Klinik Afet Tıbbi

Afet tıbbı; bir afet anında ortaya çıkan ani sağlık ihtiyaçları ile etkilenen toplumdaki mevcut kaynaklar arasında orantısızlığı mümkün olan en yüksek sayıda yaralıyı kurtaracak şekilde idare eden bir tıp dalıdır. Afet tıbbı, afet yönetiminde diğer disiplinlerle iş birliği kurarak beklenmeyen durumların yol açtığı sağlık problemlerine, tıp bilimlerinin ve ilgili tıp birimleri branşlarını sahada, sahra hastanelerinde veya hastanelerde müdahale edebilmesi yönünde çalışmalar ve araştırmalar yapar.

Afet tıbbı, ölüm ve yaralanmalar, bulaşıcı ve salgın hastalıklar, çevresel tehlikeleri inceler.

Afet tıbbı eldeki olanaklar doğrultusunda verilecek tıbbi hizmetler ile ölümlerin en aza indirgenmesi amaçlar.

Afetler, meydana geldikten sonra beklenmeyen ve öngörülmeyen sayıda hastalıklara neden olduğundan yerel sağlık sistemleri tarafından tıbbi hizmetler karşılanamaz. Aynı zamanda afet durumunda yerel sağlık kuruluşları da zarar görebilir. Bu durumda sağlık önlemleri yeterli şekilde alınamayacağı için ölümler ve sakatlıklarda artış meydana gelebilir.

a. Afet öncesi – zarar azaltma: Afetlere yol açabilecek riskleri ve tehlikeleri azaltmak için yapılan çalışmalardır.
b. Afet öncesi - planlama: Afet öncesinde karşılaşılabilecek tüm risklerin değerlendirilmesi sonrasında yapılan hazırlık çalışmalardır.
c. Afet - yanıt: Afet öncesinden yapılan ve tamamlanmış hazırlıkların uygulanmasıdır. Afet planlamaları ne kadar kapsamlı ve eksiksiz yapılmışsa afet sırasında verilen yanıt o kadar doğru ve sorunsuz olur. Amaç olayın yaratacağı kayıp ve zararları en aza indirmektir.
d. Afet sonrası – iyileştirme: Afet sonrasında, olabildiğince kısa zamanda ve eksiksiz olarak normal yaşama dönme çalışmalardır. Hem insan hem de çevresel iyileştirmeler beraber ele alınır.

Afet durumlarında yapılan tıbbi müdahaleler Afet durumlarında yaralılara kurtarma işlemi başlamadan tıbbi müdahale başlanması gerekebilir. Tedavi başlandıysa kurtarma eylemi sırasında da tıbbi müdahalelere devam edilir. Tıbbi müdahale yapılmadığı takdirde geri döndüremediğimiz sakatlıklar ve ölümler meydana gelebilir. Gerektiği gibi yapılmayan kurtarma müdahaleleri sonucu meydana gelen ölümlere kurtarma ölümleri adı verilir. Bu durumların önlenmesi için arama kurtarma ekipleri zarar vermeden kurtarma ve ilk yardım konularında iyi eğitim almış ve yeterli sayıda tatbikat yapmış olmalıdır. Kurtarma ekiplerinde sağlık personeli bulunması tıbbi müdahalelerin daha uygun şekilde yapılmasını sağlar.

İster doğa isterse insan kaynaklı olsun afetlerde en sık, yeniden canlandırma uygulamaları, hava
yolu tıkanıklıkları, kırıklar, çıkıklar, kanamalar, donmalar meydana gelir.

• Yaralanma tipi veya ortaya çıkan durum her ne olursa olsun öncelikle kurtarıcının, sonra yaralı ve çevrenin güvenliği sağlanmalıdır.
• Tüm müdahaleler soğukkanlı ve sakin bir biçimde yapılmalıdır.
• Yaralı hızlıca değerlendirilir öncelikle yaşamsal öneme sahip havayolu, solunum ve dolaşım fonksiyonları değerlendirilir.

