AİLE EKONOMİSİ

Her insan topluluğu, yaşamın yeniden üretilebilmesi için üç temel soruyu yanıtlamak zorundadır: Hangi mal ve hizmetler üretilecek, nasıl üretilecek, kim için üretilecek.Kim üretecek sorusu temel bir sorun değildir.

Gini katsayısı sıfıra ne kadar yakınsa gelir dağılımı o kadar adil, bire ne kadar yakınsa gelir dağılımı o kadar bozuk demektir.

1985 yılında Birleşmiş Milletler Genel Kurulunda, Uluslararası Tüketici Birlikleri Örgütü’nün önerisi ve oy birliği ile “Tüketicilerin Korunması İlkeleri Rehberi” kabul edilmiştir. Bu rehberde kabul edilen ilkelerden biri de ekonomik çıkarların korunması hakkıdır. Dolayısıyla bu seçenek 6502 Sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun’un kısımlarından biri değildi.

Kapitalizm öncesi kendi kendine yeten ev ekonomilerinin her türlü ihtiyacını evinde üreten geleneksel ailesi, kentleşme, modernleşme ve sanayileşme sonucunda daha farklı bir yapı olan çekirdek aileye dönüşmüştür. Bu dönüşüm ailenin üretici rolünün azalması anlamına da gelmektedir. Günümüzün ailesi bilgi bombardımanı altındadır. Her gün reklamlar aracılığı ile akla hayale gelmedik ihtiyaçların giderilmesine yönelik mal ve hizmetlerin varlığından haberdar edilmektedir. Ailenin üretici rolü azalırken tüketici rolünü körükleyen gelişmeler yaşanmaktadır.

Modern ekonomistler, 1950li yıllara kadar aile davranışını analizlerinde ihmal etmişlerdir. Ancak 1950lerden bu yana insana yatırım ve aile davranışının anlaşılması iktisatçıların ilgisini çeken araştırma konuları arasına girmiştir. Buna bağlı olarak ekonomik analiz, yukarıda sıralanan kararları alma nedenlerini anlamakta giderek daha açıklayıcı hale gelmektedir (Becker, 1988).

Becker’in özgeci modeli (1974,1981), Samuelson’un elde ettiği sonuçlar yanında kaynakların aile içinde nasıl dağıldığı konusunda hesaplama yapmaya olanak sağlamaktadır. Becker’in modelinde aile bencil fakat rasyonel bir grup küçük çocuk ve ailenin diğer üyelerinin iyiliği ile ilgili düşüncesini kendi fayda fonksiyonuna yansıtan özgeci bir ebeveynden oluşmaktadır. Becker, özgeci ebeveynin varlığının bencil çocukların bencilce davranmalarını engellemek için yeterli olduğunu kabul etmektedir. Özgeci ebeveyn kaynakların ailenin diğer üyelerine transferini öyle bir ayarlayacaktır ki çocukların tümü ailenin gelirini maksimize edecek şekilde davranmayı kendi çıkarlarına uygun bulacaktır. Sonuçta ortaya çıkan dağılım özgeci ebeveynin fayda fonksiyonunun ailenin gelir kısıtına göre maksimizasyonu olacaktır. Böylece özgeci model de aile talepleri açısından Samuelson’un ittifak modeli ile aynı sonuçlara ulaşacaktır.

Hane halkı sektörü ve piyasa sektörü arasındaki etkileşimin artışında rol oynayan diğer bir gelişme kadın emeğinin piyasada çalışmayı tercih etmesine bağlı olarak, çocuk bakımı, okul yemekleri, yaşlıların bakımı gibi hane halkı üretiminin yakın ikamesi pek çok üretimin piyasaya transfer edilmesidir. İki sektör arasındaki etkileşim hane halkının ihtiyaç duyduğu malların üretiminde her iki sektör arasındaki verimlilik farkı azaldıkça ve üretilen malların birbirini ikame gücü arttıkça daha da artacaktır.

İki temel aile ilişkisine ait gelişmeleri ve taahhütleri ele almaktadırlar: • Kadınlar ve Erkekler arasındaki ilişkiler ve taahhütler • Ebeveynler ve çocuklar arasındaki ilişkiler ve taahhütler.

Pek çok gelişmiş ülkede düşen doğurganlık oranları pro-natalist politikaların uygulanmasına neden olmuştur. Çocuk başına nakit para yardımı, çocuk büyütmeye destek yardımı, doğrudan ebeveynlere yapılan yardımlar alternatif politika araçlarıdır. Pek çok ülke vergi sistemleri aracılığı ile de evlilik kurumuna destek sağlamaktadır. ABD’de de gelir vergileri bu tür amaçlar gütmektedir. ABD’de özellikle düşük gelir grubundaki ebeveynlerin evlilik dışı çocuk sahibi olmalarını caydıracak önlemler alınmaktadır.

