Afet Yönetimi Sisteminin Tarihsel Gelişimi

Afetler ve afet yönetimi alanında uluslararası genel kabul gören bilgi, tanım, yaklaşım, standart ve uygulamalar sürekli gelişmekte, yenilenmekte ve doğrudan ya da dolaylı olarak çok çeşitli faktörlerden etkilenmektedir. Bu faktörler arasında, yerleşimlerde mevcut ve gelişmekte olan afet tehlike ve risklerinin çeşitliliği, afet geçmişinin ve edinilen derslerin varlığı (örneğin, kuşaktan kuşağa aktarılan afet ve korunma bilgisi); ülkelerin fiziksel, iklim ve nüfus özellikleri, kamu yönetimi ve kalkınma düzeyleri bakımından benzerlik ve farklılıkları; bilim dallarına özgü kavram ve yaklaşım farklılıkları (örneğin, kriz, tehlike, risk, dayanıklılık vb. aynı kavramın sosyal bilimlerde, mühendislik bilimlerinde ve afet bakımından farklı tanımlanması), bilimsel çalışmalar ile saha uygulamaları ve yerel bilgi arasındaki uyum ya da uyumsuzluklar (örneğin, akademik inceleme ve araştırmalarda afet yönetimi bakımından önemli yerel fiziksel, sosyoekonomik, kültürel, çevresel özelliklerin yeterince gözetilmemesi); çalışma yaşamındaki olağan kurumsallaşma ve faaliyet standartları (örneğin, bilgi ve iletişim sistemleri, kalite yönetimi, iş güvenliği, risk değerlendirmesi, veri analizi) ile afet yönetimi düzenlemeleri arasındaki benzerlik ve farklılıklar sayılabilir.

Afet, genel tanımlamayla, özünde toplumun bir kesiminin ya da tümünün baş edebilme kapasitesini aşarak olağan yaşam düzenini bozan, kayıplara yol açan ve olay yerinin dışından yardım gerektiren ciddi durum olarak kabul edilmektedir.

Birleşmiş Milletler Afet Risk Azaltma Ofisi (UNISDR) tarafından 2009’da yayınlanan ve Afet Risk Azaltma için Sendai Çerçevesi/2015-2030 (Sendai Framework for Disaster Risk ReductionSFDRR) esas alınarak güncellenmekte olan Afet Risk Azaltma Terminolojisi (UNISDR Terminology on Disaster Risk Reduction) çalışmasında afet şöyle tanımlanmaktadır: “Afet, tehlikeli olayların maruz kalma, zarar görebilirlik ve kapasite koşullarıyla etkileşiminin insani, maddi, ekonomik ve çevresel kayıp ve etkilerden biri ya da daha fazlasına yol açması sonucunda, bir topluluğun ya da toplumun işleyişinin herhangi bir ölçekte ciddi biçimde kesintiye uğramasıdır” (UNISDR, 2017). Bu yaklaşımla, afet tanımı tehlikenin kaynağı ya da uğranılan kayıpların ölçüsü ayırt edilmeksizin (tehlikeli olaylar, herhangi bir ölçekte) yapılmaktadır.

• Tehlike (Hazard): Can kaybına, yaralanmaya ya da diğer sağlık bozucu etkilere, mal varlığının zarar görmesine, sosyal ve ekonomik işleyişin kesilmesine veya çevresel bozulmaya neden olabilen süreç, olgu ya da insan faaliyeti. • Maruz kalma (Exposure): Tehlikeye açık alanlarda yerleşik insanların, altyapı, konut, üretim kapasitelerinin ve insana ait diğer somut varlıkların durumu. • Zarar Görebilirlik (Vulnerability): Bireyin, topluluğun, varlıkların ya da sistemlerin tehlikelerin etkilerine karşı savunmasızlığını artıran fiziksel, sosyal, ekonomik ve çevresel faktörlerin ya da süreçlerin belirlediği koşullar. • Kapasite (Capacity): Bir organizasyon (örgüt), topluluk ya da toplumda afet risklerini yönetmek ve azaltmak ve dayanıklılığı güçlendirmek için var olan tüm güçlü yönlerin, özelliklerin ve kaynakların birleşimi.

