AFET YÖNETİMİ I

Afetin etki ve şiddetini arttıran bir çok etken olmakla birlikte, temel olarak afetten etkilenen toplumun herhangi bir tehlikeye maruz kalma (etkilenme) düzeyinin yüksek ve dirençsiz bir yapıya sahip olması en etkin sebepler olarak gözlenmektedir. Dolayısıyla afet olaylarının insan yaşamı ve çevre üzerindeki can ve mal kaybı ile çevresel bozulma riskleri doğrudan tehlikenin kendisi, toplumun maruziyet (etkilenebilirlik) düzeyi ve dirençsizlik düzeylerine bağlıdır.

Zarar azaltma uygulamalarının önem kazandığı yeni stratejinin tartışıldığı uluslararası organizasyon ve çalışmaların ortak noktalarını beş temel başlık altında toplamak mümkün olacaktır;

Kentsel alanlarda oluşabilecek afetler karşısında toplumun ve kurumların dirençliliğini arttıracak, dolayısıyla afet zararlarını azaltabilecek çalışmaların en başında afet risklerinin analizi gelmektedir. Bu analiz çalışması üç bileşen üzerinden yürütülmektedir. Bu bileşenler;

Yapı bütünü içerisinde değerlendirilebilecek olan sabit, hareketli mobilya ve araçların doğa ya da insan kaynaklı olaylarda yapı kullanıcılarına zarar vermesinin önüne geçecek faaliyetlerdir. Örneğin evlerde yer alan dolap, kütüphane vb. mobilyaların devrilmesi ya da içlerindeki malzemelerin düşmesini engelleyecek  faaliyetler, fabrika ve benzeri üretim tesislerinde bulunan ve üretim için kullanılan
makina ve teçhizatın güvenliğinin sağlanması, baca, kalkan duvar, parapet, tuğla-kiremit, bina cephe kaplaması gibi yapısal olmayan bina elemanlarının yıkılması, kopması ve düşmesine karşı alınacak tedbirler bu faaliyetler arasında sayılabilir.

Oluşturulacak veya güçlendirilmesi gereken yerlerde gerekli müdahalelerin yapılmasına ihtiyaç duyulan yönetsel ve hukuksal bileşenler gerek fiziksel bileşenleri gerekse sosyokültürel bileşenleri destekleyen en önemli bileşen grubudur. Bu bileşenleri genel olarak şu şekilde sıralamak mümkündür:

Zarar azaltma yöntemi olarak fiziksel planlamanın faydaları ise şu şekilde ifade edilebilir;

Kullanımdan ve kullanıcıdan kaynaklı yapıya yönelik bir takım müdahaleler ileride yapı için afetler karşısında güvenlik sorunları ortaya çıkarabilecektir. Örneğin, kat ilave edilmesi, taşıyıcı sisteme ait elemanların yıktırılması ya da hasara uğratılması (kolon, kiriş, döşeme vb.), yapıya büyük miktarlarda ek ağırlık konulması (makina ve parçaları gibi) ve bu ağırlıkların yaratacağı çeşitli etkiler (titreşim vibrasyon vb.), yapısal olmayan ilave yapı elemanlarının konulması (baca, kalkan duvar, çatı katı ve yapı içinde bölücü duvarlar vb.), hem kullanıcılar hem de diğer insanlar için afet sırasında tehlike oluşturabilecek sonradan getirilmiş ve izinsiz kullanımlar (yanıcı, parlayıcı, patlayıcı ve kimyasal malzeme üretimi gibi) ve benzerleri yapı kullanım sürecinde ortaya çıkan ve hem doğal hem de insan kaynaklı olaylarda afet tehlike ve riskleri oluşturan durumlar ortaya çıkarabilmekte, ikincil etkiler veya afetlerin ortaya çıkmasına neden olabilmektedirler.

Tehlikelerin belirlenmesine yönelik CBS veri tabanı başlıca dört ana gruba ayrılabilir:

Yapı denetimi yaklaşımı önemli bir zarar azaltma aracı olarak dört temel aşamadan oluşmalıdır; proje aşaması, inşaa aşaması, kullanıma açılış aşaması, kullanım sonrası denetim aşaması.

Planlama çalışmaları zarar azaltma aşamasının en önemli ayağını oluşturmaktadır. Hazırlanacak planların kapsamı, geçerliliği, uygulanabilirliği ve başka diğer faktörler planın başarısı için belirleyici olacaktır. Başarılı bir planın hazırlanması için bazı kriterlerin de yerine getirilmesi gerekir. Bu kriterleri şu şekilde sıralayabiliriz:

Fiziksel dirençsizlik;

Yerleşme alanlarında uygulanması gereken zarar azaltma çalışmaları;

Yapısal zarar azaltma yaklaşımları ağırlıklı olarak mühendislik ve mimarlık çözümleri gerektiren, yapıların öncelikle herhangi bir afet karşısında zarar görmeyecek şekilde tasarlanması ve inşa edilmesini hedefleyen, afetin şiddetine göre ise yapının alacağı hasarın en aza indirilebilmesini ve içinde bulunanların güvenli bir şekilde tahliye edilebilmesini sağlayan teknik, yönetsel ve hukuksal çalışmaların bütünüdür. Doğru cevap B'dir.

Yapıların içinde ve dışında (çevresinde) bulunan insanlar ile insanlara ait araç ve gereçlerin zarar görmemesi için alınan ve yapı taşıyıcı sistemi ile doğrudan ilişkisi olmayan tedbirlerin bütünü yapısal olmayan zarar azaltma faaliyetleridir. Doğru cevap C'dir.

Zarar azaltma çalışmalarının yönetsel ve hukuksal bileşenleri genel olarak şu şekilde sıralamak mümkündür:

Zarar azaltma sürecinde belirlenmesi gereken acil durum faaliyetleri;

Belirli koşullara göre tespit edilmiş makul primlerin ödenmesiyle ülkemiz için büyük bir tehlike olan ve en yıkıcı doğal afetimiz kabul edilen deprem için konutların zorunlu olarak sigortalanması sistemi 17 Ağustos 1999 depremi sonrasında getirilmiş bir zarar azaltma aracıdır. Doğru cevap C'dir.

Jeolojik Veri Tabanı; jeolojik haritalama, neo-tektonik veriler, deprem kaynaklarının belirlenmesi (diri faylar) ve paleosismoloji ile şiddet belirlemeye yönelik deprem senaryoları bileşenlerini içermektedir. Doğru cevap A'dır.

Yapılan çalışmaların her aşamasının düzenli ve doğru bir biçimde kaydedilmesi hem geri dönüşler açısından hem de plan ve stratejileri değerlendirecek ölçütlerin oluşturulmasında ve kullanılmasında önemli veriler sağlayacaktır. Plan ve stratejilerin her aşamasında geri dönüşler yapılabileceği ve ortaya çıkan ya da çıkması muhtemel aksaklıklar ile ilgili çeşitli düzeltme ve değişiklikler yapılabileceği gözden kaçırılmamalıdır. Bu geri dönüşler ile yapılan çalışmalar aynı zamanda farklı aşamalarda test de edilmiş olmaktadır. Bu süreçlerin sağlıklı yürütülebilmesi için de yapılan tüm çalışmaların arşivlenmesi oldukça büyük katkı sağlayacaktır. Doğru cevap B'dir.

Çevresel Dirençsizlik: Zayıf çevresel yönetim, doğal kaynakların aşırı tüketimi, risk kontrolü yapabilen ekosistem hizmetlerinin zayıflaması, iklim değişimi. Doğru cevap C şıkkıdır.