AİLE EKONOMİSİ - Deneme Sınavı - 5

Avrupalılar ticari işlemlerin yürütülmesini kolaylaştıracak hukuki yapının Osmanlı ülkesinde kurulmasını istemektedirler. Bunun bir yolu Osmanlı kanunlarından muaf ayrıcalıklı bir grup yaratmak olmuştur. Yapılan anlaşmalar, yabancıların Osmanlı ülkesindeki elçiliklerine kendi uyruklarından olan topluluklar içindeki ticari işleri yönetme ve hukuki sorunları çözme hakkı vermektedir. Böylece Avrupa devletlerinin elçiliklerine hükümranlık hakları veren ve kendi ülkelerinin pasaportlarını taşıyanları himaye etmelerini sağlayan bir sistem oluşturulmuştur. Diğer bir yol ise var olan hukuki ve kurumsal yapının toptan değiştirilmesidir. Her iki yol da amaca ulaşabilmek için etkin bir şekilde kullanılmıştır. Bu çabalar Tanzimat hareketi ile doruğuna ulaşmıştır. 1839, 1856, 1867 yıllarında saray, bazı yurttaş haklarını, ibadet özgürlüğünü, özel mülkiyetin dokunulmazlığını ve yabancıların mülk sahibi olma hakkını kabul etmek zorunda bırakılmıştır.

Osmanlı ekonomisini kapitalist dünyayla bütünleştiren mekanizmaların ilki ticaret olmuştur. 1838 yılında İngiltere ile yapılan Balta Limanı Ticaret Antlaşması bu mekanizmayı işletmenin ilk araç olmuştur. Zaten kolay ticaret yapılan Osmanlı İmparatorluğu böylece tam bir serbest ticaret bölgesi haline gelmiştir. Avrupalılar için 18. Yüzyılda ve 19.yüzyılın ilk yıllarında en büyük problem Osmanlı İmparatorluğu’nun ihraç edilebilir mal üretiminin yetersiz oluşudur. 1838 ticaret antlaşması, yabancı tüccarlara avantajlar sağlayarak, İmparatorluk içinde toplumsal çözülmenin ve işsizliğin ortaya çıkış koşullarını hazırlamıştır.

İlk kez 1854 yılında Kırım Savaşı nedeni ile borçlanan Osmanlı hükümeti 1875 yılında almış olduğu borçların faizini ödeyemez hale gelmiştir. Bu durum 1881 yılında Düyun-u Umumiye idaresinin kuruluşuna neden olmuştur. Bu Osmanlı İmparatorluğu’nun mali egemenliğinin dolaylı olarak meşruiyetini kaybetmesi anlamına gelmektedir. Düyun-u Umumiye Avrupa ile ilişkinin yarattığı yıkıcı etkinin sembolü haline gelmiştir. Avrupa karşısındaki hoşnutsuzluğa halk yanında bürokratlar da katılmıştır.

Burjuva ideolojisinin iktisat politikaları ile ilgili, iki farklı yaklaşımdan söz etmek gerekmektedir. 19. Yüzyılda her iki politika yaklaşımını da savunan düşünürler bulunmaktadır. Bu politika setlerinden biri ulusal bir kapitalizme diğeri ise serbest ticaretçi, entegrasyoncu ve beynelmilelci bir gelişme biçimine yol açmaktadır. İkinci yaklaşım kapitalist burjuva mantığı ile çelişmemektedir, çünkü dönemin emperyalist çıkarları, çevre ülkelerin gelişmiş merkeze bağımlılığından yanadır ve açık ekonomi koşullarında gelişen ekonomik ilişkiler merkezin çıkarları ile çelişmemektedir. Bundan dolayı merkez kapitalist ülkelerden kaynaklanan düşünceler beynelmilelci yaklaşımı empoze etmektedir. 20. Yüzyıl başlarında Türkiye’de bu ikinci yaklaşımı benimseyen etkili bir siyasetçi ve aydın grubunun varlığı ulusal bir kapitalizmin gelişmesine engel olmuştur. Bu politikalar sonucu, açık Pazar koşullarında dünya ekonomisine entegrasyon, Osmanlı İmparatorluğu’nu hammadde ihracatçısı ve mamul mal ithalatçısı bir ülke haline getirmiştir. Bu politikalar sonunda, 20. Yüzyıl başında, Osmanlı Ekonomisinde, ulusal kapitalizm ve sanayi burjuvazisi yerine dışa bağımlı piyasa ekonomisi ve ticaret burjuvazisi gelişmiştir.