Teknoloji kaynaklı afetler, genel olarak, işletmelerde çoğunlukla insanların ve kurumların bilgisizlik, yanlış uygulama, bilerek ya da bilmeyerek ihmal, dikkatsizlik, denetimsizlik, tedbirsizlik, kurallara uyulmaması ya da mekanik veya teknik aksama vb. nedeniyle meydana gelen ve ağır can, mal ve çevre kayıplarına yol açan olaylardır. Örnek olarak, afet özelliği taşıyan endüstriyel kazalar (işletme yapılarında çökmeler, patlamalar, teknik-mekanik nedenli yangın, enerji/ boru hattında sistem kaynaklı kazalar, gaz sızıntısı, kimyasal saçıntı, radyasyon, zehirlenme vb), ulaştırma kazaları (kara, deniz/su, hava, demir yolu kazaları) ile diğer benzer kaza ve durumlar (maden kazaları, nükleer santral kazaları, baraj yıkılması vb. kritik yapı çökmeleri, denetimsiz işletme ya da maden atığı hasarları, asit yağmuru, endüstriyel kirlilik vb) sayılabilir. Teknoloji kaynaklı afetler doğa kaynaklı afetlerin etkisi ya da tetiklemesiyle de meydana gelebilmektedir. Ülkemizde 1999 Marmara Depremi sırasında Kocaeli’de depremin zarar verdiği rafinerinin petrol tanklarında yangın çıkması, Yalova’da depremden zarar gören elyaf fabrikasının tanklarından tehlikeli kimyasal madde sızıntısı olması; dünyada 2005’te ABD’de Katrina kasırgası, 2011’de Japonya’da Sendai Tohuku depremi ve tsunami sırasında sanayi tesislerinin, kritik altyapı sistemlerinin, nükleer santral, petrol, gaz hatlarının tahribata uğraması ve tehlikeli madde yayılımı doğa kaynaklı afetlerin tetiklediği teknoloji kaynaklı afetlerin (NaTech disasters / Natural disasters trigerring Technological disasters) örnekleri arasında sayılabilir.

Afetler her zaman tek tehlikeden kaynaklanmamaktadır. Bazen iki ya da daha fazla sayıda afet birbirinden bağımsız olarak aynı anda ya da birbirini izleyerek art arda meydana gelebilir (compound disasters). Bir afet sonrasında, onun etkisi ya da tetiklemesiyle meydana gelen ve afet özelliği taşıyan olay ya da olaylar ikincil afet (secondary disaster) olarak da adlandırılmaktadır. İkincil tehlikeler yalnızca ülke içindeki afetlerle sınırlı olmayıp, sınır ötesi afetlerin etkileriyle de ortaya çıkabilmektedir; bu durumun örnekleri arasında 1986’da Çernobil’de nükleer santral (reaktör) kazasının, 2010’da İzlanda’da aktif volkan hareketinin sınır ötesi olumsuz etkilerinin Türkiye’de de gözlenmesi sayılabilir.

• Ölçeğe göre tanımlama: Küçük ölçekli afet (Small-scale disaster): Yalnızca aynı yerel çevrede yaşayan toplulukları etkileyen ve dışarıdan yardım almalarını gerektiren afet. Büyük ölçekli afet (Large-scale disaster): Toplumu etkileyen, ulusal ya da uluslararası düzeyde yardım gerektiren afet. Ölçeğe göre tanımlama afetin olası etki derecesini ve gereken destek seviyesini belirlemek bakımından özellikle önemlidir, bu şekilde afete müdahalenin organizasyonu, koordinasyonu ve kaynak yönetimi etkili olarak sağlanabilmektedir.

Meydana gelme (oluş) sıklığına göre tanımlama: Sık görülen afetler (Frequent disasters): Sık görülen, genel olarak tekrarlayan sel, heyelan, fırtına, kuraklık vb. yerel tehlikeler ve hava koşullarıyla ilişkilidir. Çoğu zaman sıklığı yüksek ve kayıpları daha düşük olaylarla ilişkilendirilen yaygın risk (extensive risk) ile tanımlanan, kırsal ve kentsel yerleşimlerde, yaygın bir coğrafyada karşılaşılabilen afetler özellikle yoksulluk, plansız kentleşme ve çevresel bozulmanın etkisiyle yerleşimler bakımından sürekli hale gelebilir, etki ve kayıpları çoğalarak artabilir. Seyrek görülen afetler (Infrequent disasters): Orta ya da düşük sıklıkta görülen ve ağır can, varlık ve çevre kayıplarına yol açabilen afetler güçlü deprem, tsunami, volkan püskürmesi, aşırı sel ya da kuvvetli fırtına gibi büyük olaya yol açabilecek belli başlı tehlikelerle bağlantılıdır; genellikle sıklığı düşük ve kayıpları yüksek olaylarla ilişkilendirilen yoğun risk (intensive risk) ile tanımlanan bu afetler nüfusun yoğun olduğu büyük yerleşimlerde ya da alanlarda, tehlikeye maruz ve zarar görebilir insan ve varlık sayısının sürekli arttığı koşullarda ağır kayıplara yol açabilmektedir.

