AFET YÖNETİMİ I

Günümüzdeki afet yönetiminin ve müdahalenin şekillenmesine uzanan süreç, dünyada olduğu gibi ülkemizde de, esas olarak Sivil Savunma hizmetleri çerçevesinde gelişmiştir. Sivil Savunma birimlerinin ağırlıklı olarak savaş koşullarıyla bağlantılı kriz durumlarına müdahale tecrübesinden hareketle, kriz yönetimi olarak şekillenmiştir.

Buna karşılık, afet önleme ve zarar azaltma planlarının geliştirilmesi, hayata geçirilmesi ve sürdürülmesinde özellikle kurumsallaşmanın, kurumlar ve sektörler arası işbirliğinin yeterince sağlanamaması; idari, teknik, mali altyapıdaki eksiklikler; kaynak tahsisinin yeterli olmaması; sosyal ve ekonomik kalkınmaya ayrılması gereken kaynakların afet zararlarının giderilmesine yönlendirilmesi başta olmak üzere, çeşitli güçlüklerle karşılaşılmıştır. Bu koşullarda ülkemizde afet politikaları, mevzuatı ve uygulamaları uzun süre, afet sırası ve sonrası müdahaleye ve afet zararlarını karşılamaya odaklı kalmıştır.

Afetin öncesi, sırası ve sonrasıyla bütünlük içerisinde ve sistemli olarak ele alınması gereği ortaya çıkmıştır. Afet yönetimine bu entegre yaklaşım, başlangıçta, afet öncesi için “risk yönetimi”, afet sonrası için “kriz yönetimi” olarak adlandırılan, döngüsel aşamalarla tanımlanmıştır.

Afet özelliği taşıyabilen, ancak doğa ve teknoloji kaynaklı afetlerden farklı olarak, doğrudan siyasi parametrelerle ilişkili olan Karmaşık (İnsani) Acil Durumlarda, müdahale süreçlerinin insani yardım ağırlıklı olarak, çoğu zaman uluslararası işbirlikleriyle ayrıca şekillendirilmesi gerekmektedir.

Afetten etkilenen nüfusun hayatta kalabilmesi ve varlığını sürdürebilmesi için gereken öncelikli adımların ve önlemlerin gerçekleştirildiği acil müdahale (acil yardım, insani yardım) aşamasından sonra, erken (ön) iyileştirme aşaması günlük hayatın afet öncesindeki olağan akışı olmasa da, yeni koşullarda normalleşmesine, istikrar kazanmasına yardımcı bir geçiş dönemini oluşturmaktadır. Bu geçiş döneminde, bir yandan acil temel ihtiyaçlar karşılanırken ve ön iyileştirme önlemleri gerçekleştirilirken, aynı zamanda orta ve uzun dönemde gerçekleştirilecek, kalıcı, sürdürülebilir, kalkınmayı destekleyen iyileştirme uygulamaları için de başlangıç adımlarının oluşturulması söz konusudur.

Kronik hastalar, engelliler, hamileler, bebekler, sosyal güvencesi olmayanlar ve kimsesizler özel ihtiyaç sahibi afetzedelere örnek olarak sayılabilir.

Afete müdahale tüm kamu yönetim alanlarında ilgili kurumlar tarafından yürütülürken, kurumlardaki işleyiş süreçlerinin müdahalenin değişken, tek elden yönlendirme, hızlı karar alma ve etkili koordinasyon gerektiren olağandışı durumuna uygun olarak düzenlenmesi söz konusudur. Ülkemizde kamu yönetimi, afete müdahale süreçlerini her kademede Afet ve Acil Durum Yönetim Merkezleri (AADYM) aracılığıyla koordine etmekte ve yönlendirmektedir.

Müdahaleye hazırlık süreci afet gerçekleşmeden önce olası afet risklerine karşı geliştirilecek genel planlamanın hazırlanması, tatbikatların yapılmasıdır. Afet müdahalesinin başlangıcı, olaydan haberdar olma, ilk birkaç saat içinde afet bölgesinden gelecek ön bilgiler ışığında müdahale faaliyetlerini önceliklendirmedir.

