AFET YÖNETİMİ I

Afetin tanımı yapılırken beklenmedik bir biçimde ortaya çıkan ve toplumun gündelik yaşamını bir çok anlamda olumsuz yönde etkileyen doğa (deprem, sel, tsunami, toprak kayması vb.) ya da insan kaynaklı (terör, çatışma, savaş, kitlesel göç, nükleer tesis kazası vb.) olaylardan bahsedilmektedir.

Afetin tanımı yapılırken beklenmedik bir biçimde ortaya çıkan ve toplumun gündelik yaşamını bir çok anlamda olumsuz yönde etkileyen doğa (deprem, sel, tsunami, toprak kayması vb.) ya da insan kaynaklı (terör, çatışma, savaş, kitlesel göç, nükleer tesis kazası vb.) olaylardan bahsedilmektedir.

buzulların erimesi doğal bir afet olmasına karşın yakın tarihte gerçekleşmediğinden afet yönetiminde "döngüsel bir şema" bağlamında değerlendirilmesi güçtür.

“Zarar Azaltma” kavramı tanımlanırken genel olarak afetin oluşturduğu tehlikenin önlenmesi veya bu tehlikenin oluşturduğu risklerin azaltılması ve ortaya büyük kayıpların çıkmasının önüne geçilmesi için yapılması gereken çalışmaların bütününe verilen isim olarak tanımlanır.

Dirençsizlik, bir toplumun sahip olduğu fiziksel, sosyal, ekonomik ve çevresel faktörlerin durumundan ortaya çıkmakta ve tehlikelerin etkileri karşısında toplumun kırılganlığını arttıran süreç olarak görülmektedir (ADRC, 2005).

Zarar Azaltma önlem
ve yaklaşımları mühendislik
teknikleri, politika, yasal-
yönetsel direktifler, mesleki
uygulamalar, sosyal adalet ve
afete dirençli inşaa süreçlerin
den güçlendirilmiş çevresel
politikalara ve toplumsal far
kındalığa kadar uzanan çok
geniş kapsamlı önlemleri içer
mektedir (UNISDR, 2009;
Disaster Terminology). Buna karşın imar affı toplumsal dinçsizlik yaratabilmektedir.

Yara Sarma Yaklaşımı

Bu kavram daha çok afet olayı meydana geldikten sonra afetten etkilenen bölgeye yapılan müdahale ve yardımları anlatmak amacı ile kullanılmaktadır. Olay olmuş, hasar meydana gelmiş ve acil yardım ihtiyacı ortaya çıkmıştır. Hasarın onarılması ve acil yardıma ihtiyaç duyan topluluklara sağlık, barınma, giysi ve diğer ihtiyaçları için yardım çalışmaları başlamıştır. Artık, ilgili kamu kaynakları ve görevliler tarafından afetten etkilenen toplulukların yaraları sarılmaktadır.

Afetlerin Doğrudan (Birincil) Etkileri

Herhangi bir afetin etkilediği bölgede yapılar, altyapılar, insan hayatı ve çevre üzerinde doğrudan gözlemlenebilen ve hesaplanabilen kayıpların tümüdür. Birincil etkiler içerisinde, yapıların yıkılması veya hasar görmesi, altyapı sistemlerinin (enerji hatları, doğalgaz-petrol boru hatları, yollar, köprüler vb.) hasar görmesi, topoğrafyanın değişmesi, ekolojik yapının hasar görmesi, can kayıpları ve yaralanmalar sayılabilir.

Afetlerin Dolaylı (İkincil) Etkileri

Herhangi bir afetin etkilediği bölgede afetin hemen ardından gözlenmesi mümkün olmayan ancak etkileri zaman içerisinde ortaya çı- kan ve toplumun fiziksel, ekonomik, sosyal ve kültürel yapısını etkileyen durumların tümünü kapsamaktadır. İkincil etkiler, radyoaktif veya kimyasal sızıntıların ve yangınların uzun vadede çevre, ekoloji ve insan yaşamı üzerinde etkileri (kanser vb. çeşitli hastalıkların artışı, bazı canlı türlerinin yok olması gibi), üretim ve işgücü kaybına bağlı olarak ekonomik kayıpların ortaya çıkması, ortaya çıkan büyük konut ihtiyacının kısa vadede karşılanamamasına bağlı olarak sağlıksız kentsel alanların-illegal yaşam alanlarının ortaya çıkışı, sosyal ve politik huzursuzluklar, artan çeşitli suç olay- ları, çatışmalar, kitlesel göç olayları vb. olarak örneklenebilir.