Etkilerinin ortaya çıkışına göre tanımlama: Yavaş gelişen afet (Slow-onset disaster): Etkileri zaman içerisinde ortaya çıkan, sosyal ve ekonomik sonuçları kriz yaratabilen, çoğu zaman iklim değişikliği, çevresel bozulma süreçleriyle ilişkili, kuraklık, çölleşme, deniz suyunun yükselmesi, salgın hastalık vb. afetler. Ani gelişen afet (Rapid-onset/Sudden-onset disaster): Tehlikenin tetiklemesiyle aniden ya da beklenmedik bir zamanda meydana gelen ve etkileri fiziksel tahribatla hemen ortaya çıkan deprem, volkan püskürmesi, ani sel, kimyasal patlama, kritik altyapılarda arıza, ulaştırma kazası vb. afetler. Genel olarak, ani gelişen afetler sonrasında afetten etkilenen nüfusun bulundukları yerleşimde iyileştirme ve yeniden yapılanma süreçlerinde hemen yer aldığı görülürken, yavaş gelişen afetlerde etkilenen nüfusun terk etmek zorunda kaldıkları yerleşime geri dönüş için iklim ve çevre koşullarının iyileşmesini beklemesi ya da hiç geri dönememesi söz konusu olmaktadır.

Afetlerde can kaybı, etkilenen nüfus, ekonomik kayıplar başta olmak üzere verilerin toplanması, değerlendirilmesi ve kaydedilmesi yeni afetlerin önlenmesi, zarar azaltma ve müdahaleye etkili hazırlık bakımından özellikle önem taşımaktadır. Uluslararası veri tabanı çalışmalarında farklı ölçütler kullanılmaktadır; örneğin, olayın afet olarak nitelendirilmesi için en fazla kullanılan bir yöntem şu ölçütlere dayanmaktadır: 10 ya da daha fazla ölüm olması, 100 ya da daha fazla insanın etkilenmesi (yaralı, evsiz kalan, yer değiştiren vd), etkilenen ülkede acil durum/olağanüstü hal ilan edilmesi ve/veya uluslararası yardım istenmesi (örnek, EM-DAT). Sınırlayıcı ölçüt konulmadan, belirlenmiş ortak format kullanılarak, ulusal, bölgesel ve yerel düzeylerde, orta ve küçük ölçekli afetler dahil, afetlerle ilgili can kaybı, etkilenen nüfus ve kritik altyapı, fiziksel, ekonomik, sosyal, çevresel kayıp ve zararlarla ilgili tüm verilerin yer aldığı, paylaşıma açık veri tabanı uygulamaları da bulunmaktadır.

1992’de Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) ve o zamanki Birleşmiş Milletler Afet Yardım Ofisi (UNDRO) tarafından geliştirilen döngüsel afet yönetimi aşamaları ise beş başlıktan oluşmuştur: Acil yardım (relief), rehabilitasyon (rehabilitation), yeniden inşa (reconstruction), zarar azaltma (mitigation), hazırlık (preparedness).

ABD’de 1979’da Federal Acil Durum Yönetimi Kurumu’nun (FEMA) kuruluşu sürecinde kapsamlı acil durum yönetimi (comprehensive emergency management) yaklaşımı sistemleşmeye başlamış; Acil Durum Yönetimi aşamaları zarar azaltma (mitigation), hazırlık (preparedness), müdahale (response) ve iyileştirme (recovery) olarak şekillenmiştir.

Günümüzde afet yönetimi aşamaları, önleme (prevention) de eklenerek, ağırlıklı olarak dört başlık altında toplanmaktadır: Önleme ve zarar azaltma, hazırlık, müdahale, iyileştirme. (PPRR ya da 2P2R: Uluslararası çalışmalarda İngilizce sözcüklerin baş harfleri kullanılarak -Prevention, Preparedness, Response, Recovery- yapılan kısaltmadır).