İttihatçıların ulusal girişimci sınıfı desteklemek üzere 1913’te ilan ettikleri Teşvik-i Sanayi Kanunu Cumhuriyet Dönemi’nde,1927 yılında, yeni bir kanunla değiştirilinceye kadar yürürlükte kalmıştır. Vergi muafiyetleri, yerel üretimde kullanılacak ithal girdilerin gümrük muafiyetleri, fabrika inşası için devlet arazilerinin karşılıksız kullanılması gibi teşvikler sağlayan bu kanun ittihatçıların ulusal sanayi geliştirme konusundaki kararlılıklarının önemli bir göstergesidir.

Cumhuriyet Dönemi’ni, iktisat politikalarında ortaya çıkan köklü değişimler ya da dünya konjonktürünü etkileyecek kadar önemli siyasal olaylar göz önüne alınarak alt dönemlere ayırmak mümkündür. 1923- 1929 açık kapı koşullarında dünya ekonomisi ile entegrasyon dönemidir. 1930-1946 siyasi ve ekonomik sorunlar karşısında içe dönük bir kalkınma stratejisinin izlendiği yıllardır. 1946-1960 liberal politikalara yeniden başvurulan ancak dönem ortasında bu politikalardan ödün verilen yıllardır. 1960-1980 arası döneme ithal ikameci kalkınma stratejisi ve planlama yaklaşımı damgasını vurmuştur. Bu dönemde dış ticaret rejiminin serbestleşmesine bağlı olarak iç pazarı hedefleyen sanayileşme ve kalkınma politikası yerini dış pazara dönük, tarıma, madenciliğe, alt yapı yatırımlarına ve inşaat sektörüne öncelik veren bir kalkınma anlayışına bırakmıştır. 1980 yılı Türkiye ekonomisinin miladı gibidir. Adım adım liberasyon ve dünya ekonomisine açık kapı koşullarında entegrasyon sürecinin IMF gibi uluslar arası kuruluşların da katkısıyla başlatıldığı yıllardır.

Türkiye’de aile sorunları ile ilgili sosyo-kültürel farklılıklar, bölgesel farklılıklar, değerler arasındaki farklılıklar Japonya’dan çok daha fazla problemli alanlar olarak görülmektedir. Bu nedenle Türkiye çapında düşünülen genel çözümlere yönelik çabalar yetersiz ve bazı sorunlar için faydasız kalabilir. Türkiye’de ev kadını statüsündeki kadınların oransal çokluğu çözülmesi gereken bir problemdir. Oranın yüksekliğinin altında yatan neden, değer yargılarından daha çok eğitim konusundaki fırsat eşitsizliğinin bir sonucudur .Aile bağının Türkiye’de Japonya’dan daha güçlü olduğu gözlenmektedir. Ancak gelecekte de bu durumu koruyup koruyamayacağı soru işaretidir ve aileye yönelik niteliksel araştırmalara ihtiyaç vardır. Her iki ülkede de çocuk sayısı azalmakta ve yaşlıların nüfusa oranı artmaktadır. Ancak, Japonya’da her iki eğilim de Türkiye’den çok daha yüksektir. Her iki ülkede de hane büyüklüğü giderek küçülmektedir. Türkiye’de ortalama hane halkı sayısı Japonya’dan daha fazladır. Ancak hane halkı sayısı gelecekte azalma yönünde seyretmektedir. Bu durum yaşlı insanların bakımının düşünülmesi ve çözüm bulunması gereken bir problem olarak yükselmesine neden olmaktadır.