Piyasalar kaynak tahsisinde en önemli belirleyici olarak ön plana çıkmaktadır. Piyasalarda karşı karşıya gelerek arz ve talep kararlarını verenler ise tüketici ya da üretici rolünü oynayan bireyler ya da birey gruplarıdır. Tüm sosyal bilimciler için, en küçük toplumsal birim olan aile bireysel kararların ortaya çıkışında rol oynayan en önemli toplumsal kurum olarak ön plandadır ve bu sebeple aile, ekonomi teorisinin başlıca araştırma alanları arasında yer almaktadır. Doğru cevap A'dır.

Kapitalizm öncesi kendi kendine yeten ev ekonomilerinin her türlü ihtiyacını evinde üreten geleneksel ailesi, kentleşme, modernleşme ve sanayileşme sonucunda daha farklı bir yapı olan çekirdek aileye dönüşmüştür. Bu dönüşüm ailenin üretici rolünün azalması anlamına da gelmektedir. Günümüz ailesi ise bilgi bombardımanı altındadır. Her gün reklamlar aracılığı ile ihtiyaçların giderilmesine yönelik mal ve hizmetlerin varlığından haberdar edilmektedir. Ailenin üretici rolü azalırken tüketici rolünü körükleyen gelişmeler yaşanmaktadır. Bu mal ve hizmet bolluğu karşısında doğru ve bilinçli tüketim kararları almak zorunda olmak tüketicinin korunması fikrini doğurmuştur be bu tüketici birim olarak ailenin özelliklerindendir. Doğru cevap D'dir.

Tüketici haklarını dünyada ilk kez en iyi ifade eden kişi eski ABD başkanlarından John F. Kennedy olmuştur. Kennedy 1962 Mart’ında kongreye gönderdiği mesajda tüketici haklarını dört grupta toplamaktadır: güvenlik hakkı, bilgi edinme hakkı, seçme hakkı ve sesini duyurma ve temsil edilme hakkı. Tüketicilere, tanzim edilme hakkı, 1985 yılında Birleşmiş Milletler Genel Kurulunda kabul edilen 'Tüketicilerin Korunması İlkeleri Rehberi' ile sağlanmıştır. Doğru cevap C'dir.

2013 yılında kabul edilen 6502 Sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun, şu dokuz kısımdan oluşmaktadır: birinci kısım (Amaç, Kapsam ve Tanımlar), ikinci kısım (Genel Esaslar), üçüncü kısım (Ayıplı Mal ve Hizmetler), dördüncü kısım (Tüketici Sözleşmeleri), beşinci kısım (Tüketicinin Bilgilendirilmesi ve Menfaatlerinin Korunması), altıncı kısım (Ticari Reklam ve Haksız Ticari Uygulamalar), yedinci kısım (Tüketici Kuruluşları), sekizinci kısım (Yargılama, Denetim ve Cezaya İlişkin Hükümler) ve dokuzuncu kısım (Çeşitli Hükümler). Doğru cevap E'dir.

Araştırmalarını aile davranışı ve beşeri sermaye konularında yoğunlaştıran Becker, ekonomik yaklaşımın doğum oranlarında yüzyıl boyunca sürmekte olan yüksek düşüş eğilimini açıklamamıza katkı sağladığını ileri sürmektedir. Aynı şekilde 1950lerden sonra evli kadınların emek piyasasına hızlı katılımını anlamamızda, son yirmi yıldır yaşanmakta olan boşanma oranlarındaki patlamayı açıklamamızda ve aile yapısında bir önceki bölümde sözünü ettiğimiz pek çok değişimin ortaya çıkış nedenlerini bulmamızda yol göstericidir. Doğru cevap E'dir.

Aile ekonomisinde, birinci jenerasyon modeller olan “ortak tercih” modelleri, ailenin tek bir fayda fonksiyonunu maksimize ettiğini varsaymaktadırlar. Ortak tercih modelleri, aile davranışının, gelir elde eden ve kaynakları kontrol eden kişiden bağımsız olarak ailenin toplam fayda fonksiyonunu maksimize etmek olduğunu ima etmektedirler. Birinci jenerasyon modeller geleneksel ataerkil aile yapısının yaygın olduğu uzun bir dönem boyunca güçlü bir analitik araç olarak kabul edilmişlerdir ancak son yıllarda bu özellik gerek teorik gerekse ampirik yaklaşımlar tarafından sorgulanmaktadır. Gerçekleri açıklama konusundaki yeterliliği şüphe altındadır. Ailenin geleneksel ortak tercih modeli, aile üyelerinin tüketiminin, hane halkının toplam gelirine bağlı olduğunu ima etmektedir. Doğru cevap B'dir.

