AFET TIBBI VE YÖNETİM İLKELERİ

Bilişsel Belirtiler: Özellikle dikkat sorunları, hafızada gerileme, konsantrasyon sıkıntıları gibi belirtiler gözlemlenebilir. Bu belirtiler afetin ardından kısa sürede ortaya çıkabileceği gibi uzun dönemde de ortaya çıkabilmektedir.

Genel tepkisizlik/küntleşme ise duygularını hissedebilme becerisinin azalması, önceden ilgi duyulan şeylere karşı ilgi kaybı ve isteksizlik olarak belirtilebilir. Örnek olarak bir kişinin birçok akrabasını selde kaybetmesinin ardından bir üzüntü duyumsayamaması gösterilebilir.

Dünyanın hangi bölgesinde olursa olsun, afetler insanların yaşamını beklenmedik şekilde sekteye uğratır. Olayın ardından arama-kurtarmadan, su sanitasyona, sağlık hizmetlerinden haberleşme hizmetlerine kadar birçok profesyonel ve gönüllü yardım çalışanı bölgeye gitmek ve yardım faaliyetlerine katılmak eğilimindedir. Aynı durum psikososyal müdahale için de geçerlidir. Afet bölgesinde hizmet vermeden önce tüm yardım çalışanlarının kendi mesleki etik ilkelerine ek olarak ortak davranış kurallarını (etik ilkeler) benimsemesi gerekmektedir. Bu ilkeler;

İnsan Haklarına Saygı Duymak: Afet yönetimi döngüsündeki tüm faaliyetlerde olduğu gibi psikososyal müdahalelerde de politik, etnik vb. bir ayrım gözetmeksizin, herhangi bir taraf tutmaksızın, insanların onurlu biçimde yaşamlarını sürdürebilecekleri asgari koşullar yerine getirilmelidir. Afetin yol açtığı zorluklardan ve insan onuru ile bağdaşmayan uygulamalardan, şiddet ve tehditten kaynaklanan psikolojik tehlikelerden korunma sağlanmalıdır. Afetin yol açtığı zararların yanısıra, şiddet, istismar, işkence, kötüye kullanım maruziyetine yol açacak riskler psikososyal açıdan ele alınmalıdır.

PİY uygulayıcılarına tavsiye edilenler ve edilmeyenlere şunlar örnek verilebilir;

Tavsiye edilenler; 
-Dürüst, açık ve güvenilir olun
- Kendi din, önyargı, görüş ve düşüncelerinizi farkedin ve bir kenara bırakın
- Kişilerin mahremiyetine özen gösterin
- Kültürel ve geleneksel dinamikleri farkedin ve bunları önemseyin

Tavsiye edilemiyenler;
- Yerine getiremeyeceginiz sözler ve gerçek dışı bilgiler vermeyin
- Israrcı ve rahatsız edici olmayın
- Anlatmaları için baskı yapmayın
- Hikaye, duygu ve düşüncelerini başkalarıyla paylaşmayın

Çok yüksek kaygı/korku, doğrudan fiziksel bütünlüğünün tehlikede olması, diğer kişilerin ölümüne tanık olma, aile üyeleri veya evcil hayvanın ölümü, kendisinde veya ailesinde afetle doğrudan ilgili bir hastalığın/yaralanmanın olması, enkazda bir süre sıkışıp kalma veya geç kurtarılma öyküsü, aile üyeleri içinde kayıp ya da ulaşılamayan birinin olması ve yalnız kalan bir çocuk olması durumlarından herhangi birinin varlığında bu kişiler hızla ruh sağlığı uzmanlarıyla temasa geçerek yönlendirilmesi gereken riskli grubu oluşturmaktadır.

