AFETLERDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ YÖNETİMİ

Afet ve acil durum müdahâle ekibinin işi; genellikle uzun vardiyalarla fiziksel güç gerektiren, fazla mesai ve yetersiz dinlenme araları olan bir iştir. Ekip çalışanları, aşırı fiziksel ve psikolojik güç gerektiren iş görevlerinden kaynaklanan kas-iskelet sistemi hastalıkları (Musculoskeletal Disorders, MSD) olan bir meslek gurubudur. 

Travma Sonrası Stres Bozukluğu, travmatik bir yaşantının sonucunda karşılaşılabilecek yoğun stres karşısında ortaya çıkabilecek bir kaygı bozukluğudur. Doğru cevap D'dir.

Bir olayın Travma Sonrası Stres Bozukluğuna (TSSB, Post Traumatic Stress Disorder, PTSD) yol açan travmatik olay olarak nitelendirilebilmesi için gereken ölçütler detaylı olarak verilmiştir. Buna göre: 

• Hayati tehdit, ciddi yaralanma ya da fiziksel bütünlüğüne zarar verebilecek bir durumu kişisel olarak deneyimleme, 

• Ölüme, yaralanmaya ya da başka birisinin fiziksel bütünlüğüne tehdite şahit olma durumu, 

• Bir aile üyesinin ya da yakının beklenmeyen ölüm ya da ciddi yaralanma haberini alma durumu, 

• Olayı takiben kişinin tepkisinde yoğun korkunun, çaresizliğin ya da şokun olduğu bir durum 

travmatik olay olabilir. Doğru cevap E'dir.

Benlik yitimi: Çevreye karşı olan ilgi ve tutku kaybıdır. Doğru cevap A'dır.

Tükenme sorunu yaşayan kişi; artan gerginlikten, azalan verimlilikten ve motivasyon (ilgi kaybı, moral bozukluğu) ile birlikte tükenmişlikten şikâyetçi olabilir. Doğru cevap C'dir. 

Tipik olarak sivrisinekler tarafından taşınan hastalıklar malarya, dengue, St Louis ansefaliti ve batı Nil ateşidir. Doığru cevap B'dir. 

Bazı toksik maddelerle temas; merkezi sinir sistemiyle (merkezi sinir sisteminin kısıtlı çalışması, başağrısı, zihin bulanıklığı, solukluk, ajitasyon, hezeyan ya da konvülsüyon), solunum şikayetleriyle (öksürme, nefessizlik), kardiyovasküler şikâyetlerle (ritim bozukluğu, yüksek tansiyon), renal bozukluk, göz ve deri ve bağırsaklarla ilgili sorunlarına yol açar. Doğru cevap A'dır. 

Hastalık kontrol ve önleme merkezi (Centers for Disease Control and Prevention, CDC, ABD) sivillere yönelik en büyük tehdidi ortaya koyan biyolojik maddelerin bir listesini yayınlamıştır. A kategorisi (en tehlikeli maddeler); variola major (çiçek hastalığı), bacillus anthracis (şarbon), yersinia pestis (veba), clostridium botulinum toxin (botülizm), francisella tularensis (tularemi) ve filovirüsleri ve arenavirüslerini (viral hemorajenik ateşler) içerir. Bunlar listenin başında gelirler. Doğru cevap C'dir. 

ARS ile ilişkili belirtiler; iştah kaybı, yorgunluk, ateş, bulantı, kusma, ishal, cilt hasarı, saç kaybı, felç ve koma olabilir. Doğru cevap D'dir.

Kaynakların İyi Kullanılmamasıyla Oluşan Riskler

Ölçeğine bağlı olarak bütün acil durum olaylarında, yerel, ulusal ya da uluslararası seviyede kurumsal işbirliği gereklidir. Bir felaket bölgesindeki gerçek durum hakkındaki anlık bilgi eksikliği ve ortaya çıkan olayların öngörülemezliği afet ve acil durum müdahâle işinin doğal parçalarıdır. Bununla birlikte, zayıf iş birliği ya da otoriteler ile görev yapan diğer çalışan gruplar arasındaki iş birliği eksikliği, afet ve acil durum müdahâle ekiplerinin sağlık ve güvenlik riskinin seviyesini artıracaktır.

