Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı’nın (AFAD) Afet Yönetimindeki Rolü

Türkiye’de afet yönetimi ve koordinasyonu alanında dönüm noktası, 17 Ağustos 1999 Marmara Depremi’dir. Büyük can kaybına ve geniş çaplı hasara neden olan bu deprem, ülkemizin afet yönetimi politikalarını tekrar gözden geçirme zorunluluğunu acı bir şekilde ortaya koymuştur. Hazırlanan raporlarda yer alan değerlendirmelerde mevcut durum itibariyle afet yönetiminde koordinasyon sağlanması gereken kurum-kuruluşların afetlerle ilgili görev, yetki ve sorumluluklarının yeniden tanımlanması ihtiyacı doğmuştur.

Afet ve acil durumlarda yetki ve koordinasyonun tek bir elde toplanması, sürecin etkin ve verimli olarak yönetilmesi için zorunlu hale gelmiştir. Bu doğrultuda afetlerle ilgili olarak görev yapan İçişleri Bakanlığı’na bağlı Sivil Savunma Genel Müdürlüğü, Bayındırlık ve İskân Bakanlığı’na bağlı Afet İşleri Genel Müdürlüğü ve Başbakanlığa bağlı Türkiye Acil Durum Yönetimi Genel Müdürlüğü kapatılmış ve yerine 5902 sayılı “Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun”un, 29/5/2009 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanması ile Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD) kurulmuştur.

Afetlerin gerçekleşmesinin kaçınılmaz olduğu gerçeğinden hareketle, afet zararlarını azaltmayı, önlemlerini almayı ve etkilerini azaltmayı amaçlayan AFAD, Stratejik Planında Misyonunu; “Afetlere dirençli toplum oluşturmak” şeklinde belirlemiştir.

Geleneksel yaklaşımda, afet politikalarının kriz yönetimi ağırlıklı olduğu, “bekle ve gör anlayışı” ile çalışmaların yürütüldüğü, kaderci bir yaklaşım içerdiği belirtilmektedir.

Stratejik yaklaşımda ise risk yönetimini de içeren, planlamanın ön planda yer aldığı, proaktif faaliyetlerin ağırlıkta olduğu politikalar izlenmektedir.

AFAD, kurulduğu günden itibaren afet ve acil durumlar ile ilgili çalışmalarda sürdürülebilir kalkınmayı esas alan risk odaklı, etkin, etkili ve güvenilir bir hizmet anlayışına sahip olduğunu belirtmiştir. Kurumun başlıca amaçları;
• Sürekli gelişen ve öğrenen kurum olmak,
• Risk odaklı bütünleşik afet yönetimi sistemini kurmak,
• Afet yönetimi standartlarını yaygınlaştırmak,
• Afetlere hazırlık için eğitim seferberliği başlatmak ve
• Uluslararası alanda öncü kuruluş olmaktır.

Temmuz 2018 tarih 703 sayılı KHK ve 15 Temmuz 2018 tarih ve 30479 sayılı Resmi Gazete de yayınlanan “Bakanlıklara Bağlı, İlgili, İlişkili Kurum ve Kuruluşlar İle Diğer Kurum ve Kuruluşların Teşkilatı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi (4 No’ lu Kararname)” ile İçişleri Bakanlığı’ na bağlanan AFAD, görev ve yetkilerini İçişleri Bakanına bağlı olarak kullanmaktadır.

‘‘Bütünleşik Afet Yönetimi Sistemi’’ olarak da adlandırılan bu modelde, afet ve acil durumların sebep olduğu zararların önlenmesi için tehlike ve risklerin önceden tespiti, afet olmadan önce meydana gelebilecek zararları önleyecek veya en aza indirecek önlemlerin alınması, etkin müdahale ve koordinasyonun sağlanması ve afet sonrasında iyileştirme çalışmalarının bir bütünlük içerisinde yürütülmesi öngörülmektedir. 