Kapsamlı Yaklaşım (comprehensive approach): Afet yönetiminin birbirinden farklı ancak birbirinden bağımsız olmayan tüm aşamalarını kapsayacak şekilde, tüm aşamaların birbiriyle ve sürdürülebilir kalkınmayla olan bağlarını dikkate alan strateji, planlama ve uygulamaların önceden geliştirilmesi; afet yönetiminin tüm aşamalarında tüm kurumların görev ve faaliyetleri bakımından mevcut, yeni ve gelişmekte olan tüm afet risklerinin belirlenmesi, önlenmesi ve azaltılmasının esas alınması ve uygulanması. • Tüm Tehlikelerin Dikkate Alınması Yaklaşımı (all-hazards approach): Afet yönetimi ile ilgili süreç, görev ve faaliyetlerde mevcut tüm afet tehlikelerinin yanı sıra, yeni ve henüz yeterince belirlenemeyen tehlikeler ve sınır ötesi tehlikelerin de dikkate alınarak önlem ve hazırlık geliştirilmesi; tüm tehlikeleri esas alan ve farklı tehlikeler için benzer biçimde uygulanabilecek genel nitelikli hazırlıkların ve faaliyetlerin gerçekleştirilmesi; idari ve teknik bakımdan ayrıca hazırlık ve müdahale gerektiren tehlike ve riskler için olay türüne özel (spesifik) planlama ve düzenlemelerin de yapılması. • Bütünleşik Yaklaşım (integrated approach): Afet yönetimine tüm kurumlar ve kaynakların dahil edilmesi; kamu, özel, sivil, akademik tüm kurum ve kuruluşların afet yönetiminde kendine özgü rolleri, karşılıklı ilişki ve faaliyet bütünlüğü çerçevesinde, eşgüdüm içinde yer alması, yönetişime dayalı kurumsallaşmanın güçlendirilmesi, kurumların rekabet içinde değil tamamlayıcı rol üstlenmesi; afet yönetimi aşamalarıyla ilgili faaliyetlerin her kademede, her ölçekte, her sektördeki kurum ve kuruluş tarafından günlük yönetim faaliyetlerine entegre edilmesi. • Afete Hazır, Dayanıklı Toplum (prepared, resilient community): Afet tehlike ve riskleri karşısında halkın farkındalığının artırılması, her düzey ve ölçekte afet yönetimi süreçlerine tüm sektörlerden -kamu, özel, sivil, akademik- etkili katılımın sağlanması, afetten korunma kültürünün yaygınlaştırılması; toplumun afete dayanıklılığının güçlendirilmesi için kaynak, kapasite ve mekanizmaların geliştirilmesi, bu amaçla gerçekleştirilecek uygulamalarda yerel fiziksel, sosyal, ekonomik, çevresel ve kültürel özelliklerin dikkate alınması; mevcut, yeni ve gelişebilecek afet tehlike ve riskleri karşısında daha korunmasız, zarar görebilirliği daha yüksek birey ve gruplara öncelik verilmesi; yerel yönetim faaliyetlerinin afet tehlikesi, tehlikeye maruzluk, zarar görebilirlik ve afet risk değerlendirmeleri ile bütünleştirilmesi; afet risk azaltma ve dayanıklılığı geliştirme süreçlerinin ve aynı zamanda afete hazırlık ve müdahale çalışmalarının etkili biçimde gerçekleştirilmesi için yerleşimlerdeki yönetim birimlerinin konum, kapasite ve kaynak bakımından güçlendirilmesi.

