AİLE EĞİTİMİ

Aile danışmanlığı ile ilgili olarak alan yazında birçok farklı tanım bulmak mümkündür. Kuzgun (1991) aile danışmanlığını “aile bireyleri arasın­daki sağlıklı ortamın desteklenebilmesi için aile bireylerine sunulan psikolojik yardım” olarak ta­nımlamaktadır.

1940’lı yıllarla başlayan ikinci dönemde özellikle Amerika ve Avrupa’da aile danışmanlığı açısından önemli gelişmeler olmuştur. Bu süreç içinde beş önemli gelişmenin, aile danışmanlığının ilerlemesinde dikkat çekici rolü olduğu görülebilir (Goldenberg &Goldenberg, 2000). Bunlardan biri: Siste­min bir parçasındaki değişimin tüm sistemi etki­leyeceği varsayımı ile hareket eden sistem teorileridir.

2002 yılına kadar aile danışmanlığı hizmetleri kısmen hastanelerde verilmekte, kısmen de özel sek­tör aracılığı ile yürütülmekteydi. 2002 yılında Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu (SHÇEK) tarafından çıkartılan bir yönerge ile aile danışma hizmetlerinin, aile danışma merkezleri aracılığı ile sistemli bir biçimde verilmesinin ilk adımları atıl­mıştır. Bu yönerge ile birlikte özellikle büyük illerde aile danışma merkezleri açılmaya başlamış ve psiko­log, sosyal hizmet uzmanı (sosyal çalışmacı) ve ço­cuk gelişimciler açılan bu merkezlerde görev almaya başlamışlardır.

Yaşantısal aile terapisi 1960’lı yılların hümanistik psikoloji akımı ve varoluşçuluğun etkisi ile ortaya çıkan aile terapisi yaklaşımlarından biridir. Bu yaklaşımın en önemli özelliği bundan önce bahsedilen yaklaşımlar gibi aile geçmişi ile çok fazla ilgilenmemesi bunun tam tersi “şimdi ve burada” yaklaşımını benimsemesidir.

Satir için iletişim oldukça önemlidir. Satir insanların birbirleri ile iletişim için kullandığı birbirinden farklı ama evrensel beş iletişim kalıbından bahseder. Bunlar; karşısındakini sürekli suçlayan ve eleştiren suçlayıcı iletişim kalıbı, durmadan af dileyen ve yalvaran yalvarıcı iletişim kalıbı, karşısındaki kişiden tamamen kopuk ve ilgisiz iletişim kalıbı, yaşananları neredeyse hiç duygu göstermeden derinlemesine matematiksel analizlere tabi tutan süper mantıklı iletişim kalıbı ve samimi bir biçimde duygularını ortaya koyabilen, öz güveni yüksek, otantik bir dengeli iletişim kalıbıdır.

Başlangıç aşamasının hemen ardından gelen "müdahale" aşaması artık ailenin sorunlarının hem danışman hem de aile üyeleri tarafından büyük oranda anlaşıldığı, aile ve danışman arasında güven ilişkisinin kurulduğu ve artık ailenin sorunlarının çözümü üzerinde aktif bir biçimde çalışılmaya baş­landığı aşamadır.

Aile danışmanlığı ekollerinden birçoğu, ailedeki değişimi seansların dışında da sürdürmek amacı ile ev ödevlerini kullanırlar. Kuşaklar arası aile terapisi, yapısal aile terapisi, stratejik terapi veya davranışçı terapi bu ekollere örnek gösterilebilir. Yakın dö­nem post modern terapiler arasında da ödev verme oldukça yaygın kullanılan bir tekniktir.

- - - - - - - : Belirgin Sınır

. . . . . . . . : Belirsiz Sınır

________ : Katı Sınır

----I I----- : Çatışma

________

________ : Normal İlgi

________

________

________ : Aşırı İlgi

} : Koalisyon

Aile danışmanlığı alanındaki etik ilkelere geç­meden önce, ilk olarak yardım edici tüm meslek­ler için etik üstü beş ilkeye bakmakta yarar vardır. Bunlar özerklik, zarar vermeme, yararlılık, sadakat ve adalet ilkeleridir.