• 5902 sayılı Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun
• 7269 sayılı Umumi Hayata Müessir Afetler Dolayısıyla Alınacak Tedbirlerle Yapılacak Yardımlara Dair Kanun
• 4123 sayılı Tabii Afet Nedeniyle Meydana Gelen Hasar ve Tahribata İlişkin Hizmetlerin Yürütülmesine Dair Kanun
• 7126 sayılı Sivil Savunma Kanunu
• 6305 sayılı Afet Sigortaları Kanunu
• 6306 sayılı Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanun

• Başkanlık Afet ve Acil Durum Yönetim Merkezi Yönergesi
• Geçici Barınma Merkezlerinin Kurulması, Yönetimi ve İşletilmesi Hakkında Yönerge
• İnsani Yardım Harcamaları Yönergesi
• Bakanlık Makamının 8.12.2011 tarih ve B.02.1.AAD.0.14.00.00/675 sayı ile onayladığı “Ulusal Deprem Stratejisi ve Eylem Planı (UDSEP- 2023) İzleme ve Değerlendirme Kurulu Çalışma Esas ve Usulleri Yönergesi
• Sualtı Arama Kurtarma Ekibi ve Kurbağa Adam Personel Yönergesi

• İl Afet ve Acil Durum Müdürlükleri Aday Memurlarının Yetiştirilmesine Dair Yönetmelik
• İl Afet ve Acil Durum Müdürlükleri Hizmet İçi Eğitim Yönetmeliği
• Afet ve Acil Durum Yönetim Merkezleri Yönetmeliği
• Afet ve Acil Durum Müdahale Hizmetleri Yönetmeliği
• Afet ve Acil Durum Harcamaları Yönetmeliği
• Geçici Koruma Yönetmeliği
• Afet Sebebiyle Hak Sahibi Olanların Tespiti Hakkındaki Yönetmelik
• Afet Bölgelerinde Yapılacak Yapılar Hakkında Yönetmelik
• Afet Sebebiyle Yapılan ve Yapılacak Olan Binaların Borçlandırma Bedellerinden Yapılacak İndirimler Hakkında Yönetmelik
• Afetler Sebebiyle Edinilen Bina Arsa ve Arazilerden Arta Kalanların Değerlendirilmesine Dair Yönetmelik
• Afetlerin Genel Hayata Etkililiğine İlişkin Temel Kurallar Hakkında Yönetmelik
• Kimyasal, Biyolojik, Radyolojik ve Nükleer Tehlikelere Dair Görev Yönetmeliği
• Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı Araştırma, Etüt ve Proje Yaptırma Usul ve Esaslarına Dair Yönetmelik
• Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı Türkiye Deprem Veri Merkezi Sistemi
Yönetmeliği
• Deprem Bölgelerinde Yapılacak Binalar Hakkında Yönetmelik
• Ulusal Deprem Araştırma Programı Proje Destekleme Esaslarına Dair Yönetmelik
• Büyükşehir Belediyeleri ve İl Özel İdareleri Tarafından Afet ve Acil Durumlar
ile Sivil Savunmaya İlişkin Yatırımlara Ayrılan Bütçeden Yapılacak Harcamalara
Dair Yönetmelik
• İşyerlerinde Acil Durumlar Hakkında Yönetmelik
• Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik
• Sığınak Yönetmeliği
• İl Afet Ve Acil Durum Müdürlükleri ile Sivil Savunma Arama ve Kurtarma Birlik Müdürlükleri Norm Kadro İlke ve Standartlarına Dair Yönetmelik
• Türk Arama ve Kurtarma Yönetmeliği
• Köpekli Arama Timi Çalışma Yönetmeliği
• 112 Acil Çağrı Merkezleri Kuruluş, Görev ve Çalışma Yönetmeliği
• Sivil Savunma Hizmetlerinde Askeri İşbirliği Yönetmeliği

