AFET YÖNETİMİ II - Deneme Sınavı - 7

Beş başlıktan oluşmuştur: Acil yardım (relief), rehabilitasyon (rehabilitation), yeniden inşa (reconstruction), zarar azaltma (mitigation), hazırlık (preparedness).

Günümüzde afet yönetimi aşamaları, önleme (prevention) de eklenerek, ağırlıklı olarak dört başlık altında toplanmaktadır: Önleme ve zarar azaltma, hazırlık, müdahale, iyileştirme.

1996-2015 yılları arasında geçen 20 yılda dünyada kaydedilen ve yüzde 90’ı hidro meteorolojik olmak üzere 7056 doğa kaynaklı afette 1.35 milyon insan hayatını kaybetmiş, 4.4 milyar insan etkilenmiştir.

Türkiye’de afet kayıpları depremden sonra en fazla maden ve ulaştırma kazalarında yaşanmaktadır.

Ülkemizde Cumhuriyet’in ilanından günümüze kadar geçen sürede afet yönetimi alanındaki yaklaşım ve çalışmaları, afet yönetiminin yasal çerçevesini, operasyonel tanımla, 1959 tarihli 7269 Sayılı Kanun’un öncesi ve sonrası olarak değerlendirmek mümkündür.

Soruda verilen maddelerin her biri afete dayanıklılığı geliştirme çalışmalarında fiziki, sosyal, ekonomik, ekolojik ve kurumsal alanlarda dikkate alınan başlıca gösterge örneklerindendir.

Afetler ve afet yönetimi alanında uluslararası genel kabul gören bilgi, tanım, yaklaşım, standart ve uygulamalar sürekli gelişmekte, yenilenmekte ve doğrudan ya da dolaylı olarak çok çeşitli faktörlerden etkilenmektedir. Bu faktörler arasında, yerleşimlerde mevcut ve gelişmekte olan afet tehlike ve risklerinin çeşitliliği, afet geçmişinin ve edinilen derslerin varlığı (örneğin, kuşaktan kuşağa aktarılan afet ve korunma bilgisi); ülkelerin fiziksel, iklim ve nüfus özellikleri, kamu yönetimi ve kalkınma düzeyleri bakımından benzerlik ve farklılıkları; bilim dallarına özgü kavram ve yaklaşım farklılıkları (örneğin, kriz, tehlike, risk, dayanıklılık vb. aynı kavramın sosyal bilimlerde, mühendislik bilimlerinde ve afet bakımından farklı tanımlanması), bilimsel çalışmalar ile saha uygulamaları ve yerel bilgi arasındaki uyum ya da uyumsuzluklar (örneğin, akademik inceleme ve araştırmalarda afet yönetimi bakımından önemli yerel fiziksel, sosyoekonomik, kültürel, çevresel özelliklerin yeterince gözetilmemesi); çalışma yaşamındaki olağan kurumsallaşma ve faaliyet standartları (örneğin, bilgi ve iletişim sistemleri, kalite yönetimi, iş güvenliği, risk değerlendirmesi, veri analizi) ile afet yönetimi düzenlemeleri arasındaki benzerlik ve farklılıklar sayılabilir.

Ülkemizde teknoloji kaynaklı olay ve afetlere karşı önlemlerle ilgili bilgiler için T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın web sayfasında Şehircilik ve Çevre uygulamalarına bakılabilir: http://www.csb.gov.tr/turkce/index. php?Sayfa=uygulamaliste. Afet sınıflandırma başlıkları ve alt başlıklarına bir örnek olarak, EM-DAT: The International Disaster Database (Uluslararası Afet Veri Tabanı/ İngilizce) web sayfasına bakılabilir: http://www.emdat.be/classification. 2016 Dünya İnsani Zirvesi-DİZ (World Humanitarian Summit-WHS) ve Yeni Çalışma Yöntemi (New Way of Working-NWOW) tanıtımı için T.C. Dışişleri Bakanlığı’nın paylaştığı web sayfasına bakılabilir: http://dizturkiye.org/tr. Afet Envanter Sistemi (Disaster Inventory System-DesInventar) ile ilgili bilgiye web sayfasından ulaşılabilir. http://www.desinventar. net/. Japonya Hükümeti Kabine Ofisi’nin paylaştığı, halkı günlük yaşamda afete hazırlık amaçlı bilgilendirme örneği, animasyon-videolara şu web sayfasından erişilebilir: http://www.govonline.go.jp/cam/bousai2017/english/. Ülkemizde ve dünyada iklimle ilgili gelişmeler ve uygulamalarla   ilgili bilgi için T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı web sayfasında İklim Değişikliği başlığına bakılabilir: http://www.csb. gov.tr/projeler/iklim/. Birleşmiş Milletler Afet Risk Azaltma Ofisi (UNISDR) tarafından 2009’da yayınlanan Afet Risk Azaltma Terminolojisi güncel İngilizce metnine (2017) ulaşmak için: https:// www.unisdr.org/we/inform/terminology