• Şok, kanama, bilinç bozukluğu gibi durumlara öncelik verilir.
• Bilmediğimiz veya kendi başımıza yapamayacağımız konulara müdahale edilmemelidir.
• Afet durumlarında kazazedeye müdahale ederken amacımız tedavi etmek değil yaralının yaşaması için ya da durumunun daha kötüye gitmesine engel olmaktır.
• Kaza veya afet bölgesine ek destek için gerekli yerlere haber verilerek itfaiye, sağlık ve
güvenlik görevlilerinin olay yerine gelmeleri
sağlanır. 

Kardiyopulmoner resüsitasyon (KPR) kalp ve solunum durması sonucu kişiyi yeniden hayata döndürme çabalarını kapsayan uygulamalardır. KPR’ de öncelikli amaç beyin ve kalp gibi organların oksijenlenmesinin yanı sıra dolaşımın düzenlenmesini sağlamaktır.

Kalp durması belirtileri:
Bilinç kaybı
Solunum durması
Göz bebeklerinde büyüme
Ciltte morarma

Solunum durması belirtileri:
Solunum sesleri duyulmaz
Ağızdan alınıp verilen hava hissedilmez
Göğüs ve karın üzerinde hareket görülmez
Önce uzuvlarda sonra tüm vücutta morarma

Tam havayolu tıkanıklığı belirtileri:
Nefes alamaz
Elleri ile boynunu tutar
Cilt rengi morarır
Konuşamaz

Kalp Durması: Kalbin hareketlerinin durması ile büyük atardamarlarda nabzın alınamaması ile fark edilir. Müdahale edilmemesi durumunda geri dönüşsüz beyin hasarı dakikalar içinde gelişir.

Solunum Durması: Solunum hareketlerinin durması sonucu vücudun temel ihtiyaçlarını karşılayacak oksijen desteğinin alınamamasıdır.

Hava Yolu Tıkanıklığı: Solunum yolunun yabancı cisimler veya dilin geriye kaçması sonucu tıkanmasıdır. Vücut için gerekli oksijen girişi tıkanır. Hafif tıkanmalarda hasta konuşabilir, nefes alabilir ve öksürebilir.

Temel yaşam desteği (TYD), solunumu ve kalbi durmuş kişiye yaşam kurtarmak için yapay solunum ile akciğere oksijen girişi ve kalp masajı ile kan dolaşımını sağlamak amacı ile yapılan ilaçsız uygulamalardır. Afetlerde çok fazla sayıda hasta ve yaralı olması nedeni ile ölümler afet sırasında meydana gelebildiği gibi afetten saatler, günler sonra da oluşabilir. Temel yaşam desteğinin amacı ölüm sınırında olanları yeniden yaşama döndürmektir.

Temel yaşam desteği aşamaları:
a. Havayolu açıklığının sağlanması (airway)
b. Solunum değerlendirmesi (breathing)
c. Dolaşım değerlendirmesi (circulation)
d. Otomatik eksternal defibrilatör

Baş-çene pozisyonu: Bir el hastanın alnına yerleştirilerek baş geriye itilir, diğer elin iki parmağı ile alt çene öne doğru çekilir.

Eğer yaralının solunumu yoksa vücut oksijensiz kalacağı için 4-5 dakika içinde dokularda hasar oluşmaya başlar. Oluşan hasar 10 dakika sonra hücre düzeyinde geri dönüşümsüz hale döner. Solunum durması durumunda ilk etkilenen organ beyin ve kalpteki hücrelerdir. Solunumu durmuş kişiye yapay solunum yapılmalıdır. 

Yapay solunum ağızdan ağıza veya ağızdan buruna yapılabilir.

Solunum kontrolü bak-dinle hisset yöntemi ile yapılır. Bu yöntemle yaralının nefes alıp vermesi değerlendirilir. Bu işlem 10 saniyeyi geçmeyecek şekilde yapılır.

Yaşa göre nabız sayıları:
• Bebeklerde: 100-140/dk.
• Çocuklarda: 100-120/dk.
• Erişkin: 60-100/dk.