Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ile Tarım ve Orman Bakanlığının Afet Yönetimi Sistemi İçindeki Yeri, Görev ve Sorumlulukları

1982 Anayasası’na göre, “Çevreyi geliştirmek, çevre sağlığını korumak ve çevre kirlenmesini önlemek Devletin ve vatandaşların ödevidir.” (1982 Anayasası, m.56). Devlet, bu görevlerini Çevre ve Şehircilik Bakanlığı eliyle yerine getirmektedir. Çevre ve Şehircilik Bakanlığının başlıca görevleri, yerleşmeye, çevreye ve yapılaşmaya dair mevzuatı hazırlamak, kentsel dönüşüm çalışmalarını yürütmek, uygulamaları denetlemek, çevre kirliliğini önlemek ve doğanın korunmasını sağlamaktır.

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, kentsel ve kırsal alanlarda düzensiz, riskli ve sağlıksız yapılaşma bölgelerinin oluşmasını ve çevre, ekosistem ve doğanın korunmasını sağlamaya çalışmakta; hava kalitesi, atık yönetimi, su kalitesi, kimyasalların yönetimi, endüstriyel kirliliğin kontrolü gibi konularda çeşitli faaliyetler yerine getirmektedir.

• 1 Numaralı Cumhurbaşkanlığı Teşkilatı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi (Üçüncü Bölüm: m. 97-m. 126)
• 383 sayılı Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı Kurulmasına Dair Kanun Hükmünde Kararname
• 3194 sayılı İmar Kanunu
• 2872 sayılı Çevre Kanunu
• 6306 sayılı Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanun
• 3621 sayılı Kıyı Kanunu
• 4708 sayılı Yapı Denetim Kanunu
• 7269 sayılı Umumi Hayata Müessir Afetler Dolayısıyla Alınacak Tedbirlerle Yapılacak Yardımlara Dair Kanun
• 2644 sayılı Tapu Kanunu
• 775 sayılı Gecekondu Kanunu

• Bakanlık Hizmet Birimleri
• Bağlı ve İlgili Kuruluşlar
• Şûra, Sürekli Kurul ve Komisyonlar

Bakanlık merkez teşkilatı birimleri, 1 numaralı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi’nin 99. ve 119. maddeleri arasında düzenlenmektedir.

Çevre ve Şehircilik Bakanlığının 20 adet hizmet birimi bulunmaktadır. Bu hizmet birimleri arasında, özellikle afet yönetimi ile ilgili olanlar şunlardır:
• Mekânsal Planlama Genel Müdürlüğü,
• Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü,
• Çevresel Etki Değerlendirmesi, İzin ve Denetim Genel Müdürlüğü,
• Yapı İşleri Genel Müdürlüğü,
• Altyapı ve Kentsel Dönüşüm Hizmetleri Genel Müdürlüğü,
• Mesleki Hizmetler Genel Müdürlüğü,
• Coğrafi Bilgi Sistemleri Genel Müdürlüğü,
• Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü,
• Yüksek Fen Kurulu Başkanlığı

Çevre ve Şehircilik Bakanlığının bağlı kuruluşları, Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü ile Toplu Konut İdaresi Başkanlığı (TOKİ)’dir.

Çevre ve Şehircilik Bakanlığının ilgili kuruluşları İller Bankası Anonim Şirketi Genel Müdürlüğü ile Türkiye Emlak Bankası A.Ş.’dir.

Çevre ve Şehircilik Bakanlığının afet yönetimi ile ilgili başlıca şûra, sürekli kurul ve komisyonları, “Çevre ve Şehircilik Şûrası”, “Yüksek Çevre Kurulu”, “Tabiat Varlıklarını Koruma Merkez Komisyonu”, “Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Komisyonları” ve “Ulusal Coğrafi Bilgi Sistemi Koordinasyon Kurulu”  olarak karşımıza çıkar.

Bakanlığın afet yönetimi kapsamında yerine getirdiği faaliyetler, afet öncesi, afet sırası ve afet sonrası olmak üzere üç aşama çerçevesinde ortaya konulabilir.