Doğa kaynaklı afetler: Başlıca jeolojik-jeofiziksel, hidro-meteorolojik (meteorolojik, hidrolojik, klimatolojik), biyolojik ve kaynağı dünya dışında olan (extra-terrestrial) – göktaşı (meteorit) düşmesi. Güvenlik (security) kaynaklı olaylar: Terör, savaş, çatışma. Teknoloji kaynaklı tehlikeler: kimyasal/ endüstriyel tehlikeler, nükleer ya da radyolojik tehlikeler, ulaştırma tehlikeleri.

Ülkemizde teknoloji kaynaklı olay ve afetlere karşı önlemlerle ilgili bilgiler için T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın web sayfasında Şehircilik ve Çevre uygulamalarına bakılabilir: http://www.csb.gov.tr/turkce/index. php?Sayfa=uygulamaliste. Afet sınıflandırma başlıkları ve alt başlıklarına bir örnek olarak, EM-DAT: The International Disaster Database (Uluslararası Afet Veri Tabanı/ İngilizce) web sayfasına bakılabilir: http://www.emdat.be/classification. 2016 Dünya İnsani Zirvesi-DİZ (World Humanitarian Summit-WHS) ve Yeni Çalışma Yöntemi (New Way of Working-NWOW) tanıtımı için T.C. Dışişleri Bakanlığı’nın paylaştığı web sayfasına bakılabilir: http://dizturkiye.org/tr. Afet Envanter Sistemi (Disaster Inventory System-DesInventar) ile ilgili bilgiye web sayfasından ulaşılabilir. http://www.desinventar. net/. Japonya Hükümeti Kabine Ofisi’nin paylaştığı, halkı günlük yaşamda afete hazırlık amaçlı bilgilendirme örneği, animasyon-videolara şu web sayfasından erişilebilir: http://www.govonline.go.jp/cam/bousai2017/english/. Ülkemizde ve dünyada iklimle ilgili gelişmeler ve uygulamalarla   ilgili bilgi için T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı web sayfasında İklim Değişikliği başlığına bakılabilir: http://www.csb. gov.tr/projeler/iklim/. Birleşmiş Milletler Afet Risk Azaltma Ofisi (UNISDR) tarafından 2009’da yayınlanan Afet Risk Azaltma Terminolojisi güncel İngilizce metnine (2017) ulaşmak için: https:// www.unisdr.org/we/inform/terminology

Doğa kaynaklı tehlikeler genel olarak doğadaki süreçler ve olgularla ilişkilidir. Ancak, insanların doğaya müdahale biçimleri de bazı doğa kaynaklı tehlikelerin ortaya çıkış olasılığını etkileyebilmekte, artırabilmektedir. Örneğin, doğal faktörlere bağlı heyelanların yanı sıra, kurallara uyulmadan, denetimsiz yapılan köprü, yol, tünel inşaatlarının arazideki yamaç dengesini bozmasıyla insan faaliyetinin neden olduğu heyelanlar da görülmektedir. Bu çerçevede, çevresel bozulma ve iklim değişikliği süreçlerinde örnekleri görülen bir kısım tehlikeler doğal faktörlerle, doğal dengeyi bozan insan faaliyetinin birleşmesi sonucunda ortaya çıkabilmektedir (socionatural hazards-UNISDR).

Teknoloji kaynaklı afetler doğa kaynaklı afetlerin etkisi ya da tetiklemesiyle de meydana gelebilmektedir. Ülkemizde 1999 Marmara Depremi sırasında Kocaeli’de depremin zarar verdiği rafinerinin petrol tanklarında yangın çıkması, Yalova’da depremden zarar gören elyaf fabrikasının tanklarından tehlikeli kimyasal madde sızıntısı olması; dünyada 2005’te ABD’de Katrina kasırgası, 2011’de Japonya’da Sendai Tohuku depremi ve tsunami sırasında sanayi tesislerinin, kritik altyapı sistemlerinin, nükleer santral, petrol, gaz hatlarının tahribata uğraması ve tehlikeli madde yayılımı doğa kaynaklı afetlerin tetiklediği teknoloji kaynaklı afetlerin (NaTech disasters / Natural disasters trigerring Technological disasters) örnekleri arasında sayılabilir.