Osmanlı ekonomisinin kapitalist yörüngeye sokulmasının ikinci aracı borçlanma olmuştur. Osmanlı ihracatı, Avrupa mallarını satın alacak yeterli fonu sağlayamamaktadır. Mallara alıcı bulmak için Avrupa finans çevreleri bu fonları Osmanlı ekonomisine enjekte etmek zorunda kalmaktadırlar. Burada Osmanlı İmparatorluğu’nun periferileşmesinin kendine özgü bir özelliğine değinmek gerekmektedir. 19. yüzyıl ortalarından 1870’lere kadar süren ekonomik canlılık döneminde Fransa ve İngiltere Osmanlı ilişkilerinde birbirleri ile rekabet halindedir. Osmanlı’nın karşılığında daha fazlasını ödemeden kredi bulmasının nedeni emperyalist güçler arasındaki rekabetten kaynaklanmaktadır. Birinci Dünya Savaşı öncesindeki ekonomik canlılık döneminde Almanya’nın sahneye çıkması ile emperyalistler arasındaki rekabet şiddetlenmiştir. Siyasi ve ekonomik kaygılarla Avrupa devlet adamları politik nüfuzlarını kullanarak finans çevrelerini Osmanlılara borç vermeye razı etmektedirler.

Siyasal ve ekonomik sorunlara rağmen 1950’ler, önemli sermaye birikimlerinin gerçekleştiği ve yeni sanayi işletmelerinin kurulduğu, aynı zamanda düzensiz kentleşme ve gecekondulaşmanın yaşandığı bir dönemdir. Sanayi sektörü köyden kente gelenlerin hepsine istihdam olanağı sağlayamamaktadır. Kentli nüfus içinde, ücretli maaşlı grupların payı düşerken, düzensiz marjinal faaliyetlerde istihdam edilenler kendilerine kentlerde yaşam alanı elde etme savaşına girmişlerdir.

Osmanlı ekonomisini kapitalist dünyayla bütünleştiren mekanizmaların ilki ticaret olmuştur. 1838 yılında İngiltere ile yapılan Balta Limanı Ticaret Antlaşması bu mekanizmayı işletmenin ilk aracı olmuştur. Osmanlı ekonomisinin kapitalist yörüngeye sokulmasının ikinci aracı borçlanma olmuştur. Osmanlı ihracatı, Avrupa mallarını satın alacak yeterli fonu sağlayamamaktadır. Mallara alıcı bulmak için Avrupa finans çevreleri bu fonları Osmanlı ekonomisine enjekte etmek zorunda kalmaktadırlar. Kapitalizmle bütünleşmenin üçüncü mekanizması, yerli işgücü istihdamına yönelik doğrudan yabancı sermaye yatırımlarıdır. Doğrudan yabancı sermaye yatırımları üretimin büyümesi açısından önemlidir.

Osmanlı İmparatorluğu yöneticilerinin, toplumsal ve ekonomik çözülüş karşısında benimsedikleri iki farklı yaklaşım mevcuttur. İmparatorluk içinde yönetici kadro yoğun çözüm arayışları içindedir;bir grup var olan yapıyı koruyan restorasyoncu bir yaklaşımı benimsemiştir. Daha radikal kanat ise toptan değişimden yanadır. Siyasi ve ekonomik yapısı ile Avrupa toplumlarında yaşanana benzer bir toplumsal dönüşüm, elit bir tabaka eliyle gerçekleştirilmek istenmektedir.

Türkiye, 1952 yılında NATO’ya üye olmuştur.

Osmanlı İmparatorluğunda burjuva bulunmaktadır ve ulusal kapitalizmin önündeki en büyük engel de bu sınıfın özelliklerinden ileri gelmektedir. Yönetim kadrosu ulusal kapitalizm fikirlerine açık olsa da, Osmanlı burjuvazisi sanayide değil özellikle dış ticarette uzmanlaştığından komprador bir nitelik taşımaktadır. Burjuva sınıfın genellikle gayri-müslümlerden oluşması ve dış ticareti ellerinde tutmaları ulusal kaptalizmin önünde engel teşkil etmiştir.

1930-1938 dönemi iktisat politikaları bakımından daha önceki dönemlerden tamamen farklı bir yaklaşımı temsil etmektedir. Sistematik ve tutarlı bir model olarak korumacı ve devletçi politikaların sanayileşmeyi hedefleyerek ilk kez birlikte uygulanması 1930’lu yıllarda başlamıştır. Bu politikalarla Türkiye’de ilk sanayileşme hamlesi gerçekleştirilmiştir. Daha önceki dönemde öngörülen sanayileşme modeli devlet eli ile yaratılan Türk burjuvazinin yabancı sermaye ile eşit koşullarda iş birliğine girerek, sanayileşmeyi gerçekleştirmesiydi. Özel sektörün başarılı olamadığı alanlarda devlet müdahalesinden yana olan ılımlı devletçilik anlayışı bu yıllara hakim olmuştur.

