AFET YÖNETİMİ I

Afete müdahalede temel kurumsal paydaşlar, kendine özgü rolleri, karşılıklı ilişki ve faaliyet bütünlüğü çerçevesinde, önceden belirlenmiş koordinasyon ve işleyiş ilkeleri temelinde hareket etmektedirler. Afete müdahalede kurumsal paydaşlar, esas olarak:

Türkiye Afet Müdahale Planı (TAMP) olay türü ve ölçeğine göre gereken destek bakımından dört müdahale seviyesi tanımlamaktadır: 1) Yerel imkanların yeterli olduğu, 2) Bölgesel (destek iller) takviye gereken, 3) Ulusal destek gereken, 4) Uluslararası destek gereken durumlar.

Acil müdahale, afetin hemen ardından başlayan ve afetin türüne, yol açtığı kayıp ve zararın büyüklüğüne göre farklı sürelere yayılabilen çalışmaları kapsar. Acil Yardım ya da Acil Durum hizmetleri olarak da adlandırılan bu çalışmalar için ülkemizde belirlenen yasal süre afetin meydana gelmesinden başlayarak 15 gündür, bu süre gerektiğinde uzatılabilmektedir. Doğru cevap C seçeneğidir.

Sphere Projesi’nde yer alan asgari standartlar , insani yardımda olması gereken yeterlik ve kaliteye işaret etmektedir; asgari standartlar 4 başlık altında toplanmaktadır. Bu başlıklar arasında ibadet ihtiyaçlarının karşılanması yer almaz. Doğru cevap C seçeneğidir.

Üzerinde sürekli çalışılan ve uygulamada geliştirilen insani yardım kuruluşlarının faaliyetlerinde en temel olarak alınan kural insani zorunlulukların öncelikli olmasıdır.  (İnsani yardım alma ve sağlama hakkı temel bir insan hakkıdır). Bu nedenle doğru cevap C seçeneğidir.

Günümüzdeki afet yönetiminin ve müdahalenin şekillenmesi, dünyada olduğu gibi ülkemizde de, esas olarak Sivil Savunma hizmetleri çerçevesinde olmuştur. 1. ve 2. Dünya Savaşlarında sivil halkın uğradığı ağır kayıplar “pasif korunma” önlemlerinin geliştirilmesini gündeme getirmiştir. Sivil Savunma birimlerinin savaş koşullarıyla bağlantılı kriz durumlarına müdahale tecrübesinden hareketle, afet yönetiminin gelişmesi uzun süre kriz yönetimi olarak şekillenmiştir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Geçim sorunlarının hafifletilmesi afetzedelerin işlerini görebilecek, hayatlarını sürdürebilecek duruma gelmelerine yardımcı olacak gerekli tüm önlemlerin bilgi, beceri, donanım, hibe, kredi vb. geliştirilmesi, afete hazırlık aşamasında değil, ön iyileştirme aşamasında karşımıza çıkmaktadır.

Afetin hemen ardından ilk 72 saat içinde, olay yerinde acil müdahale yaşamsal önemdedir. Afeti yaşayan birey ve toplulukların etkilenme dereceleri ve şekilleri, karşı karşıya oldukları sorunlar ve ihtiyaçları, afet bölgesinde çalışan yerel kurumlar, mevcut yerel kaynaklar, sürdürülebilen hizmetlerin durumu zaman kaybetmeden belirlenmelidir.

Türkiye Afet Müdahale Planı (TAMP) olay türü ve ölçeğine göre gereken destek bakımından dört müdahale seviyesi tanımlamaktadır: 1) Yerel imkanların yeterli olduğu, 2) Bölgesel (destek iller) takviye gereken, 3) Ulusal destek gereken, 4) Uluslararası destek gereken durumlar. Doğru cevap B seçeneğidir.

