Uluslararası Afet Yönetimi Politikaları

Ülkeler düzeyinde afet öncesi, sırası ve sonrasına dönük iyileştirme çabaları ve uygulamalarında sosyal, ekonomik ve çevresel öncelikler, kapasite ve kaynaklar başta olmak üzere farklılıklar ve belirli sınırlamalar söz konusudur. Bununla birlikte, afetlerin tür, sayı ve etkilerindeki artış, yerel, ulusal ve uluslararası düzeylerde afet yönetiminde işbirliklerine dayalı, daha etkili ve kalıcı adımların atılması ihtiyacını doğurmuştur.

Uluslararası afet yönetimi politikalarının başarılı olması, ulusal ve yerel düzeylerde karşılık bulması, gerçekçi ve uygulanabilir olmasıyla yakından ilgilidir.

Uluslararası afet yönetimi politikalarının yakın geçmişteki şekillenme süreçlerinin ve uygulamalarının zaman içerisindeki gelişimi esas olarak şu konulara işaret etmektedir:

• Uluslararası afet yönetimi politikalarının gerçekçi ve uygulanabilir
  olması gereklidir.
• Afet risk faktörleri süreçleriyle ilgili planlamalar yapılırken,
  önlemler belirlenirken ve uygulanırken yerel özellikler ve özgün koşullar öncelikle dikkate alınmalıdır.
• Tüm politika ve uygulamalarda afetlerden diğerlerine göre daha fazla etkilenen insanlar başta olmak üzere kapsayıcı hareket edilmelidir.

Uluslararası afet yönetimi politikalarının hayata geçirilmesinde özellikle kalkınmakta olan ülkeler açısından kapasite ve kaynak yetersizliği göz önünde tutularak, uluslararası mali destek fonlarının oluşturulması, ihtiyaç duyulan bilimsel, teknik ve teknolojik desteklerin geliştirilmesi öncelik taşımaktadır.

Uluslararası afet yönetimi politikaları afet sonrası iyileştirme süreçlerinin kısa ve uzun dönemdeki etkilerini de göz önünde tutmaktadır. Afet bölgesinde hayatın yeniden ve daha güvenli kurulması, insani yardım amacıyla kullanılacak fonların orta ve uzun dönemli yerel/bölgesel kalkınma hedef ve uygulamalarıyla birlikte
değerlendirilmesi ve daha verimli yönlendirilmesi özellikle önem taşımaktadır.

Afet risk azaltma kapsamında uluslararası öncü bir adım, Birleşmiş Milletler tarafından 1990-1999 döneminin ülkemizde tanıtıldığı ifadeyle “Doğal Afet Zararlarının Azaltılması Uluslararası On Yılı” ilan edilmesidir (IDNDR). On Yılın amacı, özetle, özellikle kalkınmakta olan ülkelerin karşı karşıya kaldıkları doğa kaynaklı afetlerin ve bu afetlerde uğradıkları can ve mal kaybı ile sosyal ve ekonomik hayatı kesintiye uğratan zararların, uluslararası düzeyde etkili bir işbirliği ve koordinasyonla, aynı zamanda ulusal ve yerel düzeylerde aktif katılım ve kurumsallaşmayla azaltılmasıdır.

BM “Doğal Afet Zararlarının Azaltılması Uluslararası On Yılı”nın (IDNDR) tamamlayıcısı olarak Yokohama Konferansı (1994) kararlarını geliştirmiştir.

• Mevcut bilimsel ve teknik bilginin kullanılacağı, koşullara uygun kılavuz ilkeleri ve stratejileri ülkeler arasındaki kültürel ve ekonomik çeşitliliği dikkate alarak oluşturmak,
• Can ve mal kayıplarını azaltmak için gereken bilgi açığını kapatmak üzere bilim ve mühendislik alanındaki çalışmaları teşvik etmek,
• Doğa kaynaklı afetleri belirleme, tahmin ve zarar azaltma önlemleriyle ilgili mevcut ve yeni teknik bilgileri yaygınlaştırmaktır.

• Afetlere yol açan doğa kaynaklı olaylar çoğu kez insanın kontrolü dışında gelişse de, zarar görebilirlik genel olarak insan faaliyetinin sonucudur.
• Afetlerin ağır sonuçlarından en çok en az gelişmiş ve kalkınmakta olan ülkeler ile tüm ülkelerdeki yoksullar ve sosyal olarak dezavantajlı durumdakiler zarar görmektedir.

• Risk değerlendirme (risk assessment) yeterli ve başarılı risk azaltma politikalarının ve önlemlerinin oluşturulması için gerekli bir adımdır.
• Afet sonrası yardım ihtiyacının azaltılmasında afet önleme ve afete hazırlık birinci derecede önemlidir.
• Yaklaşan afetlerle ilgili erken uyarıların olması ve uyarıların yayın araçları dahil haberleşme araçları kullanılarak etkili biçimde yaygınlaştırılması afet önleme ve hazırlık çalışmalarının başarılı olmasında temel etkenlerdir.
• Önleyici tedbirler yerel topluluktan başlayarak, ulusal hükümetlere, bölgesel ve uluslararası düzeye kadar her düzeyde katılım sağlandığında en fazla etkiyi sağlayabilir.

