AFET YÖNETİMİ I

Afet sonrası müdahale ve iyileştirme adına yürütülen faaliyetlerin ana hedefi, afete uğramış toplulukların iaşe, ibate, haberleşme, ulaşım, su, elektrik, kanalizasyon, doğalgaz gibi hayati önem arz eden kritik altyapının çalışır hale getirilmesi ve diğer
iyileştirme çalışmaları vasıtasıyla en kısa zamanda normale dönme çabasıdır. Bu nedenle mahallin ekonomik ve sosyal özelliklerinin göz önünde bulundurularak gereken tüm çalışmaların yapılması, düzenlenmesi ve denetlenmesi gerekmektedir.

Afet sonrası yapılan iyileştirme çalışmaları, müdahale çalışmalarıyla iç içe geçer. İyileştirme çalışmalarını, genel olarak hemen afet sonrası alınan önlemler kapsamında “ön iyileştirme çalışmaları” ve daha sonraki süreçte ortaya çıkan “yeniden yapılanma çalışmaları” olarak iki ana başlığa ayırabiliriz. Ön iyileştirme çalışmaları, öncelikle yerine getirilmesi zorunlu acil yardım, kritik tesis ve alt yapının işler hale getirilmesi, beslenme ile ilgili önlemler, geçici barınma çalışmaları, enkaz kaldırma çalışmaları, defin hizmetleri ve sağlık ve psikososyal hizmetler olarak düşünülebilir. Afet sırasında ya da afet olduktan hemen sonra alınan önlemleri kapsar. Kalıcı yerleşimlerin tamamlanarak hak sahibi afetzedelere teslimine kadar geçen süreç ve normal yaşama geçişle ilgili yapılanlar ise yeniden yapılanma çalışmaları olarak kabul edilir. Ön iyileştirme çalışmalarından tüm afetzedeler faydalanır. Ancak yeniden yapılanma yardımlarından faydalanmanın bazı şartları vardır ve ilerleyen kısımlarda açıklanmaktadır.

Başta iyileştirme çalışmalarıyla ilgili kanun ve yönetmelikler olmak üzere ilgili afet yönetimi ile ilgili tüm mevzuat detaylarına https://www.afad.gov.tr/tr/2234/mevzuat adresinden ulaşabilirsiniz.

Hak sahibi olarak belirlenen afetzedelere yapılacak konutların afet tehlikesi altında bulunmayan alanlara, sağlam bir şekilde yapılması gerekmektedir. Bu amaçla yapılan jeolojik araştırmalar ve yer seçimi, gerekiyorsa imar planlarının ve vaziyet planlarının hazırlanması, kamulaştırma çalışmaları, işlerin ihalesi, hak sahiplerinin borçlandırılması ve konutların yapımının denetlenmesi ve hak sahiplerine dağıtımı işleri bu süreçte ele alınan iş ve işlemlerdir.Afet sonrası hak sahiplerine konut ve işyerleri yapılmadan önce uygun alanlara yer seçimleri yapılır. Yer seçimlerinde iki tür uygulamayla karşılaşılmaktadır. Bu uygulamaların birincisi; ‘afetzedelerin afet olmadan önce yaşadığı yerleşim birimine (hasar gören yapının bulunduğu yere) yapılan yerleştirme’ uygulamalarıdır. Diğer bir uygulama şekli ise; ‘yeni bir yere yapılan yerleştirme (nakil)’ uygulamalarıdır.

İhtiyaçların en etkin ve hızlı şekilde giderilmesi için devletin ve sigorta sektörünün işbirliği ile oluşturulan bu sistemin başlıca hedeflerini şu şekilde sıralamak mümkündür:
• Kapsamdaki bütün konutların, ödenebilir seviyedeki primlerle, depreme karşı güvence altına alınması
• Yurtiçinde risk paylaşımının sağlanması

Deprem hasarlarının ülkemize getireceği mali yükümlülüğün, sigorta yoluyla, uluslararası ikili sigorta (reasürans - yeniden sigortalama) ve sermaye piyasalarına dağıtılması
• Devletin, depremlerden -özellikle deprem sonrası afet konutları inşasından kaynaklanan mali yükünün azaltılması
• Devletin mali yüklerinden kaynaklanan vatandaşa yansıyacak muhtemel ek vergilerin önlenmesi
• Sigorta sisteminin, sağlıklı yapıların üretiminde teşvik edici bir araç olarak kullanılması
• Deprem hasarlarının karşılanmasında uzun vadeli kaynak birikiminin temin edilmesi
• Toplumda sigorta ve sosyal dayanışma bilincinin gelişmesine katkıda bulunulması

Afet sonrası yapılan iyileştirme çalışmalarının ana amacı afete uğrayan bölgenin,
afet öncesinden daha iyi hale gelmesini sağlamaktır.

