Afetlerde Hastane Öncesi Acil Sağlık Hizmetleri

Hastane öncesi acil sağlık hizmetlerinin temel hedefleri;

• Sistemik hastalıklar veya yaralanmalar sonrası oluşabilecek hasarı en aza indirmek için tıbbi bakım ve müdahale sağlamak,
• Doğruluğu bilimsel olarak kanıtlanmış tıbbi müdahaleler ile hayat kurtarmak,
• Hastanın bir sağlık kuruluşuna güvenli bir şekilde naklini sağlamaktır.

Afet:
İnsanlar için fiziksel, ekonomik, sosyal, kültürel, doğal ve çevresel kayıplar oluşturan, normal yaşamı ve insan faaliyetlerini durdurarak veya kesintiye uğratarak
toplulukları etkileyen, etkilenen topluluğun yerel imkân ve kaynaklarını kullanarak baş edemeyeceği, doğal, insan veya teknoloji kaynaklı olaylardır”.

Acil çağrı merkezlerinin;
• Acil yardım talebine yanıt verme,
• Acil yardımın yapılıp-yapılmayacağına karar verme,
• Acil yardımın nasıl organize
edileceğine karar verme,
• Acil yardım operasyonunu en
başından, sonuna kadar yönetme gibi önemli görevleri bulunmaktadır

İlk sivil ambulans örgütü ise 1878 yılında İngiltere’de kurulmuştur.

Türkiye’de hastane öncesi acil sağlık hizmetleri ile ilgili modern anlamda tüm ülkeyi kapsayacak şekilde planlamaların yapılması, 1994 yılında Sağlık Bakanlığı bünyesinde “112 Acil Yardım ve Kurtarma Merkezleri”nin kurulmasıyla olmuştur.

Franco-German Model, hastane koşullarının olay yerine götürülmesi üzerine kurgulanır. Olay yerinde hastanın stabilizasyonu tam olarak sağlanana kadar, acil tıbbi müdahalelerin devam etmesi önerilir. Ambulanslarda görev yapan asli personel,
doktorlar ve acil tıp teknisyenleridir. Genellikle Avrupa ülkelerinde uygulanan sistemin en katı hali ile uygulama şekli Fransa’da görülmektedir

Türkiye’de doktorlu ya da doktorsuz çalışan tüm ambulanslarda, Anglo-Amerikan Modelde olduğu gibi “kap ve götür” prensibi ile hizmet verilmektedir. 

Hastane öncesi acil sağlık hizmetlerinde bireyin ilkyardımcı olarak bir takım sorumlulukları bulunmaktadır.
Bunlar;
• Acil bir durumda, acil yardım hizmetlerini
aktive etmesi, yani acil çağrı numarası aracılığıyla acil çağrı merkezini arayarak, doğru
yardımın mümkün olduğunca hızlı ulaşması için görev yapması,
• Olay yerine profesyonel acil yardım ulaşana kadar, olay yeri güvenliğini sağlaması; hastaya, hayat kurtarıcı ve durumun daha da kötüleşmesini engelleyecek ilkyardım uygulamalarını yapması,
• Olay yerinde bulunanları, uyarıları ve bilgilendirmeleri ile yönlendirmesi,
• Olay yerine profesyonel ekip ulaştığında, onların yönlendirmelerine uyarak onlara
yardımcı olmasıdır.

Temel Yaşam Desteği: Kalbi duran birine olay yerinde bulunalar tarafından, olay yerinin imkanları ile yapılması gereken; suni solunum, kalp masajı ve otomatik eksternal defibrilatör tedavisini kapsayan uygulamaların bütünüdür.

Sağlık Bakanlığı’nın, 22.05.2002 Tarih ve 24762 Sayılı İlkyardım Yönetmeliği’ne göre
“tüm kurum ve kuruluşlarda istihdam edilen her yirmi personel için bir, ilgili mevzuata göre ağır ve tehlikeli işler kapsamında bulunan işyerlerinde, her on personel için bir olmak üzere, en az Temel İlkyardım Eğitimi Sertifikası almış ilkyardımcının
istihdam edilmesi zorunludur”.

C Tipi İstasyon
İhtiyaca göre günün belirlenen saatlerinde sadece ambulans hizmeti verilen, idari ve özlük hakları bakımından il ambulans servisi başhekimliğine bağlı acil sağlık istasyonlarıdır.

Modern acil servis işleyişinde iki tip hasta kabulü bulunur. Genelde bu kabullerin iki farklı kapıdan yapılması önerilir. Birinci hasta kabul şekli, hastane acil servisine kendi olanaklarıyla gelen ve ayaktan hasta kabul olarak tanımlanan şekildir.  Acil servis hastaların ikinci hasta kabul şekli ise ambulansla gelen hastanın girişidir.

Acil tıp teknisyenleri, tıbbi danışman koordinasyonu ve onayı ile Bakanlıkça yapılacak düzenlemelere uygun olarak aşağıdaki işlemlerden sorumludur:
• İntravenöz girişim yapmak,
• Oksijen uygulaması yapmak,
• Endotrakeal entübasyon uygulaması yapmak,
• Uygun taşıma tekniklerini bilmek ve uygulamak,
• Kırık, çıkık ve burkulmalarda stabilizasyonu sağlamak,
• Yara kapatma ve basit kanama kontrolü yapmak,
• Temel yaşam desteği protokollerini uygulamak,
• Temel yaşam desteği uygulaması sırasında yarı otomatik ve tam otomatik eksternal
defibrilatörleri kullanmak,
• Travma stabilizasyonu yaparak hastanın nakle hazır hale gelmesini sağlamak.

