Teknolojik Afetler

Teknolojik afetler, genel olarak ekonomik açıdan daha yıpratıcı olmaktadır. Nükleer ve kimyasal kazalar, sanayi kazaları, maden kazaları, trafik kazaları, baraj patlamaları, yangınlar, salgın hastalıklar, savaşlar, terör olayları, terörizm ile ilgili eylemler gibi birçok afet teknolojik ve insan kaynaklı afetler içerisinde yer almaktadır.

Özellikle 20. yüzyılın başlarından itibaren tehlikeli maddelerin artan üretimi, kullanımı ve depolanması yüzünden büyük endüstriyel kazaların olma olasılığı büyük oranda artmıştır. Son çeyrek asırda teknoloji ve sanayinin gelişmesi, hızlı nüfus artışı, gelişmişlik düzeyi, çevre kirliliği, çarpık kentleşmeye bağlı olarak teknolojik afetlerin sayısı ve sıklığı dünya genelinde olduğu gibi ülkemizde de dramatik bir şekilde artış göstermiştir.

Teknolojik kazalar, sanayide etkinlik sırasında, anormal oluşum sonucu beklenmeyen, birden oluşan (özellikle yayılma, emisyon, yangın ve patlama gibi) çalışanlar, halk ve çevre için hemen ya da sonradan büyük tehlike yaratan kuruluş içinde ya da dışında bir veya daha çok tehlikeli maddenin neden olduğu olaylardır.

İş kazası çalışanın iş süresince çalışma koşulları, işin nitelik ve yürütümü ya da kullanılan makine, araç, gereç ve malzeme nedeni ile uğradığı, iş gücünün tamamını ya da bir bölümünü kaybettiği olay olarak tanımlanabilir.

Meydana gelen iş kazalarının araştırılmasının birçok amacı vardır. Bu amaçlar:
• Nedenlerin bulunup ortadan kaldırılması ile benzer kazaların tekrarının önlenmesi,
• İnsan hayatına ve sağlığına verilen önemin gösterilmesi,
• Diğer çalışanların moralinin yükseltilmesi,
• Yönetim sistemindeki aksaklıkların ortaya koyulması,
• Ticari kayıpların önlenmesi,
• 155 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği ve Çalışma Ortamına ilişkin ILO Sözleşmesi’ne uyulması,
• İSG yönetim sisteminde yer alan performans izleme ve iyileştirme gereklerinin yerine getirilmesi,

• Yapılan risk analizinin yenilenmesi ve varsa eksiklerin giderilmesi,
• Kaza ve hastalık eğilimlerinin ortaya çıkarılması,
• Tazminat davası ve sigorta şirketleri iddialarına karşılık verilmesi,
• Ceza davasında ortaya çıkabilecek iddialara karşılık verilmesi olarak sıralanabilir.

Kaza kök analizinin yapılması, işverenin kazanın genel ya da görünen sebepleri yerine altında yatan ya da sistemik sebepleri keşfetmesine izin verir. Çünkü sadece görünen sebebi düzeltmek, sorunun kendini ortadan kaldırmak yerine sadece sorunun belirtisini ortadan kaldırmaktır.

Kaza kök analizi sorunların ya da olayların kök sebeplerini tanımlayan bir sistematik süreç ve yaklaşımdır.

Başarılı bir kaza kök analizi genellikle birden fazla olan tüm kök sebepleri tanımlar.

Bir kazanın sebep ya da sebeplerini bulmak için mümkün olan tüm “neden”, “ne” ve “nasıl” sorularını sormak önemlidir.

Kaza kök analizinin yapılmasının kurum ve kuruluşlara sağlayacağı faydalar ise:
• Sorunların sebeplerinin ve engellerinin tanımlanması ve kalıcı çözümlerin bulunabilmesi,
• Kurum ve kuruluşlardaki var olan verilerin kullanılmasıyla sorun çözümü için mantıklı bir yaklaşım geliştirilmesi,
• Kurumsal iyileştirme için güncel ve gelecek gerekliliklerin belirlenmesi,

• Bir sürecin diğer sürecin sonuçlarını doğrulayacağı, tekrarlanabilir adım adım süreçlerinin oluşturulması olarak özetlenebilir.