Afet sonrası
yeniden yapım aşamasında barınmaya ilişkin yaşanan
sorunlar şu şekilde listelenmiştir:
a. Yönetsel ve Yasal Sorunlar
• Önceden hazırlıklı olunmaması
• Organizasyon eksikliği
• Ulaşım sorunu, yapı ürünü malzeme taşınmasında zorluklar
• Kalıcı konut arazilerinin bulunma zorluğu
• Kredi – kaynak bulma aşamasında zaman kaybı
• İnşaat ihalelerinin gecikmesi
• Yapılacak konutların büyüklüğündeki anlaşmazlık
• Yapılacak konutların sayısındaki anlaşmazlık

• Hak sahiplerini belirleme sorunu, bundan
kaynaklanan gecikmeler
• Kiracı afetzedelerin durumundaki belirsizlik
b. Yer Seçimi, Yerleşim Sorunları
• Afet konutlarını inşa edecek kamu arazisi bulma / kamulaştırma sorunları
• İmar planlarının bölgenin özelliklerini taşımaması
• Yer seçimi ve iyileştirme planı kararı verilirken tüm kentin dikkate alınmaması,
yerleşimlerin kentsel yaşama eklenememe sorunu
• Yer seçimi ve yerleşim kararlarının bilimsel yaklaşım ürünü olmaması
• Eski yerleşimlerin analizedilmemiş olması
c. Birimlerin Tasarım ve Fiziksel Sorunları
• Eski konut tiplerinin analiz edilmemiş olması
• Tasarım için kısıtlı zaman ayrılması ve tasarımsal sorunlar
• Yapım sistemi seçimi sorunu
• Uygulama ve işçilik sorunları
• Yerel beceri ve yapı ürünü dışlanmasından kaynaklanan kullanım maliyeti sorunları
d. Alt Yapı Sorunları
• Temel altyapı yetersizliği, aydınlatma, şebeke suyu, kanalizasyon, su baskınları, ulaşım vb. sorunlar
e. Sosyo-Psikolojik Sorunlar
• Sosyal-kültürel, ticari yaşamın düşünülmemiş olması
• Afetzedeleri etkin kılacak bir sistemin düşünülmemiş olması
f. Maliyet Sorunları
• Uluslararası kredilerle kaynak çözümlerine gidilmesi
• Ulaşım, taşınma maliyetleri
• Kullanım maliyeti
• Ulaşım, sağlık, eğitim ve sosyal hizmetlere ödenek ayrılmaması
g. Sürdürülebilir Olmama Sorunu
• Yer seçimi ve yerleşim sorunları
• Tasarım sorunları
• Uygulama ve işçilik sorunları
• Altyapı sorunları
• Sosyo-psikolojik sorunlar
• Kullanım maliyeti

Burada bahsi geçen “sürdürülebilirlik”, afete uğramış yerleşim birimlerine, afet sonrası iyileştirme yapmak ya da hayat standartlarını, güvenliği, ekonomik fırsatları ya da çevresel kaliteyi geliştirmek arasında yapabileceklerin bir çerçevesini sunan kapsamlı bir kavramdır.

İyileştirme Çalışmalarını Kolaylaştırabilecek Unsurlar
Afet risklerinden uzaklaşma yaklaşımını genel bir afet sonrası eyleme dönüştüren anahtar özellikler ve araçlar, liderlik, vizyon, siyasi irade, kurallar, kanunlar, teşvikler ve kaynaklardır. Aşağıda, eğer mevcutlarsa, iyileştirme aşamasını kolaylaştırabilecek bazı unsurlar sıralanmıştır:
1. Paydaş algısı: Olası bir karar tarafından etkilenebilecek kişilerin, kurum ve kuruluşlar ile organizasyonların belirlenmesi ve sonrada karar verme mekanizmasının içine dâhil edilmesi gerekir.
2. Siyasi irade: Olayları analiz eden, alternatifleri hesaba katan ve uzun vadede sonuçlarını verecek kamu yararını kısa vadeli çıkarlar üstünde tutacak iradedir. Zor kararları verecek, genel bakış açısını yönlendirecek, işi bitirecek, olumsuzluklara göğüs gerebilecek, vizyon sahibi iradedir.
3. Otorite: Toplumun ihtiyaçlarını gidermek için uygun araçları, inanılır ve güvenilir olarak kullanma becerisidir. Bir toplumda, özellikle afet sonrası değişiklikler yapmak zor
ve tartışmalı olabilir. Halkı, kamuoyunu, ilgilileri ikna edici, inandırıcı, sağlam duruşu
olan, vizyon sahibi, ileri görüşlü, koordinasyon ve denetim yapmayı becerebilen, kişi ve kurum otoritesine ihtiyaç vardır.
4. Finansman: İyileştirmenin seviyesini ve alınacak kararları mevcut bütçeler belirler. Bütçe mevcutsa daha esnek kararların alınabilmesi olasıdır.
5. Öncelik: Öncelikleri belirlemek, faydalı sonuçları maksimize edebilmek için yapılacak
iş ve işlemleri belli bir sıraya sokma işidir. Afetten daha fazla zarar görenleri, mesela
ailesinden ya da köyünden yakınlarını kaybedenleri, daha az zarar görenlere göre öncelikli kılmak doğaldır.
6. Vizyon: Gitmek istediğiniz yeri bilmiyorsanız hiç bir yere ulaşamazsınız. Gelecekte “olmak” istediği yeri belirleyebilen bir toplum, kurum, siyasi irade vb. afet iyileştirmesini, afet öncesi zarar görebilirliği azaltmak ve genel yaşam standartlarını yükseltmek, sürdürülebilirliği sağlamak için kullanabilir. İyileştirmenin tam anlamıyla başarılı olabilmesi için, gerek kurumsal gerekse özellikle karar vericilerde bireysel vizyon şarttır.

Eylem planı hazırlama: Yapılacak iş ve işlemlerin, kimler tarafından hangi aşamada yapılacağı, bürokratik, idari vb. sıkıntıların nasıl aşılacağı ve zamanları ile ilgili bir eylem
planı hazırlanmalıdır.