AFET TIBBI VE YÖNETİM İLKELERİ

Afet yönetimindeki yeri ve önemi dikkate alınarak hastanelerde afet güvenliği bakımından üç temel hedef esas alınmaktadır. Bu hedefler, öncelik sırasıyla; 1. Hayatın korunması: Hasta, hasta yakını ve hastane çalışanlarının can güvenliğini korumak, 2. Yatırımın korunması: Hastaneye ait yatırımın (tesis ve donanımın) zarar görmesini önlemek,3. Fonksiyonun (işlevin) ve işleyişin korunması: Hastanenin faaliyetlerini her durumda kesintisiz sürdürebilmesini sağlamaktır.

Dünya Sağlık Örgütü’nün (WHO) farklı kıtalardaki ülkelerde uygulaması giderek yaygınlaşan Güvenli Hastane (Safe Hospital) yaklaşımında, hastanelerin afet tehlike ve risklerini değerlendirme ve planlama konuları, kontrol listeleri birbiriyle bütünlük içerisinde ele alınır.

Yapısal olmayan risklerin azaltılması amacıyla yapılacak inceleme ve değerlendirmelerde, yapısal olmayan elemanın zarar görebilirliği ve hastanenin hizmetine etkisi öncelik sırasıyla, 
a) can güvenliği, b) ekipman-donanım kaybı, c) fonksiyonun kesintiye uğraması riskleri bakımından değerlendirilmelidir.

Yapısal olmayan elemanlarla ilgili afet risk azaltma amaçlı, koruyucu önlemlerden  Günlük bilgi ile gerçekleştirilebilecek basit önlemler (örneğin, düşüp kayarak çıkışı kapatacak, insana ya da donanıma zarar verecek eşyanın yerini değiştirme vb),

Hastane Afet ve Acil Durum Planı (HAP) olarak kısaltılmıştır.

Olaya özel planlar: Bu bölümde, Olaya Özel Plan tanımı ve örnekleri yer almaktadır: Hastane içi yangın, kimyasal olaylarda hastane yönetimi, hastanede tahliye gerektiren durumlar, hastanenin iş sürekliliğinde kesinti durumları.

2015 yılında yayınlanan Hastane Afet ve Acil Durum Planları Uygulama Yönetmeliği (Resmi Gazete 20.3.2015/29301) ile tüm hastaneler Sağlık Bakanlığınca belirlenen Kılavuz çerçevesinde Hastane Afet ve Acil Durum Planı (HAP) hazırlamakla görevlendirilmiştir. HAP hazırlama adımlarının ayrıntılı olarak yer aldığı Yönetmelik uyarınca, hastanelerde HAP Başkanı olarak tanımlanan hastane yetkili yöneticisi tarafından, yine söz konusu Yönetmelik’te belirtilen personelin görevlendirilmesiyle HAP Hazırlama Komisyonu oluşturulur. HAP, tüm üyelerinin görev, uzmanlık alanı, yetki ve sorumlulukları çerçevesinde aktif katkısı ve katılımıyla, bu Komisyon tarafından hazırlanır, uygulaması süreklidir, yılda bir kez güncellenir.

Triyaj tıbbi müdahalenin ilk ve en önemli basamağıdır, yaralının ulaştığı her tıbbi basamakta yeniden yapılan, sürekli ve dinamik bir sıralama, sınıflandırma uygulamasıdır. Afet ve acil durumda ise triyajı “yaralıların yaralanma derecelerine göre sınıflandırılması ve tedavi önceliklerinin belirlenmesi” şeklinde tanımlamak mümkündür.

HAP Hazırlama Kılavuzu’nda, ülkemizde hastane triyaj sisteminde kullanılan kategoriler (renk kodlaması)  şu şekilde belirtilmektedir: - Kategori I (yeşil: acil değil) - Kategori II (sarı: geciktirilebilir) ilave acil tıbbi bakım - Kategori III (kırmızı: acil hastalar) cerrahi veya acil tıbbi bakım- Kategori IV (siyah: ölü).

Hastaların hastane dışında güvenli bir yere nakli (eksternal tahliye), bu durumda kısmen (parsiyel) ya da tamamen (total) tahliye olabilir.

Afet yönetimindeki yeri ve önemi dikkate alı- narak hastanelerde afet güvenliği bakımından üç temel hedef esas alınmaktadır. Bu hedefler, öncelik sırasıyla; 1. Hayatın korunması: Hasta, hasta yakını ve hastane çalışanlarının can güvenliğini korumak, 2. Yatırımın korunması: Hastaneye ait yatırı- mın (tesis ve donanımın) zarar görmesini önlemek, 3. Fonksiyonun (işlevin) ve işleyişin korunması: Hastanenin faaliyetlerini her durumda kesintisiz sürdürebilmesini sağlamaktır.