Afet risk yönetimi kapsamında gerçekleştirilmekte olan faaliyetler farklı nitelik ve özellikler gösterebilmektedir, örnek olarak aşağıdaki faaliyet gruplarından söz edilebilir: • Önleyici afet risk yönetimi (prospective disaster risk management) faaliyetleri yeni risklerin gelişmesini ya da artmasını önlemeyi hedefler; özellikle afet risk azaltma politikaları uygulanmazsa gelişebilecek risklere odaklanır (örneğin, arazi kullanım planlamasının iyileştirilmesi ya da su tedarik sistemlerinin afete dirençli olması). • Düzeltici afet risk yönetimi (corrective disaster risk management) faaliyetleri mevcut durumda var olan, yönetilmesi ve azaltılması gereken riskleri ortadan kaldırmayı ya da azaltmayı hedefler (örneğin, kritik altyapının güçlendirilmesi ya da tehlikeye maruz nüfusun veya varlıkların yer değiştirmesi). • Telafi edici afet risk yönetimi (compensatory disaster risk management) faaliyetleri etkili biçimde azaltılamayan artık risk (kalıntı risk/residual risk) karşısında bireylerin ve toplumların sosyal ve ekonomik dayanıklılığını güçlendirmeyi hedefler. Bu faaliyetler afete hazırlık, müdahale ve iyileştirme faaliyetleriyle birlikte, farklı finansal araçları da kapsar (örneğin, ulusal acil durum fonları, olaya özel kredi, sigorta, sosyal güvenlik destekleri). • Toplum tabanlı afet risk yönetimi (community-based disaster risk management) faaliyetleri yerel düzeyde afetten etkilenme olasılığı bulunan nüfusun katılımını hedefler. Bu faaliyetler arasında yerel toplulukların katılımıyla tehlike, zarar görebilirlik ve kapasite analizlerinin yapılması, afet risk azaltma amaçlı yerel planlama, uygulama, izleme ve değerlendirme faaliyetleri sayılabilir. • Afet risk azaltmada yerel, yöreye özgü bilgi ve uygulamalar (local and indigenous knowledge and practices) dikkate alınması, incelenmesi ve bilimsel bilgiyle birlikte değerlendirilmesi gereken önemli kaynaklardır; tecrübeler yerel afet risk değerlendirme, afet risk yönetimi planlama ve uygulama süreçlerinde yerel, geleneksel bilgi ve uygulamaların da ihmal edilmemesi gerektiğine işaret etmektedir.

Ülkemizde ve dünyada afetlerin artışında, afetlerin günümüzde geçmişe göre daha düzenli izlenebilmesi ve kaydedilebilmesinin rolü olmakla birlikte, esas olarak şu koşulların etken olduğu belirtilebilir: • Tehlikelerin risk oluşturması ve afete dönüşme potansiyelinin artmasında, tehlikeye maruz nüfusun ve varlıkların sayı ve değer olarak sürekli artması; hızlı nüfus artışı, hızlı ve yeterince planlı ve denetimli olmayan kentleşme ve sanayileşme ile iklim değişikliğinin fiziksel, sosyal, ekonomik ve idari süreçlerle olumsuz etkileşimi sonucunda ortaya çıkan, istikrarsız ve güvensiz koşullar etkilidir. • Mevcut tehlikelerle başa çıkmada ülkelerin fiziksel, ekonomik ve sosyal kapasitelerinin ve yerel kaynaklarının yetersizliği, afet türüne göre baş etme kapasitelerinin yeterince geliştirilememesi, sınır ötesi afetlerin olası etkilerinin yeterince bilinmemesi zarar görebilirliği ve afet riskini artırmaktadır. • Yeni ve gelişmekte olan afet tehlikeleri ile ilgili araştırma ve çalışmaların henüz yeterli olmaması, yerleşimlerde mevcut fiziksel ve özellikle kritik altyapının yeni afet riskleri karşısında yetersiz kalması, sosyal, ekonomik, çevresel zarar görebilirliğin azaltılmasına yönelik çok sektörlü ve koordine (eşgüdümlü) önlemlerin yeterince geliştirilmemesi yeni afet risklerini gündeme getirmektedir. • Can kaybı ve doğrudan mal hasarları dışında, afetin kısa ve uzun dönemdeki çok yönlü etkileri, etkilenen nüfusun özellikleri, dolaylı ve ikincil kayıplar ile ilgili ayrıntılı sayısal, sosyal, ekonomik verilere dayalı bilginin mevcut ya da yeterli olmaması zarar azaltma ve hazırlık süreçlerini olumsuz etkilemektedir.

