Sigortalar Kurumu (BAĞKUR)” kurulmuştur.

1980’den sonra Toplu Konut Fonu ve TOKİ aracılığı ile konut piyasası direkt müdahale alanı haline gelmektedir. Dönüm noktası olan tarihlerden biri de Gölcük merkezli büyük bir depremin yaşandığı 1999’dur. 1999’dan sonra ülke çapında konut yapımının denetimi ile ilgili hukuki yapı ağırlaştırıldığı gibi, kentlerin mevcut yapı stoklarının daha sağlıklı, depreme dayanıklı hale getirilmesini hedefleyen “Kentsel Dönüşüm” projeleri başlatılmıştır.

1945’den sonra ise, 1980’e kadar kır nüfusu 10’lu rakamlar, kent nüfusu 20’li ve 30’lu rakamlarda büyümüştür. 1980’den sonra ise köy nüfuslarının keskin bir şekilde azalmaya başladığı görülmektedir.

Türkiye’de son 40 yılda gerçekleştirilen demografik araştırmaların sonuçları ortalama hane halkı büyüklüğünün 7 kişiden 4 kişiye düştüğünü göstermektedir. Doğurganlığın azalmasının sonucu olarak ortaya çıkan bu gelişme, Türkiye’deki aile yapısının geniş aileden çekirdek aileye doğru bir dönüşüm içinde olduğunu göstermektedir.

Sosyal güvenlik şemsiyesinin altında olan bireylerin zaten emeklilik ve sağlık hizmetleri güvenceleri mevcuttur. Hiçbir sosyal güvenlik koruması olmayan bireyler için, 65 yaş üstüne verildiği için “65 aylığı” olarak bilinen bir emeklilik ödemesi söz konusudur. Bu yaşlılık aylığı, 65 yaşını doldurmuş, bakmakla mükellef kimsesi olmayan, herhangi bir Sosyal Güvenlik Kurumundan gelir ve aylık almayan vatandaşlarımızdan, nafaka almayan, ayrıca devlet tarafından herhangi bir aylık bağlanmayan kişilere verilmektedir.

1960’lara gelindiğinde hızlı nüfus artışı, pro-natalist politikaları terk etmeyi gerektirdiğinde, ilk kez nüfus planlamasından söz edilmeye başlanmıştır. Nisan 1965 tarihinde kabul edilen, 557 sayılı Nüfus Planlaması Hakkındaki Kanun, Türkiye’deki nüfus politikalarında bir dönüm noktasına işaret etmektedir. Kanun, gebeliği önleyici yöntemlerin ithalini, satışını ve kullanımını yasaklayan 1936 tarihli Umumi Hıfzıssıhha Kanunu’nun ilgili hükümlerini kaldırmıştır. Gebeliği önleyici yöntemlerin ithali, dağıtımı ve satışı artık cezai yaptırım gerektiren bir fiil olmaktan çıkmaktadır.