AFET YÖNETİMİ II

Birlemiş Milletler (BM) Afet Yardım Ofisi (UNDRO) 1971 yılında, BM İnsani İşler Bölümü (DHA) 1991’de, BM İnsani İşler Koordinasyon Ofisi (UN OCHA) ise 1998’de kurulmuştur.

Birleşmiş Milletler “Doğal Afet Zararlarının Azaltılması Uluslararası On Yılı”nın (IDNDR) amacı, özellikle kalkınmakta olan ülkelerin karşı karşıya kaldıkları doğa kaynaklı afetlerin ve bu afetlerde uğradıkları can ve mal kaybı ile sosyal ve ekonomik hayatı kesintiye uğratan zararların, uluslararası düzeyde etkili bir işbirliği ve koordinasyonla kayda değer ölçüde azaltılmasının sağlanması olarak özetlenebilir.

Yokohama Stratejisi ve Eylem Planı 1994 yılında, BM yönlendiriciliğinde doğa kaynaklı afetleri ve etkilerini azaltmaya yönelik Uluslararası On Yıl (IDNDR) çalışmaları çerçevesinde Japonya’nın Yokohama kentinde toplanan ilk Dünya Konferansı’nda kabul edilmiştir. Özgün başlığıyla, “Daha Güvenli Bir Dünya için Yokohama Stratejisi ve Eylem Planı: Doğal Afet Önleme Hazırlık ve Zarar Azaltma için Yol Gösterici İlkeler” belgesi, doğa kaynaklı afetleri önleme, hazırlık ve zarar azaltma amacıyla yapılacak çalışmalar için uluslararası düzeyde ilkeler getiren, rehber nitelik taşıyan ilk belgedir.

Afet Risk Azaltma için Sendai Çerçevesi’nde (2015-2030) devletler tarafından yerel, ulusal, bölgesel ve küresel düzeylerde, sektörlerin kendi içinde ve sektörler arasında gerçekleştirilmesine ihtiyaç olan eylemler, uygulamalar bakımından dört öncelikli alan tanımlanmaktadır. Sendai Çerçevesi’nde belirtilen Eylem Öncelikleri şöyledir:

İklim değişikliği araştırmaları konusunda öncü bir adım olarak ozon tabakasının incelmesi konusu ilk kez 1976 yılında Birleşmiş Milletler Çevre Programı Yönetim Konseyi'nde ele alınmış ve tartışılmıştır. Ozon tabakasında incelmeye yol açan maddelerin azaltılmasına ilişkin “Ozon Tabakasının Korunması için Viyana Sözleşmesi ise1985’te kabul edilmiştir.

Aralarında Türkiye’nin de bulunduğu 196 ülkenin taraf olduğu 1987 tarihli Montreal Protokolü, tarihte ilk defa ozon tabakasını incelten insan kaynaklı maddelerin çok taraflı bir anlaşma temelinde kısıtlanmasını öngörmüştür. Montreal Protokolü, taraflar arasında “ortak fakat farklılaştırılmış sorumluluklar” ilkesini benimseyen ilk çevre antlaşması olup, kalkınmış ve kalkınmakta olan ülkeler için farklı uyum hedeflerine sahiptir.

2020 sonrası iklim değişikliğine ortak yaklaşım ve hareket çerçevesini oluşturan Paris Anlaşması, küresel sera gazı emisyonlarının yüzde 55’ini oluşturan en az 55 taraf ülkenin anlaşmayı onaylaması koşulunun karşılanması sonucunda, Kasım 2016’da yürürlüğe girmiştir. Paris Anlaşması ile 2020 sonrası süreçlerde asıl olarak iklim değişikliği tehlikesine karşı uluslararası düzeyde sosyal ve ekonomik dayanıklılığın güçlendirilmesi hedeflenmektedir.

1992 yılında Brezilya'nın Rio kentinde toplanan Birleşmiş Miletler Çevre ve Kalkınma Konferansı ile gündeme gelen uluslararası anlaşma belgeleri şöyledir:

2000 yılında toplanan BM Genel Kurulunda kabul edilen Milenyum Kalkınma Hedefleri Bildirgesi ile dünyadaki aşırı yoksul (günlük geliri 1.25 doların altında olan) nüfus yüzdesinin 2015 yılına kadar yarıya indirilmesi ana hedef olarak ilan edilmiştir.

Uluslararası afet yönetimi politikalarında afet risklerinin azaltılması, yoksulluğun
azaltılması, iklim değişikliğine uyum ve sürdürülebilir kalkınma ile ilgili sistem,
süreç, bilgi ve uygulamalar, karşılıklı ilişkileri ve bağımlılıkları gözetilerek birlikte ele
alınmalıdır. Bu yaklaşım afetlere ve ağır afet kayıplarına yol açan temel risk faktörlerinin (underlying risk factors) önlenmesi, azaltılması ve yönetilmesi bakımından belirleyici önem taşımaktadır.