Birleşmiş Milletler öncülüğünde 2005-2015 dönemini kapsayan eylem planı Hyogo Çerçeve Eylem Planı'dır.

Hyogo Çerçeve Eylem Planın'da belirlenen eylem öncelikleri şu şekildedir:

1. Afet risk azaltmanın uygulama için kuvvetli bir kurumsal temele sahip ulusal ve yerel öncelik olmasının sağlanması,
2. Afet risklerinin belirlenmesi, değerlendirilmesi, izlenmesi ve erken uyarının geliştirilmesi,
3. Her düzeyde güvenlik ve dayanıklılık kültürü oluşturmak için bilgi, yenilik (inovasyon) ve eğitimden yararlanılması,
4. Temel risk faktörlerinin azaltılması,
5. Her düzeyde etkili müdahale için afete hazırlığın güçlendirilmesi.

Hyogo Çerçeve Eylem Planı (2005-2015) uygulamaları ile ilgili olarak, onu izleyen Sendai Çerçevesi’nde (2015-2030) kapsamlı bir değerlendirme yapılarak yeni tespitler sunulmuştur.

Sendai Çerçevesi’nde belirtilen Eylem Öncelikleri şöyledir:
1. Afet riskini anlamak,
2. Afet riskini yönetmek için afet risk yönetişimini güçlendirmek,
3. Dayanıklılık için afet risk azaltmaya yatırım yapmak,
4. Etkili müdahale için afete hazırlığı geliştirmek ve iyileştirme, rehabilitasyon ve
yeniden inşada “öncekinden daha iyisini kurmak".

Sendai Çerçevesi’nde 2030 yılına kadar gerçekleştirilmek üzere belirlenen yedi küresel stratejik hedeften üç tanesi şöyledir:

1. Küresel düzeyde afetlerin gayri safi yurt içi hasıla (GSYİH) bakımından yol açtığı doğrudan ekonomik kayıpları 2030 yılına kadar azaltmak.
2. Afetten kritik altyapının zarar görmesini, sağlık ve eğitim tesisleri dahil temel hizmetlerin aksamasını önemli ölçüde azaltmak, bu doğrultuda 2030 yılına kadar söz konusu altyapı ve tesislerin dayanıklılıklarını geliştirmek.
3. Ulusal ve yerel afet risk azaltma stratejileri olan ülkelerin sayısını 2020 yılına kadar önemli ölçüde artırmak.

İklim değişikliği, iklim hareketlerinin doğal süreçleri dışında gelişen, atmosferin bileşimini doğrudan ya da dolaylı olarak olumsuz etkileyen insan faaliyetleri sonucunda ortaya çıkmaktadır ve etkileri ağır kayıp ve zararlarla tüm dünyada
hissedilmektedir.

• Viyana Sözleşmesi ve Montreal Protokolü
• BM İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi
• Kyoto Protokolü
• Paris Anlaşması

Kyoto Protokolü’nün 2012 sonrası uygulamaları için müzakereler sürerken, 2020 sonrası için yeni iklim anlaşması müzakere sürecine de adım atılmıştır. Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli’nin (IPCC) küresel ısınmanın boyutları, sera gazı emisyonlarını önemli ölçüde azaltımında gecikme olması halinde iklim değişikliğinin yol açabileceği ağır sonuçlar konusunda ortaya koyduğu veriler tartışılmıştır.

BM Çevre ve Kalkınma Konferansı'nda gündeme gelen uluslararası anlaşma belgeleri şöyledir:
• Gündem 21
• Çevre ve Kalkınma Rio Bildirgesi
• Sürdürülebilir Ormancılık İlkeleri Beyanı
• BM İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi (BMİDÇS)
• BM Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi
• BM Çölleşmeyle Mücadele Sözleşmesi

Milenyum (Binyıl) Kalkınma Hedefleri ile ulaşılmak istenen sekiz temel amaç şöyledir:
1. Aşırı yoksulluk ve açlığı ortadan kaldırmak
2. Herkesin temel eğitimi (ilköğretim) tamamlamasını sağlamak
3. Toplumsal cinsiyet eşitliğini geliştirmek ve kadınların konumunu güçlendirmek
4. Çocuk ölümlerini azaltmak
5. Anne sağlığını iyileştirmek
6. HIV/AIDS, sıtma ve diğer belli başlı hastalıklarla mücadele etmek
7. Çevresel sürdürülebilirliği sağlamak
8. Kalkınma için küresel ortaklık geliştirmek

2015-2030 Gündemi olarak belirlenen Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri'nden beş tanesi şöyledir:
Hedef 1. Yoksulluğu tüm biçimleriyle nerede olursa olsun sona erdirmek
Hedef 2. Açlığı bitirmek, gıda güvenliğini sağlamak, beslenme imkanlarını geliştirmek ve sürdürülebilir tarımı desteklemek
Hedef 3. İnsanların sağlıklı bir yaşam sürmelerini sağlamak ve herkes için her yaşta refahı ilerletmek
Hedef 4. Herkesi kapsayan ve herkese eşit derecede kaliteli öğretim sağlamak ve
herkese yaşam boyu eğitim olanağı tanımak
Hedef 5. Toplumsal cinsiyet eşitliğini sağlamak, tüm kadınların ve kız çocuklarının toplumsal konumlarını güçlendirmek