Ölçeğe göre tanımlama: Küçük ölçekli afet (Small-scale disaster): Yalnızca aynı yerel çevrede yaşayan toplulukları etkileyen ve dışarıdan yardım almalarını gerektiren afet.  Büyük ölçekli afet (Large-scale disaster): Toplumu etkileyen, ulusal ya da uluslararası düzeyde yardım gerektiren afet. Meydana gelme (oluş) sıklığına göre tanımlama: Sık görülen afetler (Frequent disasters): Sık görülen, genel olarak tekrarlayan sel, heyelan, fırtına, kuraklık vb. yerel tehlikeler ve hava koşullarıyla ilişkilidir. Çoğu zaman sıklığı yüksek ve kayıpları daha düşük olaylarla ilişkilendirilen yaygın risk (extensive risk) ile tanımlanan, kırsal ve kentsel yerleşimlerde, yaygın bir coğrafyada karşılaşılabilen afetler özellikle yoksulluk, plansız kentleşme ve çevresel bozulmanın etkisiyle yerleşimler bakımından sürekli hale gelebilir, etki ve kayıpları çoğalarak artabilir. Seyrek görülen afetler (Infrequent disasters): Orta ya da düşük sıklıkta görülen ve ağır can, varlık ve çevre kayıplarına yol açabilen afetler güçlü deprem, tsunami, volkan püskürmesi, aşırı sel ya da kuvvetli fırtına gibi büyük olaya yol açabilecek belli başlı tehlikelerle bağlantılıdır; genellikle sıklığı düşük ve kayıpları yüksek olaylarla ilişkilendirilen yoğun risk (intensive risk) ile tanımlanan bu afetler nüfusun yoğun olduğu büyük yerleşimlerde ya da alanlarda, tehlikeye maruz ve zarar görebilir insan ve varlık sayısının sürekli arttığı koşullarda ağır kayıplara yol açabilmektedir. Etkilerinin ortaya çıkışına göre tanımlama: Yavaş gelişen afet (Slow-onset disaster): Etkileri zaman içerisinde ortaya çıkan, sosyal ve ekonomik sonuçları kriz yaratabilen, çoğu zaman iklim değişikliği, çevresel bozulma süreçleriyle ilişkili, kuraklık, çölleşme, deniz suyunun yükselmesi, salgın hastalık vb. afetler. Ani gelişen afet (Rapid-onset/Sudden-onset disaster): Tehlikenin tetiklemesiyle aniden ya da beklenmedik bir zamanda meydana gelen ve etkileri fiziksel tahribatla hemen ortaya çıkan deprem, volkan püskürmesi, ani sel, kimyasal patlama, kritik altyapılarda arıza, ulaştırma kazası vb. afetler. Veri tabanı ölçütlerine göre tanımlama: Afetlerde can kaybı, etkilenen nüfus, ekonomik kayıplar başta olmak üzere verilerin toplanması, değerlendirilmesi ve kaydedilmesi yeni afetlerin önlenmesi, zarar azaltma ve müdahaleye etkili hazırlık bakımından özellikle önem taşımaktadır.  Uluslararası veri tabanı çalışmalarında farklı ölçütler kullanılmaktadır; örneğin, olayın afet olarak nitelendirilmesi için en fazla kullanılan bir yöntem şu ölçütlere dayanmaktadır: 10 ya da daha fazla ölüm olması, 100 ya da daha fazla insanın etkilenmesi (yaralı, evsiz kalan, yer değiştiren vd), etkilenen ülkede acil durum/olağanüstü hal ilan edilmesi ve/veya uluslararası yardım istenmesi (örnek, EM-DAT). Sınırlayıcı ölçüt konulmadan, belirlenmiş ortak format kullanılarak, ulusal, bölgesel ve yerel düzeylerde, orta ve küçük ölçekli afetler dahil, afetlerle ilgili can kaybı, etkilenen nüfus ve kritik altyapı, fiziksel, ekonomik, sosyal, çevresel kayıp ve zararlarla ilgili tüm verilerin yer aldığı, paylaşıma açık veri tabanı uygulamaları da bulunmaktadır.