Türkiye, jeolojik-jeomorfolojik ve hidrometeorolojik özellikleri bakımından doğa kaynaklı afet tehlikelerine sürekli maruzdur. Mevcut tehlikelere ek olarak, özellikle iklim değişikliğiyle bağlantılı yeni ve gelişmekte olan tehlikeler gündemdedir. Ülkemizde doğa kaynaklı afet kayıplarında deprem, heyelan ve sel olayları ilk üç sırayı almaktadır. Deprem, heyelan ve sel dışında, rüzgâr ve kar fırtınaları, dolu, don, kaya düşmesi, yıldırım, çığ, sıcak hava dalgaları ile bağlantılı olaylar ve orman yangınları önemli can kaybı ve ekonomik kayıplara yol açmaktadır. Depremlerin bir kısmının ülkemizi çevreleyen denizlerde farklı yükseklikte tsunamiyi tetikleyebildiği de gözlenmiştir. • Ülkemizin ekonomik ve sosyal kalkınma sürecinde gösterdiği gelişme ile yeni alanlarda ve sürekli artan varlıkları, ülke düzeyinde afet tehlikesine maruz nüfus ve varlıkları da sayı ve değer olarak artırmaktadır. Ülkemizin en yoğun yerleşim, üretim merkezleri ve kritik altyapıları afet risklerinin yüksek olduğu bölgelerde kuruludur. Kent ve sanayi yerleşmelerinin deprem riski yüksek Marmara bölgesinde, özellikle Türkiye’nin ve dünyanın en büyük (metropol) kentlerinden olan ve ortasından uluslararası bir su yolu (Boğaz) geçen İstanbul ve çevresinde yoğunlaşması, deprem ve olası büyük kazalarda her alanda kayıp ve zarar riskini artırmaktadır. • Türkiye’de afet kayıpları depremden sonra en fazla maden ve ulaştırma kazalarında yaşanmaktadır. Ülke tarihindeki teknoloji kaynaklı başlıca afetler, sonuçları itibarıyla afet özelliği taşıyan büyük endüstriyel kazalar, ulaştırma kazaları, maden kazaları, kritik yapı çökmeleri, denetimsiz işletme ya da maden atığının yol açtığı çevre kirliliği ve hasarları, yangınlar, diğer kaza ve yapı çökmeleridir. • Geçmiş afetler dikkate alındığında, doğa ya da teknoloji kaynaklı bir afetin tetiklemesiyle zincirleme olarak ortaya çıkabilen ikincil afetler sözkonusudur. Ülkemiz yakın geçmişte sınır ötesi doğa ve teknoloji kaynaklı afetlerin olumsuz etkileri ile de karşılaşmıştır. • Dünyadaki sosyal, ekonomik, siyasal konjonktür, eğilimler ve globalleşmenin etkileri, Türkiye’nin yer aldığı bölgede afet yönetimi kapsamında yeni karmaşık (insani) acil durum riskleri taşımaktadır. Ülkemiz uluslararası ve bölgesel coğrafi konumu nedeniyle, sınır ötesi asayişle ve siyasi parametrelerle ilişkili olarak, yönetimlerin ya da toplulukların siyasi, ekonomik, sosyal karar ve tercihlerinin sonucu olan ve yaygın can, mal ve çevre kayıpları ile ortaya çıkan karmaşık (insani) acil durumlarla, özellikle ülke dışından kitlesel nüfus hareketleriyle sıkça karşılaşmaktadır. Türkiye bu konuda, sığınmacı ve mülteciler açısından hem hedef ülke hem de geçiş ülkesi konumuyla uzun bir tarihi geçmişe ve deneyime sahiptir.

İklim değişikliğiyle ilgili olarak doğa kaynaklı afetlerden etkilenebilirlik incelemelerinde öne çıkan başlıca konular şu şekilde özetlenebilir: • Hidro-meteorolojik afetlerin sıklığı, şiddeti ve etkileme sürelerinde artışlar olması, • Plansız ve risk altındaki yerleşimlerde yaşamın, sosyal ve ekonomik değerlerin afete daha fazla maruz kalması, • Şiddetlenen yağışlar nedeniyle büyük şehirlerde (megapollerde) şehir sellerinin artması, • Şiddetlenen kuraklık vb. nedenlerle çevre ve iklim göçleri ve göçmenlerinin artması, • Ağaç kurumaları, orman zararlıları ve yangınlarındaki artışlar, • Gök gürültülü fırtınaların (oraj) sayısındaki artış nedeniyle bitkisel üretimin daha fazla hasara maruz kalması, • Tarım, orman, sigorta, enerji ve su sektörlerinin olumsuz etkilenmesi.