Bu tip yapıların afet öncesi zarar azaltma aşamasında mutlaka güçlendirilmeleri ve afetlere dayanıklı hale getirilmeleri gerekmektedir. Aynı zamanda, bu yapıların afet olduktan sonra da fonksiyonlarını ya da işlevlerini sürdürebilmeleri gerekmektedir. Bu tip yapılara örnek olarak, sağlık yapıları (hastaneler vd.), itfaiye teşkilatına ait yapılar, eğitim yapıları, barajlar, enerji altyapıları (elektrik, gaz, su vb.) ve ulaşım yapıları (köprü, viyadük, demiryolları, hava limanları vd.) verilebilir. Bu yapılar, afet sırasında çok sayıda insanı barındırıyor olmaları ve afet olduktan sonra da müdahale ve iyileştirme aşamalarında önemli roller üstlenebilecek olmaları sebepleri ile kritik tesisler olarak sayılmaktadırlar. Kimi tesis ve yapılar afetlerin etkileri ile hasar görmeleri durumunda başka afetlere ya da ikincil afetlere neden olabilme tehlikesi taşımaları sebebi ile de kritik tesis olarak adlandırılabilmektedir. Bu tip yapılara örnek olarak, nükleer tesisler, kimyasal ve zehirli gaz üreten tesisler, yanıcı ve patlayıcı malzeme üreten tesisler vd. sayılabilir.

Zarar azaltma kavramı tanımlanırken genel olarak afetin oluşturduğu tehlikenin önlenmesi veya bu tehlikenin oluşturduğu risklerin azaltılması ve ortaya büyük kayıpların çıkmasının önüne geçilmesi için yapılması gereken çalışmaların bütününe verilen isim olarak tanımlamak doğru olacaktır. Doğru cevap C'dir.

Afet sonrası zarar azaltma çalışmalarının özellikleri aşağıdaki gibidir:

Afet öncesi çalışmalar Risk Yönetimi altında toplanmakta ve zarar azaltma bu çalışmalar içerisinde en önemli role sahip olmaktadır. Doğru cevap D'dir.

Zarar azaltma yaklaşımlarının önündeki temel engeli toplumsal dirençsizlik olarak tanımlamak mümkün görünmektedir. Doğru cevap B'dir.

Dirençsizliği ortadan kaldıracak çalışmalar, afet öncesinde yapılması gerekli zarar azaltma çalışmalarının tümünü içerir. Doğru cevap A'dır.

Geleneksel afet yönetimi anlayışında birbirinden kopuk görünen afet öncesi ve afet sonrası süreçlerin bütüncül olarak değerlendirilmesi amacı ile özellikle 1990 yılı sonrasında başta Birleşmiş Milletler olmak üzere farklı uluslararası kurum ve kuruluşlar afet yönetiminde yeniden yapılanma anlayışı geliştirmektedirler. Doğru cevap E'dir.

Türkiye Afet İstatistiği'ne göre; 1900 ile 2016 yılları arasında ülkemizde 77 deprem, 41 sel afeti gerçekleşmiştir. Doğru cevap A'dır.

Herhangi bir afetin etkilediği bölgede afetin hemen ardından gözlenmesi mümkün olmayan ancak etkileri zaman içerisinde ortaya çıkan ve toplumun fiziksel, ekonomik, sosyal ve kültürel yapısını etkileyen durumların tümünü kapsamaktadır. İkincil etkiler, radyoaktif veya kimyasal sızıntıların ve yangınların uzun vadede çevre, ekoloji ve insan yaşamı üzerinde etkileri (kanser vb. çeşitli hastalıkların artışı, bazı canlı türlerinin yok olması gibi), üretim ve işgücü kaybına bağlı olarak ekonomik kayıpların ortaya çıkması, ortaya çıkan büyük konut ihtiyacının kısa vadede karşılanamamasına bağlı olarak sağlıksız kentsel alanların-illegal yaşam alanlarının ortaya çıkışı, sosyal ve politik huzursuzluklar, artan çeşitli suç olayları, çatışmalar, kitlesel göç olayları vb. olarak örneklenebilir. Doğru cevap C'dir.

Herhangi bir afetin etkilediği bölgede yapılar, altyapılar, insan hayatı ve çevre üzerinde doğrudan gözlemlenebilen ve hesaplanabilen kayıpların tümüdür. Birincil etkiler içerisinde, yapıların yıkılması veya hasar görmesi, altyapı sistemlerinin (enerji hatları, doğalgaz-petrol boru hatları, yollar, köprüler vb.) hasar görmesi, topoğrafyanın değişmesi, ekolojik yapının hasar görmesi, can kayıpları ve yaralanmalar sayılabilir. Doğru cevap D'dir.

Salgın hastalık, savaş ve göç gibi durumlarda afet oluşma tehlikesini engellemek mümkündür. Doğru cevap B'dir.