Özel donanımlı ambulanslar ise “hasta veya yaralıların yaş, fiziksel ve tıbbi durumlarına ve ambulansların görev yaptığı bölgenin coğrafi özelliğine göre, özel olarak tasarlanmış ve buna göre ekip ve ekipmanla donatılmış araçlar” olarak tanımlanmaktadır. Özel donanımlı ambulanslar; Türkiye’de, Sağlık Bakanlığı’nın 26369 Sayılı “Ambulanslar
ile Acil Sağlık Araçları ve Ambulans Hizmetleri Yönetmeliği”ne göre “yoğun bakım ambulansı”, “yeni doğan hastaların nakli amacıyla kullanılacak ambulanslar”, “kar paletli ambulanslar”, “motosiklet ambulanslar” ve “obezite ambulansları” olarak
sınıflandırılmaktadır

Türkiye Afete Müdahale Planında (TAMP), afetler müdahale açısından 4 seviyede değerlendirilmektedir. Bu seviyeler olayın oluşturduğu etki tanımlamakta
kullanılmakla birlikte, bu tanımlara göre müdahalenin
seviyesi, İl Afet ve Acil Durum Yönetimi Müdürlüğü
(İAADYM) kapasitesinden,ulusal hatta uluslararası desteğe kadar geniş bir müdahale kapasitesini kapsar.
1.Seviye (S1) olaylarda, olayın oluşturduğu hasar yerel imkanlar ile çözümlenebilir ve müdahale,
İAADYM’nün oluşturacağı kapasiteile çözümlenebilir.
2.Seviye (S2) olaylarda, olayın oluşturduğu hasarın üstesinden gelinebilmesi için destek illerin
takviyesine ihtiyaç duyulur, ancak müdahale kapasitesi TAMP’da belirtilen 1. Grup Destek İlleri ile
yeterli düzeye getirilebilir.
3.Seviye (S3) olaylarda, olayın oluşturduğu hasarın
üstesinden gelinebilmesi için 1. ve 2. Grup Destek İllerin ve ulusal kapasitenin takviyesine ihtiyaç duyulur.
4.Seviye (S4) olaylarda, olayın oluşturduğu hasarın üstesinden gelinebilmesi için destek illeri ile
birlikte ulusal ve uluslararası kapasitenin takviyesine ihtiyaç duyulur

Triyaj, sınıflandırma ve ayırma anlamı taşıyan Fransızca “Trier” kelimesinden türemiştir. Hastane öncesi acil sağlık sisteminde özellikle kitlesel olaylarda, hasta ve yaralıların öncelik sırasına göre sınıflandırılması ve bu sınıflandırmaya göre önceliklerin belirlenerek kıt olan acil sağlık hizmetinin sunulmasıdır. Triyaj protokolleri, başta müdahale personelinin sayı ve niteliği olmak üzere, eldeki kaynağın talep edilen acil yardım hizmetinden daha az olması durumunda devreye sokulur.

• Siyah (Ölü/Umutsuz Vaka)
• Kırmızı (Acil Sağlık Hizmeti Gerekenler)
• Sarı (Gecikmeli Acil Sağlık Hizmeti Verilebilecek Olanlar)
• Yeşil (Acil Olmayan)

Büyük afetlerde üç aşamalı bir triyaj uygulamasından bahsetmek mümkündür. Birinci triyaj; yaralının bulunduğu yerde yapılır ve uygulamadan sonra yaralıların güvenli bir alana taşınmasını kapsar. İkinci triyaj; ileri acil tıbbi bakım alanında yapılan tıbbi
triyajdır. Birincil triyaj mümkün olduğunca az doküman ve bilgi, ikincil triyaj ise daha detaylı bilgi ve mümkünse acil tedavi içerir. Üçüncü triyaj ise tıbbi bakım alanında bulunan yaralıların hastanelere nakli sırasında önceliklerin belirlenmesi için
yapılan nakil triyajıdır.

İleri acil tıbbi bakım alanının kurulmasını gerektirecek bazı koşullarbulunmaktadır.
Bunlar;
• Afet merkezinin nakil hastanelerine çok uzakta olması,
• Yaralıların nakledilmesi için uygun özellikte ve yeterlilikte nakil aracının bulunmaması,
• Nakillerin gerçekleştirilmesi sırasında yaralıya refakat edecek yeterli sayıda nitelikli
sağlık personelinin bulunmaması,
• Afetin sağlık hizmetleri kapasitesini olumsuz etkilemesi,
• Yaralılar için hastaneye uzun ulaşım sürelerinin ek riskler oluşturması,
• Bölgedeki hastanelerin; yaralıları karşılayabilecek kapasiteye hemen yanıt verememesi,
• Hastane acil servislerinin etkinliğini arttırmak için nakiller arasında aralıklar oluşturulmasının gerekli olması gibi durumlarda olay yerinde ileri acil tıbbi bakım alanının kurulması gerekebilir. 

Pan Amerikan Sağlık Örgütü bir sahra hastanesi kurulması için üç temel kriterlerin sağlanmasını önermektedir.
Bunlar;
• Kurulacak sahra hastanesi, afetten sonraki 24 saat içinde tam olarak faaliyette geçebilecek şekilde olmalıdır.
• Kurulacak sahra hastanesinde, afetin oluşturmuş olduğu sağlık sorunlarını karşılayacak düzeyde sağlık hizmeti verilebilir olmalıdır.
• Sahra hastanesinin içerisinde bulunan medikal donanım ve teknolojiyi kullanabilecek ve sağlık hizmeti sunabilecek nitelik ve nicelikte sağlık personeli görevlendirilmiş
olmalıdır.