Günümüzde tüm sektörler için afete müdahalede etik çerçeve oluşturan, Afet Yardımında Kızılhaç, Kızılay Hareketi ve Sivil Toplum Kuruluşları için Davranış Kuralları şöyledir:

1509 İstanbul Depreminden sonra ise
müdahale, zarar azaltma ile birlikte düşünülmüş,
Sultan 2. Beyazıt’ın fermanı ile yıkılan evlerin yeniden
yapılması için hane başına 20 altın verilirken,
yeniden imar için 50 bin usta görevlendirilmiş,
aynı zamanda deniz kenarındaki dolgu zeminlere
ev yapımı yasaklanmış, ahşap-karkas ev yapımı teşvik
edilmiştir.

Betonarme veya taş ile değil, ahşap-karkas ev yapımı teşvik edilmiştir.

Hızlı kentleşme, sanayileşme ve iklim değişikliğinin
olumsuz etkileri ile birlikte dünyada afet
tehlikelerine maruz alanların, nüfusun ve ekonomik
varlıkların artması; özellikle kalkınmakta olan
ülkelerde mevcut tehlikelerle başa çıkmada fiziksel,
ekonomik ve sosyal kapasite ve kaynakların yetersizliği,
afet türüne göre ve yeni tehlikelerle baş etme
kapasitelerinin yeterince geliştirilememesi, yaşanan
afetlerin yol açtığı ağır kayıplar ülkeleri afetlerle
ilgili önlemler almaya yöneltmiştir. Bu süreçte, ülkelerde
yasal ve organizasyon olarak altyapıya sahip
olan Sivil Savunma birimleri, afet yönetim birimlerine
dönüştürülmeye başlanmıştır.

Afete müdahale, dar anlamda, afet sonrasında sağlanan acil ve kısa süreli destek faaliyeti olarak tanımlanmakta
ve insani yardım, acil yardım olarak da ifade edilmektedir. Ancak, afete müdahale ile iyileştirme
aşamalarının uygulamada birbirinden kesin sınırlarla ayrılmasının mümkün olmadığı, örneğin müdahale
aşamasındaki geçici barınma uygulamalarının iyileştirme aşamasında da sürdürülmesinde olduğu gibi
durumlar dikkate alınarak, günümüzde afete müdahalenin tanımı, iyileştirme ve kalkınma süreçleriyle
ilişkilendirilerek, daha kapsamlı olarak yapılmaktadır.

Afete müdahalenin süresi afetin türüne, büyüklüğüne,
ülkenin ve yerleşimin afete hazırlık durumuna,
afetten etkilenen nüfusun zarar görebilirlik
düzeyine, etkili müdahale için gereken kaynakların
yerel olarak varlığı ya da hızlı erişilebilecek durumda
olmasına bağlı olarak farklılık gösterecektir.
Afetten etkilenen nüfusun hayatta kalabilmesi
ve varlığını sürdürebilmesi için gereken öncelikli
adımların ve önlemlerin gerçekleştirildiği acil müdahale
(acil yardım, insani yardım) aşamasından
sonra, erken (ön) iyileştirme aşaması günlük hayatın
afet öncesindeki olağan akışı olmasa da, yeni
koşullarda normalleşmesine, istikrar kazanmasına
yardımcı bir geçiş dönemini oluşturmaktadır. Bu
geçiş döneminde, bir yandan acil temel ihtiyaçlar
karşılanırken ve ön iyileştirme önlemleri gerçekleştirilirken,
aynı zamanda orta ve uzun dönemde
gerçekleştirilecek, kalıcı, sürdürülebilir, kalkınmayı
destekleyen iyileştirme uygulamaları için de başlangıç
adımlarının oluşturulması söz konusudur.

