AİLE EKONOMİSİ - Deneme Sınavı - 13

İlk yaklaşım, 1950'lerden 1980'lere kadar üstünlüğünü korumuş olan ortak tercih yaklaşımıdır. Bu yaklaşımda karar alıcı birim tek başına ailedir. Ailenin tek bir bütçe kısıtı ve tüm aile fertlerine ait tek bir fayda fonksiyonu varsayılmaktadır.1980lerin başında Manser-Brown ve Mc Elroy-Horney tarafından gerçekleştirilen bilimsel çalışmaların öncülük ettiği ikinci yaklaşım ise aile talebini pazarlık oyununun sonucu olarak modelleştiren yaklaşımdır. Çocuklar karar alıcı birimlere dâhil edilmemekle birlikte kendilerini seven ve onlara karşı sorumluluklarının farkında olan ana-babaları aracılığı ile seçilen malların tüketicileri olarak modelde yer almaktadırlar.  Doğru cevap C seçeneğidir

Kapitalizm öncesi kendi kendine yeten ev ekonomilerinin her türlü ihtiyacını evinde üreten geleneksel ailesi, kentleşme, modernleşme ve sanayileşme sonucunda daha farklı bir yapı olan çekirdek aileye dönüşmüştür. Bu dönüşüm ailenin üretici rolünün azalması anlamına da gelmektedir. Uzmanlaşma ve meslekler doğmuş, üretim, ev dışında ofislerde yapılır hale gelmiştir. Aileye özgü pek çok mal ve hizmetin üretimi piyasalar ya da devlet tarafından ikame edilir olmuştur. Doğru cevap D seçeneğidir.

Tüketicinin cayma hakkı, taksitli satışlarda 7, diğer türlerde ise 14 gündür. Doğru cevap E seçeneğidir.

Aile davranışı ile ilgili ortak tercih modellerinin iki teorik düşünce kaynağı bulunmaktadır: Samuelson’un (1956) ittifak (consensus) modeli ve Becker’in (1974, 1981) özgeci (başkalarını düşünen kimse) modeli. Doğru cevap A seçeneğidir.

Nash pazarlık çözümünde, kocanın ya da karısının ulaşabileceği fayda tehdit noktasındaki durumlarına bağlıdır. Tehdit noktasında diğerine göre daha yüksek faydaya sahip olan eş, Nash pazarlık çözümünde de daha yüksek faydaya sahiptir. Nash pazarlık modelleri, aile taleplerinin sadece mal fiyatlarına ve ailenin toplam gelir düzeyine bağlı olmadığını aynı zamanda boşanma ya da işbirliği içinde olmama halini ifade eden tehdit noktasının koordinatlarına da bağlı olduğunu ima etmektedir. Doğru cevap B seçeneğidir.

Piyasa işlerine ve piyasa dışı işlere aynı şekilde uygulanmayan çok sayıda ve büyüklükte kamu politikalarının ve programlarının uygulamaya konmasında artış yaşanmaktadır. Bu tür programlar piyasa işi ve piyasa dışı iş ve piyasa üretimi ve piyasa dışı üretim arasına vergi ya da ayrıcalıklar koymaktadırlar. Bu durum hane halkı kararlarını etkilemekte ve üretim ve tüketimde verimsizliklere yol açabilmektedir. Doğru cevap C seçeneğidir.

Aile ekonomisi teorisinin geliştirildiği ilk yıllarda (1950ler), evlilik ve doğurganlık ile ilgili bilimsel çalışmalar sosyal hakikat ile uyumlu ve geniş ölçüde kabul gören sosyal normları yansıtan modeller üzerine kuruludur. Erkeklerin okul bitirmesi, meslek ve iş sahibi olması evlenmesi ve çocuk sahibi olması beklenmektedir. Eğitim ve meslek sahibi olma kadınlar için daha önemsizdir ve kadınlar için temel adımlar, evlilik, çocuk doğurma ve çocuk yetiştirme olarak sıralanmaktadır. Doğru cevap D seçeneğidir.