• Planlama ve Risk Azaltma Dairesi Başkanlığı,
• Müdahale Dairesi Başkanlığı,
• İyileştirme Dairesi Başkanlığı,
• Sivil Savunma Dairesi Başkanlığı,
• Deprem Dairesi Başkanlığı,
• Personel ve Destek Hizmetleri Dairesi Başkanlığı
• Strateji Geliştirme Dairesi Başkanlığı,
• Bilgi Sistemleri ve Haberleşme Dairesi Başkanlığı,
• Eğitim Dairesi Başkanlığı,
• Dış İlişkiler ve Uluslararası İnsani Yardım
Dairesi Başkanlığı,
• Gönüllü ve Bağışçı İlişkileri Dairesi Başkanlığı,
• Denetim Hizmetleri Dairesi Başkanlığı,
• Hukuk Müşavirliği.

İyileştirme Dairesi Başkanlığı’nın görevleri:
• Afet ve acil durum sonrası hayatın normale dönmesini sağlayacak önlemleri almak,
• Afet ve acil durum bölgelerinde geçici yerleşmeyi sağlamak, zarara uğramış kişilerin tedavi, iaşe, ibate, sosyal ve psikolojik destek hizmetlerini yürütmek,
• Afete uğramış yerlerin imar, plan, proje işlemleri ile bu alandaki hukuki işlemlerin yürütülmesinde kamu kurum ve kuruluşları ile koordinasyonu sağlamak, yapılan işlemleri denetlemek,
• Uluslararası acil yardımlar yapmak ve kabul etmek,
• Afetten etkilenen bölgelerde, kamu kurum ve kuruluşları, mahalli idareler, üniversiteler ve sivil toplum kuruluşları ile işbirliği içinde afet sonrası yeniden yapılanma ve iyileştirme planlarını hazırlamak, hazırlanan planların uygulanmasını koordine etmek, uygulamaya ilişkin ilerleme raporlarını hazırlamaktır.

Müdahale Dairesi Başkanlığı’nın görevleri şu şekilde belirtilmiştir:
• Afet ve acil durum esnasında kamu, özel sektör ve sivil toplum kuruluşları, yabancı kişi ve kuruluşlara ait her türlü kaynakları değerlendirerek afet veya acil durumun etkilerini gidermeye yönelik müdahale çalışmalarını yürütmek,
• Afet ve Acil Durum Yönetim Merkezini idare etmek; kamu kurum ve kuruluşları ile illerde afet ve acil durum yönetim merkezlerinin açılması ve yönetilmesini sağlamak,
• İtfaiye, arama ve kurtarma hizmetlerinin standartlarını belirlemek; itfaiye, arama ve kurtarma hizmeti veren kurum ve kuruluşlarla işbirliği yapmak,
• Koruyucu ve kurtarıcı faaliyetleri planlamak ve yürütmek,
• Afet ve acil duruma ilişkin anlaşmalarla verilen görevleri yürütmek,
• Yabancı devletlerle ve uluslararası kuruluşlarla görev alanına giren konularda işbirliği yapmakla yükümlüdür.

Bilgi Sistemleri ve Haberleşme Dairesi Başkanlığının afet ve acil durum yönetimi bağlamında görevleri;
• Afet ve acil durum yönetim merkezlerinin, ortak haberleşme ve bilgi sistemlerinin standardını belirlemek ve denetlemek,
• Afet ve acil durumlara ilişkin her türlü bilgi, haberleşme, tahmin ve erken uyarı sistemlerini kurmak, kurdurmak; bakım ve onarımını yapmak veya yaptırmak, işletmek veya işletilmesini sağlamak,
• Afet ve acil durumlara yönelik coğrafi bilgi sistemini kurmak veya kurdurmak, formatlarını hazırlamak, il afet ve acil durum müdürlükleri arasındaki bilgi standartlarını oluşturmak,
• Afet ve acil durumlara yönelik veri tabanlarını kurmak, kurdurmak ve işletmek, uygulama yazılımlarını yapmak veya yaptırmakla görevlendirilmiştir.