Kaza kök analizin de dikkat edilmesi gereken ilkeler:
• Bir olayın veya kazanın belirtisini sadece ortadan kaldırmak yerine kök sebepleri düzeltici önlemlere odaklanmanın çok daha etkili olduğu,
• Kaza kök analizinin; sonuçların delillerle desteklendiği sistematik süreçle yapıldığında verimli olarak gerçekleştirildiği,
• Bir sorunda ya da olayda genelde birden çok kök sebep olduğu,
• Bir sorunun tanımlanmasında incelemenin ve analizin odağının; hatayı kimin yaptığı değil olayın neden olduğu gerçeğinin bilinmesi
olarak belirtilebilir.

• Büyük kazalar,
• Günlük kazalar,
• İnsan hataları,
• Bakım sorunları,
• Tıbbî hatalar,
• Verimlilik sorunları,
• Üretim hataları,
• Çevresel yayılımlar,
• Risk analizi, risk haritası olarak örnekler verilebilir.

Kaza kök analizinin kullanılmasındaki temel yöntemin aşamaları:

• Sorunun tanımlanması,
• Bilgi, veri ve delillerin toplanması,
• Kazaya katkıda bulunan bütün sorunların ve olayların tanımlanması,
• Kök sebeplerin belirlenmesi,
• Kaza ve olayların tekrarlanmasını önleyici veya ortadan kaldırıcı önerilerin tanımlanması,
• Tanımlanan çözümlerin uygulanması şeklinde sıralanabilir.

Kaza kök analizinin doğası bir kazaya ya da olaya katkısı bulunan bütün faktörleri tanımlamaktır.

• 5-Neden analizi

• Bariyer analizi

• Değişiklik analizi

• Hata mod ve etkileri analizi

• Balık kılçığı diyagramı veya Ishikawa diyagramı

• Pareto analizi

• Hata ağacı analizi 

• Olay ağacı analizi

5-Neden analizi (5-Whys Analysis): Problemin köküne hızlıca ulaşmak da yardımcı olan basit bir problem çözme tekniğidir. Toyota üretim sistemi tarafından 1970’lerde popüler yapılmıştır. Bu yöntemin stratejisi; probleme bakmayı, ne ve neden oldu sorularını sormayı içermektedir. Genellikle birinci neden sorusuna cevap, ikinci neden sorusuna yol açar ve bu durum devam eder.

Bariyer analizi (Barrier Analysis): Bir tehlikeden olumsuz etkilenen bir hedefe giden yolların izlenmesini içeren inceleme veya
tasarım yöntemidir. Aynı zamanda, istenmeyen etkileri önleyebilecek eksik ya da hatalı karşı önlemlerin tanımlanmasını da içermektedir.

Pareto analizi (Pareto Analysis): Önemli genel etkileri oluşturan seçilmiş ya da sınırlı sayıdaki görevlerin analizi için karar vermedeki
bir istatistiksel tekniktir.

Olay ağacı analizi (Event Tree Analysis): Herhangi bir tehlikeli olayın yaratabileceği çeşitli senaryolar analiz edilir. Analiz edilecek sistemin iyi belirtilip sınırlarının çizilmesi gerekir. İdeal olarak, birden fazla proses ve koruma sistemlerinin olduğu tesislerde kullanılır. Kazaların sıklığı ve/veya olasılıkları sayısal olarak belirlenebilir.

Tehlikeli madde içeren, çok sayıda insanın sağlığını tehdit eden, doğal çevrenin kalıcı olarak veya uzun dönemli kirlenmesine neden olan ve yüksek derecede maddi hasar veren, geniş çaplı acil durum müdahalesi gerektiren yangın (yanıcı maddelerin bir alev ya da ısı aracılığıyla tutuşmasından kaynaklanan), patlama (ani gaz salınımı ile meydana gelen yanıcı madde (hava) karışımından kaynaklanan), toksik yayılım (toksik maddelerin havaya, suya veya toprağa yayılması) olayları “Büyük Endüstriyel
Kaza’’ olarak adlandırılmaktadır.