Kötü yönetim;

• Hazırlık planı,

• Belirli bir olayda görev yapan acil müdahâle ekiplerinin koordinasyonun, görev tanımlarının, kullanacakları farklı iletişim sisteminin ya da anlayabilecekleri lisanın,

• Olayın öncesinde, esnasında ve sonrasında bilgi ve haberleşme,

• Kişisel koruyucu ekipman ve kıyafetlerin,

• Eğitimin,

• Olay sonrası desteğin, eksikliğine, yetersizliğine ya da uygunsuzluğuna neden olur.

Afet ve acil durum müdahâle ekiplerinin karşılaşılabileceği kas-iskelet sistemi yaralanma ve rahatsızlıklarına yol açabilecek risk faktörleri aşağıdaki gibi tanımlanabilir:

• Hastaların, ölülerin ve nesnelerin (özel kurtarma ekipmanları, sedye, hasta kurtarma) sıklıkla kaldırılması ve taşınmasına bağlı olarak kas-iskelet sisteminin aşırı zorlanması ve hatalı duruş pozisyonunda uzun süreli kalma,

• Ağır koruyucu ekipmanın aşınması,

• Aşırı zaman baskısı altında çalışma,

• Felaketlere maruz kalmaktan (travma sonrası stres) ve organizasyon faktörlerinden (vardiya çalışması, düzensiz ve öngörülemeyen çalışma saatleri, uzamış müdahâleler) kaynaklanan yüksek psikolojik stres,

• Kasisli yollardaki sürüşten kaynaklanan tüm vücut sarsılmasına maruz kalma,

• Ambülans gibi araçlarda uzun süreli hareketsiz eylemdir.

Teşhis ve İstatiksel Akıl Rahatsızlıkları El Kitabı’nda (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, 2013), bir olayın Travma Sonrası Stres Bozukluğuna (TSSB, Post Traumatic Stress Disorder, PTSD) yol açan travmatik olay olarak nitelendirilebilmesi için gereken ölçütler detaylı olarak verilmiştir. Buna göre:

• Hayati tehdit, ciddi yaralanma ya da fiziksel bütünlüğüne zarar verebilecek bir durumu kişisel olarak deneyimleme,

• Ölüme, yaralanmaya ya da başka birisinin fiziksel bütünlüğüne tehdite şahit olma durumu,

• Bir aile üyesinin ya da yakının beklenmeyen ölüm ya da ciddi yaralanma haberini alma durumu,

• Olayı takiben kişinin tepkisinde yoğun korkunun, çaresizliğin ya da şokun olduğu bir durum travmatik olay olabilir.

Tükeniş (tükenme) iş stresine uzun süreli tepki olarak tarif edilir ve üç ana faktör tarafından karakterize edilir:

1. Duygusal tükenmişlik: duygusal yorgunluk, diğerleriyle temas yüzünden boş hissetme

2. Azalmış kişisel başarı: birinin yeteneklerinin azaldığı fikrine sahip olması

3. Benlik yitimi: çevreye karşı olan ilgi ve tutku kaybı

Tükenme sorunu yaşayan kişi; artan gerginlikten, azalan verimlilikten ve motivasyon (ilgi kaybı, moral bozukluğu) ile birlikte tükenmişlikten şikâyetçi olabilir. Bu da iş performansının azalmasına ve tekrarlayan kısa süreli iş kayıplarına yol açabilir.

Hastane öncesi tıbbî müdahâlede ve mağdurlara yardım sağlanması sırasında afet ve acil durum müdahâle ekiplerinin; kan, vücut sıvıları ve iğne batması yaralanmalarına maruz kalma riski oldukça yüksektir.

