AFET YÖNETİMİ I

Afet öncesi                                     Afet sonrası                                           

                          Zarar Azaltma                                     Müdahale 

                               Hazırlık                                         İyileştirme  

Doğru cevap A şıkkıdır.

Zarar Azaltma yaklaşımlarının önündeki temel engeli toplumsal dirençsizlik olarak tanımlamak mümkün görünmektedir.  Zarar Azaltma ve Dirençsizlik arasında doğrudan ilişki bulunmaktadır. Bu sebeple dirençsizliğin kavramsal karşılığını da anlamak gerekir. Dirençsizlik, bir toplumun sahip olduğu fiziksel, sosyal, ekonomik ve çevresel faktörlerin durumundan ortaya çıkmakta ve tehlikelerin etkileri karşısında toplumun kırılganlığını arttıran süreç olarak görülmektedir. toplumsal dirençsizliğin fiziksel, sosyal, ekonomik ve çevresel özelliklere bağlı çok çeşitli faktörlere dayalı olduğunu belirtilmektedir. Bu faktörler için de yapıların zayıf ve eksik tasarım ve inşaa süreçleri, farklı mal ve varlıkların yetersiz korunumu, toplumsal bilgi ve farkındalığın olmayışı, afetlere hazırlık çalışmalarının ilgili kurumlarca yeterli bir biçimde desteklenmemesi ve uygun çevresel yönetim çalışmalarının dikkate alınmaması örnek olarak verilebilir.

Doğru cevap E şıkkıdır.

Örneğin, herhangi bir bölgede meydana gelebilecek bir deprem neticesinde otomotiv endüstrisi için parça üreten yan sanayi tesislerinin hem işgücü hem de sanayi tesisi anlamında ciddi hasar gördüğünü düşününüz. Bu sanayi tesislerinde üretimin belirli bir süre durduğunu değerlendiriniz. Üretilmesi gereken parçalar başka bölgelerdeki ve hatta başka ülkelerdeki otomotiv üreticilerine ulaştırılamayacaktır. Bu durumda da eğer ilgili üreticilerin kendi stokları ya da başka üretim alternatifleri bulunmuyor ise kendi
üretimleri de doğrudan etkilenecek ve üretime ara vermek zorunda kalacaklardır. Bir çok insan işini kaybetme tehlikesi ile karşı karşıya kalacak ve başka ekonomik sıkıntılar da peşi sıra gelmeye başlayacaktır. Aslında burada anlatılan “senaryo afet” durumu 2011 yılında Japonya’da yaşanan çoklu afet (deprem, tsunami, radyoaktif sızıntı) deneyiminde gözlenmiştir. Hem Japonya hem de dünyanın farklı bölgelerindeki otomotiv üreticilerine parça sağlayan bir çok sanayi tesisi 2011’de yaşanan afet ile hasar alıp da üretimi durdurunca bu parçaları tedarik edenler ve kullananalar ile müşteriler büyük sıkıntı çekmiş, afet dünyanın bir çok ülkesinde otomotiv üreticileri arasında etkisini hissettirmiştir (Canis, 2011). Böylelikle afetin, bir üretim zincirinin halkalarından birisini kopardığı, dolayısıyla sistemin aksamaya ve çalışmamaya başladığı gözlemlenmiştir.

Doğru cevap B şıkkıdır.

Afetlerin Doğrudan (Birincil) Etkileri

Herhangi bir afetin etkilediği bölgede yapılar, altyapılar, insan hayatı ve çevre üzerinde
doğrudan gözlemlenebilen ve hesaplanabilen kayıpların tümüdür. Birincil etkiler içerisinde, yapıların yıkılması veya hasar görmesi, altyapı sistemlerinin (enerji hatları, doğalgaz-petrol boru hatları, yollar, köprüler vb.) hasar görmesi, topoğrafyanın değişmesi, ekolojik yapının hasar görmesi, can kayıpları ve yaralanmalar sayılabilir.