Şekil 6.1 Ön iyileştirme süreçlerinin kalkınma süreçleriyle bağlantısı

Türkiye’de meydana gelen doğa kaynaklı ve diğer afetlerle ilgili risk, fiziksel, sosyal, ekonomik, çevresel
etki, kayıp, hasar bilgileri kamu yönetimi, akademik kurumlar ve diğer ilgili kurum ve kuruluşlar
tarafından yayınlanmıştır. Bu konuda kaynak olarak şu bilgiler verilebilir:
• Yayınlar hakkında çeşitli bilgi, T.C. İçişleri Bakanlığı Afet ve Acil Durum Yönetimi (AFAD)
Başkanlığının yayına açtığı Türkiye Afet Bilgi Bankası (TABB) web sitesinden (https://tabb.afad.
gov.tr sağlanabilir.
• Son depremlerle ilgili açıklamalar ve geçmiş depremlerle ilgili çeşitli bilgi ve belgeler de AFAD
Deprem Dairesi Başkanlığı websitesinde düzenli yayınlanmaktadır (www.deprem.gov.tr).
• Yıldız Teknik Üniversitesi Doğa Bilimleri Araştırma Merkezi ve TMMOB Jeoloji Mühendisleri
Odası Doğa Kaynaklı Afetler ve Afet Yönetimi Çalışma Grubu tarafından her yıl hazırlanan Doğa
Kaynaklı Afetler Yıllığı (Türkiye ve Dünya) başlıklı yayın Jeoloji Mühendisleri Odasından sağlanabilir
(www.jmo.org.tr).

Afete müdahalede temel amaç, afet bölgesinde mümkün olan en fazla sayıdaki insanın hayatının kurtarılması,
sağlığının korunması, kayıpların en düşük düzeyde kalmasını sağlamak ve hayatı olağan akışına
mümkün olan en kısa sürede, öncekinden daha iyi ve daha güvenli biçimde kavuşturmak için tüm sektörlerde
ve yerel özelliklere uygun olarak gerekli çalışmaların yapılmasıdır.
Afete müdahale amacının gerçekleştirilmesi doğrultusunda öncelikli hedefler:
• İnsan hayatının kurtarılması ve korunması, tıbbi ve psikolojik ilk yardım sağlanması
• Tahliye, nakliye ve toplu acil beslenme ve barındırmanın sağlanması
• Kayıp aile bireylerinin bulunması, ailelerin birleştirilmesi
• Afetten etkilenen nüfusun ve müdahale ile görevli kişilerin sağlıklarının korunması ve güvenliklerinin
sağlanması
• Afetten etkilenen nüfusun ve müdahale ile görevli kişilerin afet ile ilgili tam bilgi sahibi olmalarının
sağlanması, ikincil ve diğer afet risklerine, yapısal ve yapısal olmayan hasarlara karşı korunması
• Afetten etkilenen nüfusun temel ihtiyaçlarının zamanında, yeterli düzeyde, hiçbir biçimde ayrımcılık
yapılmadan ve yardıma bağımlılık yaratılmadan karşılanması
• Özel ihtiyaç sahibi (kronik hasta, engelli, hamile, bebek, kimsesiz, sosyal güvencesi olmayan vd)
afetzedelere gereken ek desteklerin süratle sağlanması
• Afet kayıplarının artmasının önlenmesi için afetin fiziksel, sosyal, ekonomik olumsuz etki ve zararlarının
azaltılması, afetten etkilenen nüfusa kendine yardım konusunda bilgi ve destek sağlanması
• Onarım gereken kritik altyapıların (haberleşme, enerji, ulaştırma, sağlık ve diğer) en kısa sürede
devreye sokulması; kamu hizmetlerinin daha güvenli biçimde yeniden başlatılması ve kesintisiz
sürdürülmesi
• Afetten etkilenen nüfusun sosyal ilişkilerinin ve toplum dayanışmasının korunması, sosyal destek
ağlarının güçlendirilmesi, psikolojik destek ve bilgilendirilmenin sağlanması
• Afetten etkilenen nüfusun yasal haklarını öğrenme ve kullanma, istek, talep ve şikayetlerini iletme
konusunda görevli başvuru makam ve adresleri konusunda eksiksiz bilgilendirilmesi