Deprem Dairesi Başkanlığı’nın görevleri:
• Depreme hazırlık, müdahale, deprem risklerini yönetmek; depremde zarara uğraması muhtemel yerler ile zarara uğramış yerlerin imar, plan ve proje işlemlerini yürütmek,
• Depreme hazırlık, müdahale ve iyileştirme aşamalarında kullanılabilecek kamu, özel ve sivil toplum kuruluşları ile yabancı kişi ve
kuruluşlara ait her türlü kaynakların tespiti ile etkin kullanımını sağlamak,
• Depremler hakkında halkın bilgilendirilmesi konularında uygulanacak politikaları belirlemek, takip etmek, değerlendirmek ve depremle ilgili hizmetlerin yürütülmesinde Başkanlığın diğer birimlerine danışmanlık yapmaktır.

Gönüllü ve Bağışçı İlişkileri Dairesi Başkanlığının görevleri şunlardır:
• Başkanlığın amacına uygun ulusal ve uluslararası fonlardan aktarılan hibeler de dâhil olmak üzere her türlü şartlı, şartsız bağışlar ile yardımları kabul etmek, bunlarla ilgili iş ve işlemleri yürütmek,
• Yurt içi ve yurt dışı her türlü ürün, hizmet, menkul, gayrimenkul, irat ve vasiyet bağışları ile ayni ve nakdî yardımları kabul etmek, bunlarla ilgili iş ve işlemleri yürütmek.
• Afet ve acil durumlar ile sivil savunma hizmetlerine ülke çapında katılımın yaygınlaştırılması, planlanması ve uygulanması için gerekli hususları belirlemek,
• Gönüllülük ile ilgili tüm konularda kamu kurum ve kuruluşları, yerel yönetimler ile sivil toplum kuruluşları ve özel sektör ile işbirliği ve koordinasyonu sağlamak.

Başkanlık AADYM’nin görevleri ise ilgili yönetmelikte şu şekilde belirlenmiştir:
• Yurtiçinde ve yurtdışında meydana gelen afet ve acil durumlarla ilgili bilgiler toplamak, değerlendirmek ve bu bilgileri gerektiğinde ilgili makamlara iletmek,
• Müdahale uygulamalarını takip etmek, yönetmek, afet ve acil durum yönetim merkezleri arasındaki koordinasyon ve işbirliğini sağlamak,
• Ulusal ve uluslararası insani yardım ve müdahale faaliyetlerini koordine etmek,
• Afet ve acil durum esnasında yürütülen faaliyetler ve sonuçları ile ilgili olarak kamuoyunu bilgilendirmek ve kamuoyunun doğru ve sağlıklı bilgilendirilmesi için gerekli tedbirleri almak,
• Diğer devletlerin ve uluslararası kuruluşların ilgili organlarıyla gerekli görüldüğünde koordinasyon ve işbirliği yapmak,
• Afet ve acil durum yönetim merkezlerinde görevli personelin eğitimi ve haberleşme şebekelerinin denenmesi için tatbikatlar planlamak ve icra etmek,
• Afet ve acil durum yönetim merkezlerinde incelemeler yapmak ve gerekli görülen hususlarda önerilerde bulunmak olarak belirlenmiştir.

İl müdürlüklerinin görevleri şu şekildedir:
• İlin afet ve acil durum tehlike ve risklerini belirlemek,
• Afet ve acil durum hazırlıklarını yapmak,
• Afet ve acil durum risk azaltma, müdahale ve iyileştirme il planlarını, mahallî idareler ile kamu kurum ve kuruluşlarıyla işbirliği ve koordinasyon içinde yapmak, uygulamak ve uygulatmak,
• İl afet ve acil durum yönetim merkezini yönetmek, kesintisiz ve güvenli haberleşmeyi sağlamak; afet ve acil durumlarda meydana gelen kayıp ve hasarı tespit etmek veya ettirmek; afet ve acil durumlara ilişkin eğitim faaliyetlerini yapmak veya yaptırmak,