1960’lar: Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nda (BMGK) afetlere karşı müdahale önlemleri ile ilgili kararların alınması (örneğin, 1962 ve 1968’de İran depremleri,
1963’te Üsküp-Yugoslavya depremi, Karayip ülkelerinde kasırganın yol açtığı yıkımla
ilgili kararlar)

1997: BMİDÇS çerçevesinde Kyoto Protokolü’nün imzaya açılması (yürürlüğe girişi 2005)

Doğa kaynaklı afetleri belirleme, tahmin, önleme ve zarar azaltma önlemleri geliştirmek üzere, afet türlerine ve yerleşim özelliklerine uygun teknik yardım ve teknoloji transferi, örnek (demonstrasyon) projeler, örgün ve yaygın eğitim programları geliştirmek ve bu programların etkisini değerlendirmek.

Doğa kaynaklı afetler bakımından zarara yol açabilecek riskler ve afete hazırlık, önleme, afet sonrası yardım ve kısa dönemli iyileştirme faaliyetlerinin önemi konusunda halk arasında farkındalığı artırmak ve toplumun afete hazırlığını örgün, yaygın eğitim ve diğer yollarla, özellikle medya haberlerinin rolünü dikkate alarak güçlendirmek üzere önlemler alınması,Yerel yönetimlerin ilan edilen afetlerin ve
afet zararlarının azaltılması hedeflerinin gerçekleştirilmesine katkı sağlamak amacıyla kamu ve özel sektörlerden ihtiyaç duyulan destekleri sağlamak üzere gerekli adımları atmaya teşvik edilmesi,Ulusal düzeyde afet zarar azaltma programlarının, afet önleme amaçlı ekonomi, arazi kullanımı ve sigorta politikalarının geliştirilmesi ve özellikle kalkınmakta olan ülkelerde ulusal kalkınma programlarına tam olarak dahil edilmesi.

Doğa kaynaklı tehlikeler kendiliğinden kaçınılmaz olarak afetlere yol açmazlar; afetler doğa kaynaklı tehlikelerin zarar görebilir durumdaki sosyal sistemler üzerindeki etkisinin sonucunda ortaya çıkar. Bir başka deyişle, doğa kaynaklı afetler zarar görebilirliği önlemeye dönük bilinçli insan faaliyetiyle azaltılabilir.

Planda belirlenen Eylem Öncelikleri (Priorities for Action) şöyle sıralanmaktadır:
1. Afet risk azaltmanın uygulama için kuvvetli bir kurumsal temele sahip ulusal ve yerel öncelik olmasının sağlanması,
2. Afet risklerinin belirlenmesi, değerlendirilmesi, izlenmesi ve erken uyarının geliştirilmesi,
3. Her düzeyde güvenlik ve dayanıklılık kültürü oluşturmak için bilgi, yenilik (inovasyon) ve eğitimden yararlanılması,
4. Temel risk faktörlerinin azaltılması,
5. Her düzeyde etkili müdahale için afete hazırlığın güçlendirilmesi.

Afet riskini yönetmek için afet risk yönetişimini güçlendirmek. Ulusal, bölgesel ve küresel düzeylerde afet risk yönetişimi, afet riskinin etkin ve etkili biçimde yönetilmesi bakımından büyük öneme sahiptir. Sektörler içinde ve arasında net bir görüşe (vizyona), planlara, yeterliliğe, rehberliğe ve koordinasyona, aynı zamanda ilgili paydaşların katılımına ihtiyaç bulunmaktadır. Önleme, zarar azaltma,
hazırlık, müdahale, iyileştirme ve rehabilitasyon için afet risk yönetişimini güçlendirmek bu nedenle gereklidir, afet risk azaltma ve sürdürülebilir kalkınma araçlarının uygulanması bakımından mekanizmalar ve kuruluşlar arasında işbirliğini ve ortaklığı teşvik edicidir.

Aralarında Türkiye’nin de bulunduğu 196 ülkenin taraf olduğu Montreal Protokolü, tarihte ilk defa ozon tabakasını incelten insan kaynaklı maddelerin çok taraflı bir anlaşma temelinde kısıtlanmasını öngörmüştür.

Azaltımın yanı sıra iklim değişikliğine uyum konusunun öne çıktığı Anlaşma’nın çerçeve olarak kapsadığı başlıca alanlar şu şekilde sıralanabilir:
• Zarar azaltma: Sıcaklık hedefini gerçekleştirmek için emisyonların yeterince hızlı
azaltımı
• Açıklık (şeffaflık) sistemi ve küresel envanter: İklim hareketinde hesap verebilirlik
• Uyum (adaptasyon): Ülkelerin iklim etkilerinin üstesinden gelme kabiliyetlerini güçlendirme
• Kayıp ve zarar: İklimin olumsuz etkileri karşısında iyileşme kabiliyetini güçlendirme
• Destek: Ulusların temiz, dayanıklı bir gelecek kurmaları için finansman dahil desteklenmesi