Afetlerin Dolaylı (İkincil) Etkileri

Herhangi bir afetin etkilediği bölgede afetin hemen ardından gözlenmesi mümkün olmayan ancak etkileri zaman içerisinde ortaya çıkan ve toplumun fiziksel, ekonomik, sosyal ve kültürel yapısını etkileyen durumların tümünü kapsamaktadır. İkincil etkiler, radyoaktif veya kimyasal sızıntıların ve yangınların uzun vadede çevre, ekoloji ve insan yaşamı üzerinde etkileri (kanser vb. çeşitli hastalıkların artışı, bazı canlı türlerinin yok olması gibi), üretim ve işgücü kaybına bağlı olarak ekonomik kayıpların ortaya çıkması, ortaya çıkan büyük konut ihtiyacının kısa vadede karşılanamamasına bağlı olarak sağlıksız kentsel alanların-illegal yaşam alanlarının ortaya çıkışı, sosyal ve politik huzursuzluklar, artan çeşitli suç olayları, çatışmalar, kitlesel göç olayları vb. olarak
örneklenebilir.

Doğru cevap C şıkkıdır.

Etkilenen bölgelerde alınacak önlemler ve zarar azaltma çalışmaları bu sebeple diğer ülkeleri de yakından ilgilendirmekte ve işbirliği içerisinde çalışmalar yürütülmesi gerektiğini göstermektedir. 2011 yılında Japonya’da yaşanan deprem buna güzel bir örnek oluşturmaktadır. Depremin etkilediği bölgelerde kesintiye uğrayan sanayi üretimi başka bölgelerde ve ülkelerde ciddi parça tedariği sorunları oluşturmuştur. Bir başka örnek ise, 2011 yılında Suriye’de başlayan çatışmalar neticesinde milyonlarca insandan oluşan büyük bir kitlenin Türkiye’ye zorunlu göç hareketidir. Bu göç hareketi Türkiye sınırları dışında ve Türkiye ile ilgisi olmayan bir durum sonucu ortaya çıkmış ancak Türkiye’yi çok ciddi bir biçimde etkilemiştir. Edirne ve çevresinde belirli zamanlarda yaşanan sel ve taşkın olayları başka bir örnek olarak gösterilebilir. Aslında komşu ülke Bulgaristan’da bulunan su kaynaklarının kontrol edilememesi ve gerekli önlemlerin alınamaması neticesinde taşkınların sınır ötesine geçerek Edirne ve çevre bölgeleri etkilediği görülmektedir. 1986 yılında Ukrayna’da bulunan Çernobil nükleer santralinde yaşanan kaza ve sonucunda ortaya çıkan radyoaktif sızıntı ülke sınırlarını aşmış ve Avrupa’dan Ortadoğu’ya uzanan geniş bir coğrafyada bir takım olumsuz etkilere neden olmuştur.

Doğru cevap E şıkkıdır.

Zarar Azaltmada Temel Yaklaşım
Zarar azaltmanın temel kuralı; önlenmesi mümkün olan tehlikelere karşı engel olucu tedbirleri almak, önlenmesi mümkün olmayan tehlikelere karşı ise koruyucu tedbirleri almaktır. Bu temel anlayış, afetlerin zararlarını en aza indirecek planlama ve stratejiler için yol gösterici olacaktır. Örneğin, meteorolojik tehlikeler (sel, fırtına, kuraklık gibi) karşısında engel olucu tedbirler almak çoğu zaman mümkün olamasa da koruyucu ve hasar oluşmasını önleyici tedbirler almak mümkün olabilmektedir. Savaş, bölgesel çatışma ve buna bağlı kitlesel göçler gibi insan kaynaklı afetlerde de bir taraftan söz konusu olayların çıkması ya da başlamasına engel olucu (önleyici) tedbirler alınırken, diğer taraftan başlamış olan olayların yayılması ve toplulukların etkilenmesine karşı koruyucu önlemler alınması zarar azaltma faaliyetleri olarak kabul edilmelidir. Özellikle doğa kaynaklı afetlerin zararlarını azaltmaya yönelik yapılacak en etkin çalışmalar; yasal-yönetsel düzenlemeler ile birlikte uygulanması gereken çevre koruma ve yapılaşma (kentleşme) kriterlerinin hayata geçirilmesi, bu kriterler ile ilgili denetleme mekanizmalarının eksiksiz ve sürekli uygulanmasıdır.