• Afet ve afete müdahale çalışmalarıyla ilgili doğru bilgi ve mesajların anlaşılır ifadelerle, zamanında

ve farklı iletişim olanakları kullanılarak toplum ve medya ile paylaşılması,
• Tarih ve kültür miraslarını, çevre ve çevre sağlığını koruyucu önlemlerin alınması
• Mülkiyetin korunması, mal varlıklarının kullanılabilmesine destek sağlanması
• Afet bölgesinde etki, hasar-zarar, ihtiyaç ve kaynak değerlendirmelerinin sektörler, kurum ve kuruluşlar
arasında etkili koordinasyonla sürdürülmesi
• Afet bölgesinde müdahale uygulamalarının, kaynak kullanımının düzenli değerlendirilmesi, eksiklerin
sektörler ve kurumlar arası işbirliğiyle yerinde giderilmesi.

Afete müdahalede temel kurumsal paydaşlar,
kendine özgü rolleri, karşılıklı ilişki ve faaliyet bütünlüğü
çerçevesinde, önceden belirlenmiş koordinasyon
ve işleyiş ilkeleri temelinde hareket etmektedirler.
Afete müdahalede kurumsal paydaşlar, esas
olarak:
• Merkezi Yönetim
• Yerel Yönetimler
• Özel sektör kurum ve kuruluşları
• Akademik kurum ve kuruluşlar
• Sivil toplum kuruluşları

• Ortak çalışmalar çerçevesinde uluslararası
kurumlardır.

Afet müdahale seviyesine göre, kamu yönetimi
birimleri ve kurumlarıyla işbirliği içerisinde afete
müdahalede yer alan uluslararası kuruluşlar, sivil ve
özel oluşumlar şöyle gruplanabilir:
• Birleşmiş Milletler kuruluşları, hükümetler
arası kuruluşlar,
• Uluslararası Kızılhaç ve Kızılay Dernekleri
Federasyonu üye kuruluşları (IFRC)
• Toplum yararına çalışan, profesyonel işleyişe
sahip, sahada büyük bütçeli yatırımlarda
uygulamacı ve/veya aracı olarak görev alan
sivil kuruluşlar
• Faaliyeti ve kaynakları zorunlu üyeliğe dayalı
meslek kuruluşları (meslek odaları, birlikler)
• Faaliyeti ve kaynakları gönüllü üyeliğe dayalı
toplum tabanlı oluşumlar (doğrudan
afet/acil durum konularında uzmanlığı
olanlar, meslek/alan itibarıyla katkıda bulunanlar,
hizmet verdikleri hedef gruplar
itibarıyla destek sağlayanlar, farklı katkıda
bulunabilen çeşitli yerel örgütlenmeler,
kendiliğinden gruplaşarak katkı sağlayan
gönüllüler ve diğer)
• Özel sektör meslek örgütleri, tekil şirketler
ve diğer.

Afet sonrası değerlendirme aşamaları;

1. AŞAMA ilk 72 saat içinde İlk (ön) değerlendirme
2. AŞAMA 1-2 hafta içinde Hızlıdeğerlendirme
3. AŞAMA 2-4 hafta içinde Ayrıntılı
değerlendirme
4. AŞAMA 5 hafta ve sonrası Ayrıntılı değerlendirme (İyileştirme dahil)

Üzerinde sürekli çalışılan ve uygulamada geliştirilen ortak davranış kuralları insani yardım kuruluşlarının faaliyetlerinde esas olarak etik ve yasal bakımdan şu taahhütleri öngörmektedir:
• Afete müdahale insan odaklı olmalıdır,
• Afetin olumsuz etkileri en aza indirilmelidir,
• Afete müdahalede uluslararası davranış
kurallarına (IFRC Code of Conduct)
uyulmalıdır,
• Hesap verebilirlik sağlanmalıdır.

Yapılan faaliyetlerde toplumun bazı kesimlerine ayrıcalık tanınmamalı, olanaklar herkese eşit şekilde dağıtılmalıdır.