Yüksek okul mezunları evliliği ve çocuk doğurmayı ertelemektedirler, yüksek okul mezunu kadınlar bebek sahibi olsalar bile emek gücünden ayrılmamaktadırlar. Yüksek okul mezunlarının çocukları yasal evlilik kurumu içinde doğmakta ve nispi olarak bu grubun evlilikleri istikrarını korumaktadır. Diğer yandan düşük eğitim seviyesine sahip olanlar arasında yüksek boşanma oranları ve evlilik dışı doğum yaygındır ve çocukların üçte biri tek ebeveynli ailelerde yaşamaktadır. Gelir ve eğitim dağılımının alt kademelerinde yer alan kadınlar arasında evlilik dışı hamilelik ve çok eşlilik yoğundur. Evlilikler nispi olarak erken başlamakta ve sıklıkla boşanma ile sonuçlanmaktadır; diğer bir deyişle istikrarsızdır. Doğru cevap E seçeneğidir.

Türkiye’nin 2011 yılı bütçe gelirlerinin dökümü incelendiğinde dolaysız vergiler toplamının T82.1 Milyar ve dolaylı vergiler toplamının T171.7 Milyar olduğu görülmektedir. Buna göre Türkiye’nin toplam vergi gelirlerinin yüzde 33’ü dolaysız, yüzde 67’si dolaylı vergilerden oluşmaktadır. Doğru cevap E'dir.

Gelir dağılımı ne, nasıl ve kim için soruları ile doğrudan doğruya ilgilidir. Dünya ekonomisi kim için üretiyor sorusunun yanıtı dünya gelirinin yüzde 81’ini kazanan zengin ülkeler olabilir. Zengin ülkelerden gelen talep hangi malların üretileceğini belirleyen en önemli nedendir. Bu durumda ne üretilecek sorusuna da zengin ülkeler yanıt vermektedir. Zenginlerin tercih ettikleri ürünler üretilmektedir. Antikapitalist protestocuların vurguladıkları eşitsizlikler bu kararlarla ilgilidir. Doğru cevap C'dir.

Kaynak tahsisinde merkezi plânlama ve fiyat mekanizması arasındaki rekabet 1989 yılında Berlin Duvarı’nın yıkılması ve 1991 yılında Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nin (S.S.C.B) dağılması ile sona ermiştir. 1990’dan sonra Sovyet Bloku Marksist merkezi planlama anlayışını terk etmiş ve piyasa ekonomisine geçiş sürecini başlatmıştır. Doğru cevap D'dir.

Hatalı üretim karşısında hakkını savunabilmesi için yasalar çıkarılmış, tüketici hakları ilan edilmiştir. Bu hakları dünyada ilk kez en iyi ifade eden kişi eski ABD başkanlarından John F. Kennedy olmuştur. Kennedy 1962 Mart’ında kongreye gönderdiği mesajda tüketici haklarını dört grupta toplamaktadır (Öztürk, 1981: 72).
• Güvenlik hakkı: Yaşama ve sağlığa zararlı malların üretimi ve pazarlanması yasaklanmalı ya da titizlikle denetlenmelidir.
• Bilgi edinme hakkı: Malların niteliklerine ve nasıl kullanılacaklarına ilişkin doğru ve ayrıntılı bilgiler tüketicilere ulaştırılmalıdır.
• Seçme hakkı: Rekabet koşullarının iyi işlememesi sonucunda tüketicilerin satın alacakları malları seçme özgürlükleri kısıtlanmıştır. Devlet tüketiciler için yararlı olan rekabeti özendirmelidir.
• Sesini duyurma ve temsil edilme hakkı: Devlet ekonomi politikasını saptarken tüketicilerin katkılarını istemelidir. Tüketicileri dinleyecek ve gerekli önlemleri alacak kurumlar oluşturulmalıdır. Doğru cevap B'dir.

15 Mart tüm dünyada, Dünya Tüketici Günü olarak kutlanmaktadır. İlk kez ilan edildiği 1962 yılından bu yana tüketici hareketi ve tüketici hakları daha da gelişmiştir. 1985 yılında Birleşmiş Milletler Genel Kurulunda, Uluslararası Tüketici Birlikleri Örgütü’nün önerisi ve oy birliği ile “Tüketicilerin Korunması İlkeleri Rehberi” kabul edilmiştir. Doğru cevap A'dır.

Modern ekonomistler, 1950li yıllara kadar aile davranışını analizlerinde ihmal etmişlerdir. Ancak 1950lerden bu yana insana yatırım ve aile davranışının anlaşılması iktisatçıların ilgisini çeken araştırma konuları arasına girmiştir. Buna bağlı olarak ekonomik analiz, aşağıda sıralanan kararları alma nedenlerini anlamakta giderek daha açıklayıcı hale gelmektedir;

• Evlilik kararı
• Boşanma kararı
• Çocuk sahibi olma kararı ve her bir çocuk için alınan insani yatırım kararı
• Evli kadınların emek gücüne katılım kararı, katılım düzeyi ve katılım zamanı
• Yaşlı ana babanın çocuklarından destek alma kararı ve zamanı
• Yukarıda sıralananlara benzer pek çok aile kararları, Doğru cevap C'dir.