Çocukların yaşadıkları dışsallaştırma sorunlarına müdahalede aile danışmanlığına başvurulmasının çocuklardaki sorunların azaltılmasında etkisi olduğu birçok çalışmada görülmüştür (Chamberline, Rosicky; 1995; Kazdin, Weiss, 1998). Yine bir başka çalışmada çocuklardaki dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu rahatsızlıklarına müdahalede aile danışmanlığının rolü ortaya konmaktadır (Nichols, 2013). Konu ile ilgili yapılan etkileyici bir diğer çalışma ise, madde bağımlısı ergenlerle yapılan karşılaştırmalı bir çalışmadır. Becker ve
Curry (2008) aile terapilerinin madde bağımlısı ergenlerde iyileşmenin diğer terapilerden anlamlı bir biçimde fazla olduğunu göstermektedir (Akt. Nichols, 2013). Nichols (2013) aile terapilerinin çocuk ve ergenlerdeki içselleştirme sorunlarına dair etkilerini incelediği bölümde özellikle dışsallaştırma sorunları ile birlikte görülen kaygı ve korku gibi içselleştirme sorunlarının çözümünde aile terapilerinin etkin bir müdahale aracı olduğuna dair birçok araştırmayı ortaya koymaktadır.

Yaşantısal aile terapisinin en önemli kavramı kendilik değeridir. Bu değer temel olarak kişinin başkalarının kendisine bakışından bağımsız olarak kendisini nasıl gördüğü, kendisine verdiği değerin ne olduğudur.

Benliliğin farklılaşması kişinin kendisini ailesinden duygusal ve bilişsel olarak bağımsız bir biçimde ifade edebilmesi, bağımsız bir biçimde var olabilmesi şeklinde tanımlamaktadır.

Yapısal Aile Terapisi: Bu model, aile yapısını aile üyelerinin birbirleri ile nasıl etkileşim kuracaklarını düzenleyen, görünmeyen veya saklı bir dizi işlevsel talep olarak tanımlamaktadır (1974, Akt. Goldenberg & Goldenberg, 2000).

Satir için iletişim oldukça önemlidir. Satir insanların birbirleri ile iletişim için kullandığı birbirinden farklı ama evrensel beş iletişim kalıbından bahseder. Bunlar; karşısındakini sürekli suçlayan ve eleştiren suçlayıcı iletişim kalıbı, durmadan af dileyen ve yalvaran yalvarıcı iletişim kalıbı, karşısındaki kişiden tamamen kopuk ve ilgisiz iletişim kalıbı,  süper mantıklı iletişim kalıbı ve samimi bir biçimde duygularını ortaya koyabilen, öz güveni yüksek, otantik bir dengeli iletişim kalıbıdır.

Bilişsel davranışçı aile terapisinde en önemli kavram öğrenme kavramıdır.

Kuramlar arasındaki bakış açısı farklılıkları her ne kadar tekniklere yansısa da aile danışmanlığının temel aşamaları (telefonla ilk irtibat kurmaktan sonlandırmaya kadar geçen süreçler dikkate alındığında) her kuramda benzer özellikler göstermektedir. Bu süreçler başlangıç aşaması, müdahale aşaması (orta aşama) ve sonlandırma aşamasıdır.

Danışmanlık sürecinde canlandırma tekniği kullanımı dört aşamadan oluşmaktadır (Fışıloğlu, 2001). Bunlar; ailenin seçilmesi, ailedeki rollerin seçimi, kişilerin rollerine odaklanması ve canlandırmanın gerçekleştirilmesidir.

Yeniden Çerçeveleme: Var olan gerçekliği (olayı) değiştirmeden, dilin kullanımı yolu ile aile üyelerinin bakış açılarını, algılarını değiştirme anlamına gelmektedir.

Genogram bireyin aile ağacının veya haritasının çeşitli evrensel şekillerle resmedilmesidir.

Bilişsel davranışçı aile terapisinde kullanılan temel tekniklere bakıldığında psikoeğitim, edimsel koşullama, kontratlar yapma, klasik koşullama, şekillendirme ve sönme gibi tekniklerden bahsedilebilir.