Bu durumda, üç ana hastalığın bulaşma ihtimali vardır. Bunlar;

1. İnsan Bağışıklık Yetmezlik Virüsü (Human Immunodeficiency Virus, HIV),

2. Hepatit B,

3. Hepatit C’dir.

Afetzedelerle temas hâlindeki afet ve acil durum müdahâle ekiplerini etkileyebilecek bulaşıcı hastalıklar; yara iltihapları, tüberküloz gibi damlacık enfeksiyonu ile taşınan hastalıklar, bulaşma enfeksiyonu ile taşınan bağırsak hastalıkları, HIV, Hepatit B ve C gibi kan aracılı hastalıklardır. Cesetlerle temas ile ilişkili en yüksek ihtimalli enfeksiyonlar; kan aracılı hastalıklar, bağırsak hastalıkları ve tüberkülozdur. Ayrıca, Group A strepkok enfeksiyonu, sepsis ve Creutzfeld-Jakop gibi nadir görülen hastalıkların ve diğer enfeksiyonların cesetle temas hâlinde mümkün olduğu ve bu yolla bulaşma ihtimalinin afetzedelerle temastan bulaşma ihtimalinden daha yüksek olmadığı Morgan (2004) tarafından gösterilmiştir. Shih (2009) ve arkadaşları; Şiddetli Akut Solunum Yolu Sendromu (Severe Acute Respiratory Syndrome, SARS) gibi salgınlardaki en büyük tehlike, sağlık çalışanlarının iç ve dış çalışma ortamlarının engellenmesi ve kontrol kaybının olduğu sonucuna varmışlardır.

Toksik maddelere anlık maruz kalmanın kısa ve uzun süreli olumsuz etkileri oluşabilir. Toksik maruz kalmanın sonuçları ani ölüm, latent ölüm (kanser oluşması) ve diğer pek çok tip rahatsızlıklar şeklinde görülebilir. Bazı toksik maddelerle temas; merkezi sinir sistemiyle (merkezi sinir sisteminin kısıtlı çalışması, başağrısı, zihin bulanıklığı,solukluk, ajitasyon, hezeyan ya da konvülsüyon), solunum şikayetleriyle (öksürme, nefessizlik), kardiyovasküler şikâyetlerle (ritim bozukluğu, yüksek tansiyon), renal bozukluk, göz ve deri ve bağırsaklarla ilgili sorunlarına yol açar.

Radyasyon, elektromanyetik dalgalar veya parçacıklar biçimindeki enerjinin emisyonu veya aktarımıdır. Atom çekirdeğinden ayrılan nöronlar ve protonlar kararlı olmayan atom çekirdeği gama (γ) ışını yayar. Ağır çekirdekler alfa (α) ışını (helyum çekirdekleri) yayabilir veya fizyon reaksiyonuna maruz kalabilirler. Bu tepkimelere maruz kalarak parçalanan maddelere ‘radyoaktif madde’, çevreye yayılan alfa, beta ve gama gibi ışınlara ise ‘radyasyon’ adı verilmektedir.

Nükleer kazaların ilişkili insanların sağlığı üzerindeki olumsuz etkileri; bulantı ve cilt sorunları ile yanıklar, tedavisi mümkün olmayan hastalıklar (kanserin farklı türleri) ve ölüm gibi ciddi sonuçlar arasında değişkenlik gösterir.

Hastalık kontrol ve önleme merkezi (Centers for Disease Control and Prevention, CDC, ABD) sivillere yönelik en büyük tehdidi ortaya koyan biyolojik maddelerin bir listesini yayınlamıştır. A kategorisi (en tehlikeli maddeler); variola major (çiçek hastalığı), bacillus anthracis (şarbon), yersinia pestis (veba), clostridium botulinum toxin (botülizm), francisella tularensis (tularemi) ve filovirüsleri ve arenavirüslerini (viral hemorajenik ateşler) içerir. Bunlar listenin başında gelirler.

Çünkü; • Kolayca insandan insana yayılır ya da taşınır. • Yaygın etki potansiyeliyle çok sayıda ölüme sebep olur. • Kamuoyunda paniğe ve sosyal karmaşaya neden olabilir. • Halk sağlığı hazırlığı için özel eylem gerektirir. B ve C kategorileri ise insanları daha az tehdit eden biyolojik maddeleri içerir.

Hastane öncesi tıbbî müdahâlede ve mağdurlara yardım sağlanması sırasında afet ve acil durum müdahâle ekiplerinin; kan, vücut sıvıları ve iğne batması yaralanmalarına maruz kalma riski oldukça yüksektir. Bu durumda, üç ana hastalığın bulaşma ihtimali vardır.
Bunlar;
1. İnsan Bağışıklık Yetmezlik Virüsü
(Human Immunodeficiency Virus,
HIV),
2. Hepatit B,
3. Hepatit C’dir.