Teknolojiyi üretime uygulayan Avrupalılar fiyat ve kalite açısından rekabet üstünlüğüne sahiptir. Verimdeki artış nedeni ile birim maliyetler düşüktür. Çok miktarda ve çeşitte daha yüksek kaliteye sahip ucuz mallar dünya pazarlarını istila etmektedir. Avrupalılar, girdikleri ülkelerin geleneksel üretim güçlerini piyasalardan silmektedir.

Türkiye, 24 Ocak 1980 Kararları ile neo-liberal iktisat politikalarını uygulamaya sokmuştur. Bu yıllar, tüm dünyada ithal ikameci politikaların gözden düştüğü ve kapitalizmin merkez ülkelerinin etkisi altındaki, Dünya Bankası, IMF, Dünya Ticaret Örgütü gibi uluslararası kuruluşlar aracılığı ile neo-liberal iktisat politikalarının empoze edildiği yıllardır.

Her iki toplum da bilgi toplumuna doğru ilerlemektedir. Her iki ülkede de çocuk sayısı azalmakta ve yaşlıların nüfusa oranı artmakta, yani nüfus giderek yaşlanmaktadır. Ancak, Japonya’da her iki eğilim de Türkiye’den çok daha yüksektir. Her iki ülkede de hane büyüklüğü giderek küçülmektedir. Türkiye’de ortalama hane halkı sayısı Japonya’dan daha fazladır. Ancak hane halkı sayısı gelecekte azalma yönünde seyretmektedir. Her iki ülkede de hem toplum içinde hem de aile içinde birey ikinci plandadır. Oysa bilgi toplumu, bireyin öne çıkmasını ve odak noktası olmasını gerektirmektedir. Murakami, iki toplumun da bu konuya henüz yeterince önem vermediğini düşünmektedir.

Geriatri, yaşlılık hâlinde ortaya çıkan hastalıkların içeriği ile ilgilenen, yaşlılıktan doğan hastalıkların koruyucu, tedavi edici, rehabilite edici ve sosyal yönleri ile ilgilenen tıp biliminin bir dalıdır. Sosyal Geriatri yaşlanma sürecinin ve yaşlı hastalıklarının sosyal boyutu üzerinde durmaktadır. Sosyoloji, toplumsal grupları, örgütlenmeleri, kurumları, kurumlar arası ilişkileri, toplumsal yapıda meydana gelen değişim ve gelişim süreçlerini, toplumsal olay ve olguları bilimsel yöntem ve araştırma teknikleri kullanarak inceleyen ve bilimsel sonuçlara ulaşan bilim dalıdır. Gerontoloji, fizyolojik olarak yaşlanmanın sosyoekonomik, biyolojik ve sosyolojik yönlerini ilmî metotlarla inceleyen bir disiplindir. Gerontoloji, daha çok yaşlanma süreciyle ilgilenirken, geriatri daha çok yaşlılarda görülen hastalıkların tedavisi üzerine çalışmalar yapmaktadır. Sosyal Gerontoloji Bilimi, Gerontoloji Bilimi’nin bir alt disiplinidir. Gerek Sosyal Gerontoloji, gerekse Sosyal Geriatri yaşlanma sürecinin ve yaşlı hastalıklarının sosyal boyutu üzerinde dururken, Sosyal Gerontoloji’nin alanı daha geniştir ve soruda verilen kapsamlı tanımın karşılığıdır.

18. yüzyılla birlikte dengelerin Batı’dan yana değiştiği, hem kendi güçlerinin farkına varan Batı’lılar için hem de Doğu’lular için açıklık kazanmıştır. Batı tipi yaşam tarzı ve ulaşılan standartlar tüm toplumlar için, en azından o toplumun aydın kesimi için ulaşılması gereken hedefler olarak benimsenmiştir.

Osmanlı Dönemi’nden itibaren reformcu kadrolar toplumsal dönüşümün sağlanmasında aile kurumuna büyük önem vermişlerdir. Toplumsal dönüşümün aileden, aile içinde kadın ve erkek arasındaki demokratik ilişkilerden başlaması gerektiğini görmüşler ancak kadının kamusal alanda görünür kılınması için gerekli yasaları çıkarmakta Avrupa’nın gerisinde kalmışlardır.