• Sivil toplum kuruluşları ile gönüllü kişilerin afet ve acil durum yönetimi ile ilgili akreditasyonunu yapmak ve belgelendirmek,
• Afet ve acil durumlarda, gerekli arama ve kurtarma malzemeleri ile halkın barınma, beslenme ve sağlık ihtiyaçlarının karşılanmasında kullanılacak gıda, araç, gereç ve malzemeler için depolar kurmak ve yönetmek,
• İlgili mevzuatta yer alan seferberlik ve savaş hazırlıkları ile sivil savunma hizmetlerine ilişkin görevleri ilde yerine getirmek,
• Başkanlığın belirlediği esas ve usuller çerçevesinde risk azaltma, hazırlık, müdahale ve iyileştirme çalışmalarını diğer kurum ve kuruluşlarla birlikte yapmak,
• Kimyasal, biyolojik, radyolojik ve nükleer maddeler ile benzeri diğer teknolojik maddelerin tespiti, teşhisi ve arındırılması ile ilgili hizmetleri yürütmek, ilgili kurum ve kuruluşlar arasında işbirliği ve koordinasyonu sağlamak olarak belirtilmiştir.

Belge ile belirlenen hedefler;
• Doğal ve teknolojik afetlerde bütünleşik bir yaklaşımla afet döngüsünün tüm aşamalarında çalışmaları desteklemek,
• Teknolojik afetler konusunda sivil korunmayla ilgili AB mevzuatına göre uygulamalar yapabilecek şekilde hukuksal, kurumsal ve teknik çalışmalar yapmak,
• AB sivil korunma mevzuatı, topluluğun sivil korunma müdahaleleri mekanizması ve sivil korunmanın mali araçları ile ilgili çalışmalar yapmak,
• Teknolojik afetler için sivil korunma alanında işbirliğinin güçlendirilmesi, risklerin ve zararların azaltılması konusunda araştırma projelerinin hazırlanmasını teşvik etmek,
• Afet izleme ve bilgilendirmesi amacıyla, erken uyarı sistemlerindeki rolleri belirlemek, sivil korunma ve insani yardım sağlama becerilerinin geliştirilmesini sağlamak,
• Ülke düzeyinde uygulanacak afet ve acil durum çalışmalarına yönelik risk yönetimi ve zarar azaltma planlarını hazırlamaktır.

Buna göre yapılacak iş ve işlemler şunlardır:
• “BM OCHA’nın çatısı altında faaliyet gösteren afetlere ilişkin ayni, nakdi ve operasyonel yardımlarla ilgili bilgi paylaşımı mekanizmalarının Türkiye tarafından aktif olarak kullanılmasının sağlanması,
• AFAD Başkanlığı aracılığı ile STK’ların da BM’nin mevcut sistemlerine uyumunu sağlayarak, operasyonel koordinasyonun sağlanması ve gerçekleştirilecek insani yardımların / gerekli malzemenin ulaşımının kolaylaştırılması,
• Afet Zararlarının Azaltılmasına Yönelik Mükemmeliyet Merkezi için gerekebilecek yardımın yanı sıra afete müdahale kapasitesini arttıracağı düşünülen OSOCC (Olay Yeri Operasyon Koordinasyon Merkezi) ve RDC (Varış Ayrılış Noktası) konularında teknik desteğin sağlanması,
• Askeri ve sivil savunma unsurlarına (MCDA) ilişkin olarak OCHA ile iletişimin arttırılması,
• Türk STK’larının çok yönlü insani mekanizma ve girişimlere katılımının eğitim, çalıştay vs yolu ile desteklenmesi,
• Hem Arama Kurtarma Birlik Müdürlüklerin hem de STK’larımızın müdahale alanında uluslararası standartlara ulaşması hususunda teşvik edilmesi” (AFAD, 2013-b).