Ortak tercih (birinci jenerasyon) ve işbirlikçi pazarlık (ikinci jenerasyon) modellerinin her ikisinde de aile davranışı Pareto-optimaldir. Diğer bir deyişle kaynaklar aile içinde öyle bir dağılmıştır ki, ailenin hiçbir ferdinin refah durumu diğer aile fertlerinin durumu bozulmaksızın daha iyi bir hale gelecek şekilde kaynaklar yeniden dağıtılamamaktadır. Verimsiz aile davranışını inceleyen model, işbirliksiz pazarlık modeli; kadın ve erkeği aile içinde bağımsız gören model, oyun teorisine ait modeller; ailenin tek bir fayda fonksiyonunu maksimize ettiğini ve gelirin aile üyelerinin gelirlerinden oluşan bir havuz olduğunu savunan model ortak tercih modelidir. Doğru cevap B'dir.

Becker’in 'özgeci (başkalarını düşünen kimse) modeli' (1974, 1981), kaynakların aile içinde nasıl dağıldığı konusunda hesaplama yapmaya olanak sağlamaktadır. Becker’in modelinde aile bencil fakat rasyonel bir grup küçük çocuk ve ailenin diğer üyelerinin iyiliği ile ilgili düşüncesini kendi fayda fonksiyonuna yansıtan özgeci bir ebeveynden oluşmaktadır. Doğru cevap A'dır.

Becker’ın aile ile ilgili bilimsel çalışmalarını başlangıç noktası alan Shelly Lundberg ve Robert A. Pollak 2007 yılında yayınladıkları bilimsel çalışmada Becker’in yaklaşımı ile Amerikan ailesini ve aile ekonomisini yeniden incelemişlerdir. Çalışmalarına son yıllarda aile kurumunun nasıl değiştiği sorusuna cevap arayarak başlamışlardır. Doğru cevap C'dir.

Pek çok gelişmiş ülkede evliliği desteklemek ve düşen doğurganlık oranları pro-natalist politikaların uygulanmasına neden olmuştur. Çocuk başına nakit para yardımı, çocuk büyütmeye destek yardımı, doğrudan ebeveynlere yapılan yardımlar alternatif politika araçlarıdır. Pek çok ülke vergi sistemleri aracılığı ile de evlilik kurumuna destek sağlamaktadır. ABD’de de gelir vergileri bu tür amaçlar gütmektedir. Kürtajın yasallaşması ise çocuk doğurma riskinden bağımsız ve uzun dönemli birliktelik kararı almaksızın cinsel yaşama izin vermektedir; dolayısıyla evliliği destekleyen politikalardan biri değildir. Doğru cevap D'dir.

Ekonomi, üretim, tüketim, mal ve hizmetlerin kullanımı ve dağılımı ile ilgili insan davranışlarını inceleyen bir sosyal bilim dalıdır. Aile tüm sosyal bilimler için bir başlangıç noktasıdır. Ekonomide, en önemli ekonomik aktör olan tüketici kimdir sorusunun cevabı, genellikle aile en küçük tüketim birimidir yanıtı verilir.  En küçük tüketim birimi olan ailenin verileri, ekonomik analizlerin gerçekleşmesi açısından önemlidir. Ekonominin önemli olan bir diğer aktörü ise üreticidir. Üreticide ailedir. Üretici, ailenin beşeri sermayeye yatırım kararı ile, aile bireyleri arasındaki iş bölümü ile miktarı ve niteliği doğrudan doğruya aile tarafından belirlenen bir birimdir. Bu nedenle tüketicinin ve üreticinin ve bu bağlamda üretimin ve tüketimin kaynağı aile ve aile ilişkileridir. 

Ailenin yaşam tarzı, aile bireylerinin birbirleriyle ilişkileri, aralarındaki iş bölümü, ekonomik ve teknolojik gelişmelerle yakından ilgilidir. Ekonomik gelişme ve teknolojik ilerlemelere bağlı olarak aile kurumu değişim baskısı altındadır. Bu değişimin kavranması insanların geleceğinin tahmin edilmesi için önemlidir. Yaşam standardının yükseltilmesine yönelik önlemler alınması etkin devlet politikalarının üretilmesi değişim nedenlerinin ve olası sonuçlarının doğru tahmin edilmesine bağlıdır. Ekonomik analiz araçlarını kullanarak ailenin ekonomik bakış açısı ile incelenmesi doğru tahminler elde etmekte etkili bir yaklaşımdır.