Aile ekonomisinde, birinci jenerasyon modeller, “ortak tercih” modelleridir. Ailenin tek bir fayda fonksiyonunu maksimize ettiğini varsaymaktadırlar. Ortak tercih modelleri, aile davranışının, gelir elde eden ve kaynakları kontrol eden kişiden bağımsız olarak ailenin toplam fayda fonksiyonunu maksimize etmek olduğunu ima etmektedirler. Birinci jenerasyon modeller geleneksel ataerkil aile yapısının yaygın olduğu uzun bir dönem boyunca güçlü bir analitik araç olarak kabul edilmişlerdir ancak son yıllarda bu özellik gerek teorik gerekse ampirik yaklaşımlar tarafından sorgulanmaktadır. Gerçekleri açıklama konusundaki yeterliliği şüphe altındadır. Ailenin geleneksel ortak tercih modeli, aile üyelerinin tüketiminin, hane halkının toplam gelirine bağlı olduğunu ima etmektedir. Ancak aile üyelerinin tercihleri farklı ise hane halkı davranışının incelenmesinde oyun teorisi gerçek hayatı daha iyi açıklayan modeller üretilmesine yardımcı bir yaklaşım olarak ön plana geçmektedir. Doğru cevap E'dir.

Piyasa sektörü ve hane halkı sektörü arasındaki etkileşimin öneminin artışına yol açan çeşitli nedenler bulunmaktadır. Nedenlerden ilki kadınların piyasa için çalışma kararı almalarındaki dramatik artıştır. Aynı ölçüde dramatik olmasa da erkekler de ev işlerine eskisinden daha fazla katılmaktadır. Cinsler arasındaki iş bölümündeki farklılaşmanın anlamı eskisine kıyasla daha fazla yetişkinin zamanlarını hem emek piyasasında hem de hane içinde kullanmalarıdır. Kadın ve erkek arasındaki cinsiyete dayalı uzmanlaşma bozulmaktadır. Kadın emeğinin hane içinde ve erkek emeğinin piyasada kullanılması ile ilgili uzmanlaşma söz konusu iken piyasa analizinde hane halkı sektörünün ihmal edilmesi önemli bir eksiklik olarak algılanmıyordu. Her iki sektör de zaman dağılımı ve kaynak dağılımı problemlerini birbirlerinden bağımsız kendi içlerinde çözebiliyorlardı. Bugün, ücretlerdeki, nispi fiyatlardaki, vergilerdeki, sosyal güvenlik programlarındaki ve benzerlerindeki değişiklikler doğrudan doğruya hane halkının zaman kullanımını ve hane halkı üretimini etkilemektedir. Uygulanan politikaların değerlendirilmesinde hane halkı üzerindeki etkiler ihmal edilmemelidir. Doğru cevap B'dir.

Aile yapısını ve doğurganlığı etkileyen pek çok politika ve program doğrudan doğruya aile için düzenlenmemiş olmakla birlikte aile yapısını etkilemektedir. Örneğin göç politikasının Amerikan ailesi üzerinde doğrudan ve dolaylı etkileri bulunmaktadır. Doğrudan etkiler, göçmenlerin doğurganlığı ile ilgilidir. Evliler çocukları ile birlikte gelmektedir, bekârlar evlilik piyasasında eş bulmakta ve çocuk sahibi olmaktadır. Daha önce de değindiğimiz gibi göçmenler olmadan Amerikan nüfusu azalma eğiliminde olacaktır. Göçmen politikasının dolaylı etkisi ücretler ve istihdam üzerinden gerçekleşmektedir. Ücretler ve istihdam olanakları evlilik ve doğurganlık kararlarını etkilemektedir. Bu dolaylı etki emek piyasasında iş için rekabet eden yerli ve yabancı tüm yetişkinlerin evlilik piyasası ile ilgili kararlarını etkileyecektir. Doğru cevap D'dir.

15 Mart tüm dünyada, Dünya Tüketici Günü olarak kutlanmaktadır. İlk kez ilan edildiği 1962 yılından beri kutlanmaktadır.

6502 Sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun, aşağıda sıralanan dokuz kısımdan oluşmaktadır:

• Dokuzuncu kısım (Çeşitli Hükümler)