Afetzedelerin kişilik haklarına, aile birliğine, mahremiyetine saygı gösterilmemesi, toplumsal ve aileler arası dayanışmanın zayıflaması, sosyal çevrelerinden ayrı düşmeleri, yoksullukla baş başa kalmaları yaşadıkları kayıplardan bazılarıdır.

Hesap verebilirliğin sağlanması, insani yardım kuruluşlarının faaliyetlerini sürdürürken uydukları etik ve yasal kurallardan biridir. Diğer şıklardaki insan odaklı yaklaşım yönlerine ek olarak; afet nedeniyle zorunlu yer değiştirme asgari düzeyde tutulmalıdır, yerel olanaklar harekete geçirilmelidir, afetzedelere psikososyal destek sağlanmalıdır.

Afete müdahale, genel kabul gören yaklaşımla, afet sırasında ve hemen sonrasında, afetin kayıp ve zararlarını azaltmak, afetten etkilenen nüfusa ve diğer varlıklara acil ve yeterli yardım sağlamak üzere, afet türüne göre ve önceden planlanan, fiziksel, teknik, sosyal, ekonomik, çevresel ve ilgili diğer alanları kapsayan tüm süreç ve uygulamaları ifade etmektedir. Doğru cevap B'dir.

Afete Dayanıklılık tehlikelerin yol açabileceği ani ya da uzun süreli olumsuz etkilerle ülke, toplum, kurum ve toplulukların, temel yapı ve fonksiyonlarını korumak suretiyle, yaşam koşul- larını aynen sürdürerek ya da koşullarını ileriye dönük planlarından vazgeçmeden dönüştürerek, baş edebilme kapasitesidir. Doğru cevap D'dir.

Özel ihtiyacı olan bireylere sunulan hizmetlerin hedefleri genel olarak sosyal ve toplumsal yapıdan beslenmektedir. Doğru cevap A'dır.

Afete müdahalede kurumsal paydaşlar, esas olarak:

Merkezi Yönetim

Yerel Yönetimler

Özel sektör kurum ve kuruluşları

Akademik kurum ve kuruluşlar

Sivil toplum kuruluşları

Ortak çalışmalar çerçevesinde uluslararası kurumlardır. Doğru cevap C'dir.

Fonksiyonu esas alan yönetimsel sistem, beş temel alan üzerinde şekillenmektedir: Yönetim, Operasyon, Planlama, Lojistik, Finans ve İdari Hizmetlerdir. Doğru cevap A'dır. Eğitsel Planlama Servisi bu temel alanlardan birisi değildir.

Afete müdahale süreçleri, uygulamada birbirin- den her zaman kesin zaman ve sınırlarla ayrılmayan başlıca şu başlıklar altında incelenmektedir:

Müdahaleye Hazırlık

Acil Müdahale

Ön İyileştirme şeklinde sıralanmaktadır.

3. AŞAMA 2-4 hafta içinde Ayrıntılı değerlendirme aşamasıdır. Doğru cevap C'dir.

Afete müdahale süreçlerinde sosyal zarar görebilirliğin artmamasına özellikle dikkat gösterilmesi gereklidir. Afetten etkilenen nüfusun sosyal bakımdan zarar görebilirliğinin önlenmesinde yerel destek mekanizmalarının rolü ve önemi yeterince anlaşılmalıdır. Doğru cevap B'dir.

Üzerinde sürekli çalışılan ve uygulamada geliş- tirilen ortak davranış kuralları insani yardım ku- ruluşlarının faaliyetlerinde esas olarak etik ve yasal bakımdan şu taahhütleri öngörmektedir:

• Afete müdahale insan odaklı olmalıdır,

• Afetin olumsuz etkileri en aza indirilmelidir,

• Afete müdahalede uluslararası davra- nış kurallarına (IFRC Code of Conduct) uyulmalıdır,

• Hesap verebilirlik sağlanmalıdır. Doğru cevap D'dir.

Acil müdahale, afetin hemen ardından başlayan ve afetin türüne, yol açtığı kayıp ve zararın büyüklüğüne göre farklı sürelere yayılabilen çalışmaları kapsar. Doğru cevap C'dir.