Doğru cevap D şıkkıdır.

Afetlerin etkisi sonucunda yapılar ve tesisler hasar görebilmekte ve bu hasarların boyutuna bağlı olarak can ve mal kayıpları oluşabilmektedir. Ancak bazı tesislerin ve yapıların kendi özelliklerine bağlı olarak diğer yapılardan ayıran önemli durumları olabilmektedir. Özellikle bu yapıların afet sırasında ve sonrasında işlevlerini kısmen veya bütünüyle yerine getirememeleri toplumun sosyal ve ekonomik hayatında önemli kesintilere neden olabilmekte, toplumsal düzenin ve kamu hizmetlerinin devamı mümkün olmayabilmektedir. Bu tip yapıların afet öncesi zarar azaltma aşamasında mutlaka güçlendirilmeleri ve afetlere dayanıklı hale getirilmeleri gerekmektedir. Aynı zamanda, bu yapıların afet olduktan sonra da fonksiyonlarını ya da işlevlerini sürdürebilmeleri gerekmektedir. Bu tip yapılara örnek olarak, sağlık yapıları (hastaneler vd.), itfaiye teşkilatına ait yapılar, eğitim yapıları, barajlar, enerji altyapıları (elektrik, gaz, su vb.) ve ulaşım yapıları (köprü, viyadük, demiryolları, hava limanları vd.) verilebilir. Bu yapılar, afet sırasında çok sayıda insanı barındırıyor olmaları ve afet olduktan sonra da müdahale ve iyileştirme aşamalarında önemli roller üstlenebilecek olmaları sebepleri ile kritik tesisler olarak sayılmaktadırlar. Kimi tesis ve yapılar afetlerin etkileri ile hasar görmeleri durumunda başka afetlere ya da ikincil afetlere neden olabilme tehlikesi taşımaları sebebi ile de kritik tesis olarak adlandırılabilmektedir. Bu tip yapılara örnek olarak, nükleer tesisler, kimyasal ve zehirli gaz üreten tesisler, yanıcı ve patlayıcı malzeme üreten tesisler vd. sayılabilir.

Doğru cevap B şıkkıdır.

Afetin tanımı yapılırken beklenmedik bir biçimde ortaya çıkan ve toplumun gündelik yaşamını bir çok anlamda olumsuz yönde etkileyen doğa (deprem, sel, tsunami, toprak kayması vb.) ya da insan kaynaklı (terör, çatışma, savaş, kitlesel göç, nükleer tesis kazası vb.) olaylardan bahsedilmektedir.

Doğa ya da insan kaynaklı bir olayın afet haline dönüşmesi, bu olayın doğrudan ya da dolaylı olarak insanın günlük yaşamında kesintilere neden olması ve bu kesintiler sonucunda ortaya bir zararın çıkması ile yakından ilişkilidir. A, B, C ve D şıklarında insan hayatı doğrudan veya dolaylı olarak etkilenmektedir.

Zarar Azaltma Çalışmaları: Afet Olmadan Önce: Kaynak Kullanımında Kısıtların Az Olması; Daha Esnek Kaynak Kullanımı; Kaynak Çeşitliliğinin Fazla Olması; Kaynak Kullanım Planlamasının Önündeki Kısıtların Azlığı.

Özellikle 1990 yılı sonrasında başta Birleşmiş Milletler olmak üzere farklı uluslararası kurum ve kuruluşlar afet yönetiminde yeniden yapılanma anlayışı geliştirmektedirler. Bu bağlamda, dönüşen politikanın temel hedefi ağırlığın ve ilginin afet sonrası çalışmalardan afet öncesi çalışmalara, başka bir ifade ile risk yönetimi çalışmalarına çekilmesi, böylelikle, afet olmadan önce alınacak önlemler ile afetlerin yol açtığı riskleri azaltmak ve afet sonrası çalışmalarda karşılaşılan bilançonun miktarını orta ve uzun vadede küçülterek afetlere dirençli topluluklar yaratmaktır.

