Afetlerin Halk Sağlığına Etkileri ve Afet Epidemiyolojisi

Afetlerin toplum sağlığına doğrudan etkileri yaralanmalar ve ölümler, bulaşıcı hastalıklar, akut hastalıklar, kronik hastalıklar ve psikolojik etkilerdir. 

Afetlerin sağlık sistemine doğrudan etkileri fiziksel alt yapının tahrip olması ve personel kayıplarıdır. 

Afetlerin toplum sağlığına dolaylı etkileri sağlık hizmetlerinin aksaması veya kesintiye uğraması ve normal yaşam koşullarının kaybıdır. 

Afetlerin sağlık sistemine dolaylı etkileri genel alt yapıda oluşan tahribat ve sağlık hizmetlerinin ihtiyaç gereği aşırı kullanılmasıdır. 

Afetlerde karşılaşılan halk sağlığı sorunlarının yaşandığı başlıca hizmetler su temini, beslenme ve güvenli gıda temini, barınma, çevre sağlığı hizmetleri ve sanitasyon ve bulaşıcı hastalıkların kontrolüdür. 

Depremin etkilerini belirleyen başlıca faktörler, fay hattında yerleşimin olup olmaması, yerleşim bölgesindeki nüfus yoğunluğu, yeterli ve uygulanan yapı kodlarının ve yasal düzenlemelerinin olup olmadığı, bölgedeki bina yoğunluğu ve binalardaki hane yoğunluğu, erken uyarı sistemlerinin varlığı, toplumun hazırlık düzeyidir.

Depremin akut sağlık etkileri en belirgin etki olarak binaların yıkımdan kaynaklanan travmaya bağlı ölüm ve yaralanmalar (kesiler, basit veya çoklu kırıklar, ezilmeler, dehidrasyon, external – internal hemoraj, yıkıntı altına toz inhalasyonundan kaynaklı asfiksi, hipotermi, hipertermi) ve  ikincil afetlerden kaynaknan travmaya bağlı ölüm ve yaralanmalardır (tsunami-boğulma ve fiziksel travma; toprak kaynası-travma; yangın-yanık ve duman inhalasyonu). 

Depremim orta vadeli sağlık etkileri tedavi edilmemiş yaraların ikincil enfeksiyonu, özellikle kalabalık alanlarda bulaşıcı hastalık riski, tedavinin aksamasından kaynaklanan kronik hastalıklara ilişkin artan morbidite ve komplikasyonlar, artan psikososyal destek ihtiyacı ve endüstri şirketlerindeki yıkımdan kaynaklı çevrenin kimyasal, radyolojik ajanlar ile kontaminasyonudur. 

Depremin sağlık sistemi üzerindeki etkileri sağlık hizmeti veren yapılarda yıkım ve ulaşımın aksaması ya da olmamasından kaynaklanan sağlık hizmetlerine erişimde ve hizmetlerin fonksiyonelliğinde azalma, sağlık kurumuna ulaşamayan veya yakınlarını, evini kaybetme nedeni ile görev yapamayan sağlık personelleri, iş ve gelir kaynaklarının kaybına bağlı sağlık hizmetlerini kullanım için yeterli ekonomik imkanların olmaması ve ilaç ve sarf malzemesi stoklarının tahrip olmasıdır. 

Sellerin akut sağlık etkileri ölüm, yaralanmalar ve bulaşıcı hastalık riskidir. 

Sellerin orta vadeli sağlık etkileri cilt hastalıklarında artış, özellikle temizlik aşamasında mental ve fiziksel stress çeşitli sağlık sorunları, su ve vektörler ile bulaşan hastalıklar, iyecek depoları tahrip olması ve sel dolayısı ile tehlikeli maddelerin çevreyi ve su kaynaklarını kontmine etmesidir. 

Sellerin sağlık sistemi üzerindeki etkileri ulaşımın aksaması ya da olmamasından
kaynaklanan sağlık hizmetlerine erişimde ve hizmetlerin fonksiyonelliğinde azalma  ve ilaç ve sarf malzemesi stoklarının tahrip olmasıdır. 

Afetlerin halk sağlığına etkilerinin azaltılması ve önlenmesi açısından halk sağlığının birincil korumanın amacı risk faktörlerini kontrol ederek sağlık sorunlarının oluşmasını engellemektir. 

Afetlerin halk sağlığına etkilerinin azaltılması ve önlenmesi açısından halk sağlığının ikincil korumanın amacı sağlık sorunlarını tedavi etmek ve daha ileri sağlık sorunlarına yol açmasını engellemektir. 

Afetlerin halk sağlığına etkilerinin azaltılması ve önlenmesi açısından halk sağlığının üçüncül korumanın amacı var olan sağlık sorununun ilerlemesini, komplikasyonlar
oluşturmasını engellemek ve toplumun ve bireyin bu sorunlara rağmen yaşam kalitesini arttırmaktır.

Dünya Sağlık Örgütü sürveyansı, sağlık hizmetlerinde planlama yapabilmek, müdahalede bulunabilmek, bu hizmetleri değerlendirebilmek amacı ile sağlıkla ilgili
verilerin süreğen, sistematik olarak toplanması, analizi, yorumlanması, ilgili tüm birimlere dağıtılması olarak tanımlamaktadır.

Last’ın tanımına göre epidemiyoloji, belirli bir toplumda, sağlıkla ilgili olgu ve durumların ve bunların belirleyicilerinin dağılımının incelenmesi ve bu çalışmaların, sağlıkla ilgili sorunların kontrolünde kullanılmasıdır. 

Tanımlayıcı epidemiyolojik araştırmalarda vaka sunumları, vaka serileri, ekolojik araştırmalar ve kesitsel araştırmalar yöntemleri kullanılmaktadır. 

Analitik epidemiyolojik araştırmalarda karşılaştırma grubu olan kesitsel araştırmalar, vaka- kontrol araştırmaları ve kohort araştırmalar yöntemleri kullanılmaktadır.

Epidemiyolojik çalışma sayısının diğer alanlar ile kıyaslandığında oldukça az olmasının nedenleri yakın bir zamana kadar afetler genellikle tetikleyen tehlikeler ile özdeşleştirilmiş ve o tehlike ile ilişkili bilim dalları sorunun muhatabı olarak görülmesi ve afetlerin akut dönemlerinde epidemiyolojik çalışma yapmanın oldukça zor olmasıdır.