Birleşmiş Milletler Uluslararası Afet Risk Azaltma Ofisi (UNISDR) ve Dünya Sağlık Örgütü (WHO) yönlendiriciliğinde dünya çapında başlatılan (2008-2009) ve yaygınlaşan “Afetlere Karşı Güvenli Hastaneler” kampanyasının yaklaşımı şöyle özetlenebilir:
• En pahalı hastane, görevini yapamayan hastanedir
• Afetler bir sağlık sorunu ve toplumsal bir meseledir
• Kritik sağlık tesislerini afetlerden korumak mümkündür ve uygun maliyetlidir
• Sağlık sektörü çalışanları afet risklerinin azaltmasında etkili olmalıdır.

2014’teT.C. Sağlık Bakanlığı Acil Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü Afet ve Acil Durum Yönetimi Daire Başkanlığı’nın koordinasyonuyla, sağlık sektörü ve afet yönetimi alanındaki bilgi, deneyim ve uygulamaları bir araya getiren, katılımlı bir ekip çalışması başlatılmış ve bu çalışma sonucunda ulusal kılavuz özelliği taşıyan Hastane Afet ve Acil Durum Planı (HAP) Hazırlama Kılavuzu hazırlanmıştır (2015). 2015 yılında yayınlanan Hastane Afet ve Acil Durum Planları Uygulama Yönetmeliği) ile tüm hastaneler Bakanlıkça belirlenen Kılavuz çerçevesinde Hastane Afet ve Acil Durum Planı (HAP) hazırlamakla görevlendirilmiştir.

Afete hazırlık çerçevesinde:
- Afetlerde kullanılacak açık ve anlaşılır komuta ve kontrol mekanizmalarını, standart işleyiş ve uygulama kurallarını oluşturmak,
- Tüm paydaş kişi ve kurumların afet ve acil durum görev ve sorumluluklarını tanımlamak,
- Afet durumlarında hastanelerin ilk 72 saat kendilerine yetebilmeleri için gerekli düzenlemeleri gerçekleştirmek
- Eğitim ve tatbikatlar ile afete hazırlık düzeyini sürekli artırmak.

Olay Seviyesi 3 (büyük çaplı etkiye sahip olay): - Bölgesel olarak harekete geçirilen tüm hastanelerin etkin işbirliği ve koordinasyonu sağlanır. Yerel ve ulusal düzeyde tüm sağlık yöneticileri tamamen olaya dahil olur.

Operasyon Şefi: Alan sorumlusu, Tıbbi Bakım sorumlusu, Altyapı sorumlusu, Güvenlik sorumlusu, Tehlikeli Madde (KBRN) sorumlusu, Psikososyal Destek sorumlusu.

T1 –Tek Başına Yürüyemeyen Hastalar: Bir personel yardımıyla yürüyebilen hastalardır. Tahliye önceliğinde ikinci sırayı alırlar.

Kayıtlar ve formlar temel olarak şu işlevi yerine getirir:
• Devam eden konuların/sorunların takibini yapmak,
• Tüm ana eylemlerin, taleplerin ve kararların kaydını tutmak,
• Hem devam eden hem de tamamlanmış olan iletişim sorunlarını özetlemek,
• Olay sonrası izleme değerlendirmede kullanılabilen, müdahaleyle ilgili yasal kayıtları (yasal inceleme/ölüm vakalarını soruşturma, mahkeme vd) tutmak.

Müdahale süresince raporlama yükümlülüğü olan her görevli durum raporlarını düzenli olarak tamamlar ve imzalar. Bu raporlar, yönetim kademesinde yer alan bir sonraki kontrol düzeyi, harici katılımcı kurumlar ve ilgili paydaşlar bakımından özellikle önemlidir. Durum raporu başlıca şu başlıkları içerir: Olayın tarifi (özet), kaynak talebi ve kaynakların kullanılabilirliği, hazırlık tarihi/zamanı, oluşan veya olası riskler, mevcut sorunlar ve olay eylem planları, yatakların kullanılabilirliği, personel tedarik durumu, iletişim bilgileri.

Psikososyal destek hizmetlerinin kapsamı psikolojik triyaj, psikososyal risk ve ihtiyaç analizi, psikolojik ilk yardım, psikolojik bilgilendirme, paylaşım grupları, psikoeğitim çalışmaları, takip ve sevk ve diğer ilgili konulardır.