Afetlerin Doğrudan (Birincil) Etkileri Herhangi bir afetin etkilediği bölgede yapılar, altyapılar, insan hayatı ve çevre üzerinde doğrudan gözlemlenebilen ve hesaplanabilen kayıpların tümüdür. Birincil etkiler içerisinde, yapıların yıkılması veya hasar görmesi, altyapı sistemlerinin (enerji hatları, doğalgaz-petrol boru hatları, yollar, köprüler vb.) hasar görmesi, topoğrafyanın değişmesi, ekolojik yapının hasar görmesi, can kayıpları ve yaralanmalar sayılabilir.

İkincil etkiler, radyoaktif veya kimyasal sızıntıların ve yangınların uzun vadede çevre, ekoloji ve insan yaşamı üzerinde etkileri (kanser vb. çeşitli hastalıkların artışı, bazı canlı türlerinin yok olması gibi), üretim ve işgücü kaybına bağlı olarak ekonomik kayıpların ortaya çıkması, ortaya çıkan büyük konut ihtiyacının kısa vadede karşılanamamasına bağlı olarak sağlıksız kentsel alanların-illegal yaşam alanlarının ortaya çıkışı, sosyal ve politik huzursuzluklar, artan çeşitli suç olayları, çatışmalar, kitlesel göç olayları vb. olarak örneklenebilir.

Makro ölçekte olan haritalar ülke, bölge ve kent haritalarıdır. Bu haritalar ülkede deprem üreten aktif fay hatlarına göre belirlenen ve bölgelere göre deprem tehlikesi ile ilgili genel bir bilgi aktaran haritalardır. Ancak dikkat edilmesi gereken nokta bu haritaların büyük ölçekli olması ve yerleşim birimlerinde ve özellikle yapıların bulunduğu alanlarda (semt, mahalle ve yapı parseli gibi) gerekli olan detaylı bilgileri içermemesidir.

Kimi tesis ve yapılar afetlerin etkileri ile hasar görmeleri durumunda başka afetlere ya da ikincil afetlere neden olabilme tehlikesi taşımaları sebebi ile de kritik tesis olarak adlandırılabilmektedir. Bu tip yapılara örnek olarak, nükleer tesisler, kimyasal ve zehirli gaz üreten tesisler, yanıcı ve patlayıcı malzeme üreten tesisler vd. sayılabilir.

Afet öncesi çalışmalar Risk Yönetimi altında toplanmakta ve Zarar Azaltma bu çalışmalar içerisinde en önemli role sahip olmaktadır.

Afeti, başta fiziksel, ekonomik ve sosyal kayıplar olmak üzere farklı sektörlerde ve alanlarda kayıplara yol açan, insanoğlunun günlük yaşamında ve bu yaşamı sürdürdüğü çevrede zarara neden olan, sosyal hayatı kesintiye uğratan ve ani olarak gelişen olaylar olarak tanımlamak mümkündür.

“Zarar Azaltma” kavramı tanımlanırken genel olarak afetin oluşturduğu tehlikenin önlenmesi veya bu tehlikenin oluşturduğu risklerin azaltılması ve ortaya büyük kayıpların çıkmasının önüne geçilmesi için yapılması gereken çalışmaların bütününe verilen isim olarak tanımlamak doğru olacaktır.

Doğa ya da insan kaynaklı bir çok olayın afete dönüşmesinde özellikle hızla artan nüfus yoğunlukları, bu nüfusların riskli alanlarda kümelenmesi, kentsel alanların kontrolsüz olarak büyümesi ve hızla nüfusu artan kentsel alanların sahip olduğu alt ve üst yapı kapasitelerinin sağlıklı bir büyüme için yeterli olmaması önemli etkenlerdir.

kriz yönetimi, afet sonrası gerçekleşir.