Hızlı ve yeterince planlı ve denetimli olmayan kentleşmenin afet tehlike ve riskleri bakımından başlıca olumsuz etkileri de şu şekilde özetlenebilir: • Kırsal alandan kentlere artan göçler ve kentlerde plansız ve niteliksiz büyümenin fiziksel, sosyal, ekonomik ve çevresel zarar görebilirliği artırması, • Yapılaşma alanları ve özelliklerinin belirlenmesinden yapı kullanma iznine uzanan ve yerel yönetimlerin denetimde olan süreç ve sistemlerin uygulanmasında eksiklikler olması, • Kent altyapılarının yapılaşma hızına uygun geliştirilememesi; kritik altyapıların yerel özellikleri ve iklim değişikliğinin olası olumsuz etkilerini dikkate alan, riske duyarlı planlama, tasarım ve yapım kurallarına yeterince uygun olmaması, • Nüfusun özellikle göç alarak arttığı büyük kentlerde yaşayanların yerleşimdeki afet tehlike ve riskleriyle ilgili farkındalığının, sosyal iletişim ve mekansal uyumlarının yetersizliği, • Kentlerde ekonomik zarar görebilirlikleri yüksek kesimlerin yaşam kalitesinin iyileştirilmesi için kamu, özel, sivil sektör işbirliğiyle etkili ve sistemli katkının yeterince sağlanamaması, • Yerleşimlerde yaşama ve çalışma koşullarında dengesizliklerin varlığı, yenilerinin oluşması, • Denetimsiz kentleşme ve ekonomik faaliyetlerin, nüfusun çeşitlenen ihtiyaç, tercih, tüketim alışkanlıklarının çevre, doğal kaynaklar üzerinde baskısının artması, • Kentsel yerleşimlerde yoğun nüfus, bina stoku, endüstriyel faaliyet ve araç trafiğine bağlı ikincil tehlikelerin oluşması, • Büyük endüstriyel kazaların aralarında yeterli güvenlik mesafesi olmayan işletmelerde ve çevrede zincirleme olaylara (domino etkisi) yol açabilecek olması, • Yerleşimlerde yatırım desteğini kaybetmemek için ya da çeşitli siyasi, idari, ticari kaygılarla yerel afet riskleri ve zarar görebilirlik konularının tam olarak yansıtılmaması, • Yerleşimlerde afet risk değerlendirmelerine yapılar üzerinden, fiziksel ve teknik açıdan yaklaşılması, sosyal, ekonomik, çevresel boyut, etken, etki ve olası sonuçların yeterince araştırılmaması, • Yerleşimlerde öne çıkan yapısal afet risk ve zarar azaltma önlemlerinin ötesinde yapısal olmayan afet risklerinin ve önlemlerin yeterince kapsamlı araştırılmaması; alınması gereken yapısal ve yapısal olmayan önlemler için hane, kurum ve yerleşim düzeylerinde yeterli zaman ve mali kaynak ayrılmaması.

• Afet risk değerlendirme çerçevesinde, afet riskini oluşturan faktörlerin (tehlike, tehlikeye maruzluk ve zarar görebilirlik) analizi; mevcut ve potansiyel risk türleri, olası kayıpların büyüklüğü ve kalkınma süreçlerine olası etkilerinin belirlenmesi ve değerlendirilmesi, • Fiziksel, sosyal, ekonomik ve çevresel bakımdan, yapısal ve yapısal olmayan zarar görebilirlik kaynaklarının belirlenmesi; her alanda önleme, zarar azaltma ve dayanıklılığı artırma amaçlı uygulamaların geliştirilmesi, • Afet risk azaltma önlemlerinin, her aşamada, sürdürülebilir kalkınma (sosyal, ekonomik, ekolojik sürdürülebilirlik) hedef, plan ve uygulamalarıyla bütünlük içerisinde uygulanması, • Afet öncesi ve sonrası tüm süreçler için finansal koruma araçlarının geliştirilmesi; finansman kaynakları, araçları ve yöntemlerinin çeşitlendirilmesi, • Afet halinde kurum, hane ve bireylerin korunması, kayıpların azaltılması ve ikincil tehlikelerin önlenmesi amacıyla, toplumda afete hazırlıklı olma bilgisinin uygulamalı olarak yaygınlaştırılması, • Afet halinde müdahalenin zamanında, hızlı ve etkili olabilmesi için merkezi ve yerel düzeyde, görevli kurumlar ve sektörler arası kapsamlı ve koordine (eşgüdümlü) afete müdahale hazırlığı yapılması, • Afet sonrasında fiziksel, sosyo-ekonomik, çevresel ortam ve koşulların, eski riskler tekrarlanmadan ya da yeni riskler yaratılmadan, güvenli biçimde iyileştirilmesi ve yeniden inşası.