Yardım çalışanlarının afet gibi zorlayıcı ortamlarda karşılaştıkları birçok farklı stres kaynağı olabilir:

Stresle başetmeyle ilgili yardım çalışanlarına kurumsal düzeyde bazı öneriler şu şekilde sıralanabilir:

Acil durum ve afet durumları aynı anda birçok kişinin ruhsal olarak etkilendiği durumlardır ve kaynaklar aynı anda birçok kişiye eşit oranda destek sağlayamayabilir. Bu durumda kaynakların etkili kullanımı ve daha acil ihtiyacı olanların önceliklendirilmesi gerekmektedir. Bu nedenle toplumsal olayların ardından psikolojik ihtiyaçların ve risklerin hızla değerlendirilmesi ve psikolojik desteğe acil ihtiyacı olanların hızla uzman desteğine yönlendirilmesi amacıyla psikolojik triyaj yöntemleri geliştirilmektedir. Psikolojik triyaj kişilerin 3 açıdan hızlıca ön değerlendirilmesiyle başlar:

Doğru cevap B’dir.

Afetlerden sonra yaşanan duygusal belirtiler arasında şok, öfke, suçluluk, çaresizlik, dehşete kapılma, korku, hissizlik (hissedememe), panik gibi duygular bulunur.

Travma Sonrası Stres Bozukluğuna yol açan olaya bağlı etkenler arasında acil durum ve afetin türü, şiddeti, maruz kalma süresi, kayıplar vb. bulunur.

Bazen kişiler acil durum ve afeti hatırlatan yer, ses, duygu, düşünce, kişi vb. ile karşılaştıklarında o denli sıkıntı ve korku yaşayabilirler ki, bu sıkıntıyı yaşamamak bu yer, kişi duygu, düşünce vb. den kaçınabilirler. Bu belirtiler kaçınma belirtileridir. Örneğin, deprem sonrasında bir kişinin binanın yıkıldığı bölgeden geçmemek için yolu uzatarak aşağı mahalleden gitmesi, afetle ilgili kimseyle hiçbirşeyi konuşmayı istememesi gibi.

Ruhsal travmatik bir olayın belirtilerinin TSSB olarak değerlendirilebilmesi için acil durum veya afetin ardından en az 30 gün geçmiş olması gerekmektedir.

Afetin ardından ilk 30 gün içinde bazı belirtiler ortaya çıkmışsa ve dissosiyatif belirtiler (afallama, kopup gitme vb.) eşlik ediyorsa akut stres bozukluğu belirtileri akla getirilmelidir.

Afetten etkilenenlerin insan onuruna uygun şekilde yaşamalarına yönelik bir afet müdahale yaklaşımı geliştirmek ve tüm insani yardım çalışmalarının insan odaklı olmasının önceliklendirilmesi psikososyal müdahalenin uğraş alanlarından birisidir.

Afetle birlikte yaşamları değişen kişiler “afet mağduru / ya da afet kurbanı” değil, hayatta kalan, aktif ve güçlü kişiler olarak görülmelidir. Psikososyal müdahaleler bu güçlendirme prensibine uygun şekilde yürütülmelidir.

PİY profesyonel bir terapi veya danışmanlık yaklaşımı olmadığı gibi, profesyonel olmayan kişiler tarafından da öncesinde eğitim almaları halinde uygulanabilir olması bakımından son derece pratik bir yöntemdir.

Çok yüksek kaygı/korku, doğrudan fiziksel bütünlüğünün tehlikede olması, diğer kişilerin ölümüne tanık olma, aile üyeleri veya evcil hayvanın ölümü, kendisinde veya ailesinde afetle doğrudan ilgili bir hastalığın/yaralanmanın olması, enkazda bir süre sıkışıp kalma veya geç kurtarılma öyküsü, aile üyeleri içinde kayıp ya da ulaşılamayan birinin olması ve yalnız kalan bir çocuk olması durumlarından herhangi birinin varlığında bu kişiler hızla ruh sağlığı uzmanlarıyla temasa geçerek yönlendirilmesi gereken riskli grubu oluşturmaktadır.

Ekip çalışmasına yatkın kişilerin bir araya getirilmesi yardım çalışanlarına yönelik kurumsal düzeydeki önerilerden biridir.

Afetlerin ardından insanların büyük bir kısmı strese bağlı psikolojik sıkıntılar yaşamaktadır. Toplumda farkedilir düzeyde ortaya çıkan bu belirtiler duygusal, fiziksel, davranışsal-sosyal ve bilişsel belirtilerdir.