Çevre ve Şehircilik Bakanlığının afet öncesinde yerine getirdiği faaliyetlerin odak noktası, görev ve yetki alanında bulunan tehlike ve risklerin azaltılmasıdır. Bakanlık tarafından özellikle, kentsel dönüşüm hizmetleri, mekânsal planlama, yapı denetimi, çevre yönetimi, kıyı yönetimi, iklim değişikliği, tabiat varlıklarını koruma, coğrafi bilgi sistemleri ile görev alanındaki işler bakımından toplumsal farkındalığı artırmaya yönelik yerine getirilecek olan faaliyetler, afet öncesinde altı çizilmesi gereken başlıca faaliyet alanlarını oluşturmaktadır.

Kentsel dönüşüm hizmetleri bakımından başlıca hukuki araç, 2012 yılında yürürlüğe girmiş olan 6306 sayılı “Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkındaki Kanun”dur.

6306 sayılı Kanun’un amacı, zemin yapısı veya üzerindeki yapılaşma sebebiyle can ve mal kaybına yol açma riski taşıyan afet riski altındaki alanların, sağlıklı ve güvenli yaşam çevreleri haline getirilmesidir.

Mekânsal planlar, arazi kullanım ve yapılaşma kararları içeren planlar olup, kapsadıkları alan ve amaçları açısından, üst kademeden alt kademeye doğru sırasıyla mekânsal strateji planı, çevre düzeni planı ve imar planı olmak üzere üç türe ayrılır.

Sakınım planı, “yerleşim alanlarında ya da belirli bir bölgede doğal ya da teknolojik tehlikeler nedeniyle beliren farklı risk türlerini tanımlayan, risklerin yönetim biçimi ve uygulama araç ve yöntemlerini belirleyen” planlardır.

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından bu kapsamda yerine getirmesi gereken hizmetler, “alt yapı hizmetleri”, “hasar tespit hizmeti”, “enkaz kaldırma hizmetleri” olmak üzere üç hizmet grubundan oluşmaktadır.

• 4122 sayılı Milli Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü Seferberlik Kanunu
• 4915 sayılı Kara Avcılığı Kanunu
• 1 No’lu Cumhurbaşkanlığı Teşkilatı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi
• Yerüstü Su Kalitesi Yönetmeliği
• Taşkın Yönetim Planlarının Hazırlanması Uygulanması ve İzlenmesi Hakkında Yönetmelik
• İçme Suyu Elde Edilen veya Elde Edilmesi Planlanan Yüzeysel Suların Kalitesine
Dair Yönetmelik
• İçme Suyu Temin ve Dağıtım Sistemlerindeki Su Kayıplarının Kontrolü Hakkında
Yönetmelik
• Yüzeysel Sular ve Yeraltı Sularının İzlenmesine Dair Yönetmelik
• İçme-Kullanma Suyu Havzalarının Korunması ve Yönetim Planlarının Hazırlanması
Hakkında Yönetmelik
• Yeraltı Sularının Kirlenmeye ve Bozulmaya Karşı Korunması Hakkında Yönetmelik
• Hassas Su Kütleleri İle Bu Kütleleri Etkileyen Alanların Belirlenmesi ve Su Kalitesinin
İyileştirilmesi Hakkında Yönetmelik
• Tarımsal Kuraklık Yönetiminin Görevleri, Çalışma Usul ve Esaslarına Dair Yönetmelik
• Tabii Afetlerden Zarar Gören Çiftçilere Yapılacak Yardımlar Hakkında Yönetmelik

Tarım ve Orman Bakanlığının merkez teşkilatında yer alan birimlerinin görevleri Bakanlığın afet yönetimindeki rolüne odaklanılarak incelendiğinde özellikle Çölleşme ve Erozyonla Mücadele Genel Müdürlüğü, Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü ve Su Yönetimi Genel Müdürlüğüne afet yönetimi ile ilişkili birçok görev verildiği görülmektedir.

Bakanlık bağlı kuruluşları DSİ, Orman Genel Müdürlüğü, Meteoroloji Genel Müdürlüğü ve Türkiye Su Enstitüsü (SUEN)'dir. 

Tarım ve Orman Bakanlığı taşra birimleri görevleri incelendiğinde afet yönetiminde önemli rol üstlendikleri görülmektedir. Örneğin Veteriner Kontrol Merkez Araştırma Enstitüsü yürüttüğü araştırma, teşhis ve kontrol ve aşı ve test materyalleri üretim faaliyetleri ile salgın hastalıkların önlenmesi, teşhisi ve tedavisi konularında rol sahibidir.