Uluslararası veri tabanı çalışmalarında farklı ölçütler kullanılmaktadır; örneğin, olayın afet olarak nitelendirilmesi için en fazla kullanılan bir yöntem şu ölçütlere dayanmaktadır: 10 ya da daha fazla ölüm olması, 100 ya da daha fazla insanın etkilenmesi (yaralı, evsiz kalan, yer değiştiren vd), etkilenen ülkede acil durum/olağanüstü hal ilan edilmesi ve/veya uluslararası yardım istenmesi (örnek, EM-DAT (Uluslararası afet veri tabanı)).

1992’de Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) ve o zamanki Birleşmiş Milletler Afet Yardım Ofisi (UNDRO) tarafından geliştirilen döngüsel afet yönetimi aşamaları ise beş başlıktan oluşmuştur: Acil yardım (relief), rehabilitasyon (rehabilitation), yeniden inşa (reconstruction), zarar azaltma (mitigation), hazırlık (preparedness). Günümüzde afet yönetimi aşamaları, önleme (prevention) de eklenerek, ağırlıklı olarak dört başlık altında toplanmaktadır: Önleme ve zarar azaltma, hazırlık, müdahale, iyileştirme. (PPRR ya da 2P2R: Uluslararası çalışmalarda İngilizce sözcüklerin baş harfleri kullanılarak -Prevention, Preparedness, Response, Recovery- yapılan kısaltmadır).

Türkiye, jeolojik-jeomorfolojik ve hidrometeorolojik özellikleri bakımından doğa kaynaklı afet tehlikelerine sürekli maruzdur. Mevcut tehlikelere ek olarak, özellikle iklim değişikliğiyle bağlantılı yeni ve gelişmekte olan tehlikeler gündemdedir. Ülkemizde doğa kaynaklı afet kayıplarında deprem, heyelan ve sel olayları ilk üç sırayı almaktadır. Deprem, heyelan ve sel dışında, rüzgâr ve kar fırtınaları, dolu, don, kaya düşmesi, yıldırım, çığ, sıcak hava dalgaları ile bağlantılı olaylar ve orman yangınları önemli can kaybı ve ekonomik kayıplara yol açmaktadır. Depremlerin bir kısmının ülkemizi çevreleyen denizlerde farklı yükseklikte tsunamiyi tetikleyebildiği de gözlenmiştir.

1939      Erzincan depremi sonrasında, 1944’e kadar art arda meydana gelen depremler ve su baskınları sonucunda, zarar azaltmanın yanı sıra afete hazırlıklı olma amacıyla yeni yaklaşım ve düzenlemelerin geliştirilmesi gündeme gelmiştir. Bu dönemde, 1943 yılında 4373 sayılı Taşkın Sulara ve Su Baskınlarına Karşı Korunma Kanunu’nun, 1944 yılında 4623 sayılı Yer Sarsıntılarından Evvel ve Sonra Alınacak Tedbirler Hakkında Kanun’un, 1945 yılında ilk Türkiye Deprem Bölgeleri Haritası (makrobölgeleme) ve Türkiye Yer Sarsıntısı Bölgeleri Yapı Yönetmeliği’nin yürürlüğe girmesiyle, afet öncesi hazırlık ve zarar azaltma yaklaşımı ülke düzeyinde uygulanmak üzere mevzuatta yerini almıştır. Mayıs 1959’da kabul edilen 7269 sayılı “Umumi Hayata Müessir Afetler Dolayısıyla Alınacak Tedbirlerle Yapılacak Yardımlara Dair Kanun” o güne kadarki temel mevzuat konularının, genel yasa olarak bütünleştirilmesi, içerik ve nitelik olarak geliştirilmesidir. Kısaca Afetler Yasası olarak bilinen 7269   sayılı Kanun, Eylül 1960’tan 2014’e kadar geçen sürede günün ihtiyaç ve gerekleri doğrultusunda değişikliklerle geliştirilmiştir.

Afet, genel tanımlamayla, özünde toplumun bir kesiminin ya da tümünün baş edebilme kapasitesini aşarak olağan yaşam düzenini bozan, kayıplara yol açan ve olay yerinin dışından yardım gerektiren ciddi durum olarak kabul edilmektedir. Doğru cevap B'dir.

Tehlike (Hazard), Maruz kalma (Exposure), Zarar Görebilirlik (Vulnerability), Kapasite (Capacity). Doğru cevap D'dir.

Kapasite:Bir organizasyon (örgüt), topluluk ya da toplumda afet risklerini yönetmek ve azaltmak ve dayanıklılığı güçlendirmek için var olan tüm güçlü yönlerin, özelliklerin ve kaynakların birleşimi olarak tanımlanmaktadır. Doğru cevap E'dir.

Yapısal analize göre tanımlama bir afet tanımala örneği değildir. Doğru cevap C'dir.