AFET TIBBI VE YÖNETİM İLKELERİ - Deneme Sınavı - 8

Afetlerden sonra yaşanan duygusal belirtiler arasında şok, öfke, suçluluk, çaresizlik, dehşete kapılma, korku, hissizlik (hissedememe), panik gibi duygular bulunur.

Travma Sonrası Stres Bozukluğuna yol açan olaya bağlı etkenler arasında acil durum ve afetin türü, şiddeti, maruz kalma süresi, kayıplar vb. bulunur.

Bazen kişiler acil durum ve afeti hatırlatan yer, ses, duygu, düşünce, kişi vb. ile karşılaştıklarında o denli sıkıntı ve korku yaşayabilirler ki, bu sıkıntıyı yaşamamak bu yer, kişi duygu, düşünce vb. den kaçınabilirler. Bu belirtiler kaçınma belirtileridir. Örneğin, deprem sonrasında bir kişinin binanın yıkıldığı bölgeden geçmemek için yolu uzatarak aşağı mahalleden gitmesi, afetle ilgili kimseyle hiçbirşeyi konuşmayı istememesi gibi.

Ruhsal travmatik bir olayın belirtilerinin TSSB olarak değerlendirilebilmesi için acil durum veya afetin ardından en az 30 gün geçmiş olması gerekmektedir.

Afetin ardından ilk 30 gün içinde bazı belirtiler ortaya çıkmışsa ve dissosiyatif belirtiler (afallama, kopup gitme vb.) eşlik ediyorsa akut stres bozukluğu belirtileri akla getirilmelidir.

Afetten etkilenenlerin insan onuruna uygun şekilde yaşamalarına yönelik bir afet müdahale yaklaşımı geliştirmek ve tüm insani yardım çalışmalarının insan odaklı olmasının önceliklendirilmesi psikososyal müdahalenin uğraş alanlarından birisidir.

Afetle birlikte yaşamları değişen kişiler “afet mağduru / ya da afet kurbanı” değil, hayatta kalan, aktif ve güçlü kişiler olarak görülmelidir. Psikososyal müdahaleler bu güçlendirme prensibine uygun şekilde yürütülmelidir.

PİY profesyonel bir terapi veya danışmanlık yaklaşımı olmadığı gibi, profesyonel olmayan kişiler tarafından da öncesinde eğitim almaları halinde uygulanabilir olması bakımından son derece pratik bir yöntemdir.

Çok yüksek kaygı/korku, doğrudan fiziksel bütünlüğünün tehlikede olması, diğer kişilerin ölümüne tanık olma, aile üyeleri veya evcil hayvanın ölümü, kendisinde veya ailesinde afetle doğrudan ilgili bir hastalığın/yaralanmanın olması, enkazda bir süre sıkışıp kalma veya geç kurtarılma öyküsü, aile üyeleri içinde kayıp ya da ulaşılamayan birinin olması ve yalnız kalan bir çocuk olması durumlarından herhangi birinin varlığında bu kişiler hızla ruh sağlığı uzmanlarıyla temasa geçerek yönlendirilmesi gereken riskli grubu oluşturmaktadır.

Ekip çalışmasına yatkın kişilerin bir araya getirilmesi yardım çalışanlarına yönelik kurumsal düzeydeki önerilerden biridir.

Afetlerin ardından insanların büyük bir kısmı strese bağlı psikolojik sıkıntılar yaşamaktadır. Toplumda farkedilir düzeyde ortaya çıkan bu belirtiler duygusal, fiziksel, davranışsal-sosyal ve bilişsel belirtilerdir.

Fiziksel Belirtiler Uyku ve yeme alışkanlıklarının değişmesi, halsizlik, yorgunluk, ağrı (baş, bel, boyun, sırt vb.), mide ve bağırsak sorunları,bulantı, kalp çarpıntısı gibi belirtiler afetin sonrasında hem afetzedelerde hem de yardım çalışanlarında sıkça karşılaşılan belirtiler arasındadır.

Duygusal Belirtiler Kişiler afetin hemen ardından şok, öfke, suçluluk, çaresizlik, dehşete kapılma, korku, hissizlik (hissedememe), panik gibi duyguları yoğun ve sıkıntı verecek düzeyde yaşayabilirler. Örneğin, afet bölgesinde bazı kişiler öfkeli şekilde yardım çalışanlarından destek talep ederken, bazı kişiler enkaz başında duygusuz, ifadesiz bir şekilde oturarak bekleyebilirler.

TSSB’nin ortaya çıkmasını, kronikleşmesini veya iyileşmesini etkileyen faktörler ise 3 grup altında değerlendirilmektedir: 1. Kişilik özellikleri, geçmiş travmatik yaşantılar, cinsiyet, yaşvb. gibi travma öncesi etkenler, 2. Acil durum ve afetin türü, şiddeti, maruz kalma süresi, kayıplar vb. gibi olaya bağlıetkenler, 3. Travmatik yaşantı sonrasında kişinin başaçıkma stratejileri, çevresel faktörler ve sosyal destek vb. gibi travma sonrası etkenler.

Uyarılmışlık: Aşırı uyarılmış kişiler, uykuya dalma ve sürdürmede güçlük çekebilir, uykudan sıçrayarak uyanabilirler. Farkında olarak ya da olmadan tehlikelere karşı alarm halindedirler. Travmatik olayı hatırlatan herhangi bir hatırlatıcı karşısında irkilme, sıçrama, kaçma gibi ani hareketler gelişebilir, çabuk öfkelenip parlayabilirler.

Afet bölgesinde hizmet vermeden önce tüm yardım çalışanlarının kendi mesleki etik ilkelerine ek olarak ortak davranış kurallarını (etik ilkeler) benimsemesi gerekmektedir. Zarar vermemek, insan haklarına saygı duymak, güçlendirme ve toplum katılımı sayılabilir.

Psikolojik ilkyardım afetin hemen ardındaki süreçte başlayan ihtiyaç ve kaynak analizini de içeren, afetzedelerin duygularını ve düşüncelerini ifade etmelerini kolaylaştırmayı amaçlayan bir psikososyal müdahale yöntemidir. PİY profesyonel bir terapi veya danışmanlık yaklaşımı olmadığı gibi, profesyonel olmayan kişiler tarafından da öncesinde eğitim almaları halinde uygulanabilir olması bakımından son derece pratik bir yöntemdir.

Çok yüksek kaygı/korku, doğrudan fiziksel bütünlüğünün tehlikede olması, diğer kişilerin ölümüne tanık olma, aile üyeleri veya evcil hayvanın ölümü, kendisinde veya ailesinde afetle doğrudan ilgili bir hastalığın/yaralanmanın olması, enkazda bir süre sıkışıp kalma veya geç kurtarılma öyküsü, aile üye eri içinde kayıp ya da ulaşılamayan birinin olması ve yalnız kalan bir çocuk olması durumlarından herhangi birinin varlığında bu kişiler hızla ruh sağlığı uzmanlarıyla temasa geçerek yönlendirilmesi gereken riskli grubu oluşturmaktadır.

Yardım çalışanlarının afet gibi zorlayıcı ortamlarda karşılaştıkları birçok farklı stres kaynağı olabilir: • Afet ortamında uzun süre çalışmak, • Ölüm ve yaralanma riski olan bir iş yapmak, • Duygusal yükün ağır olması, • Çok rahatsız edici manzaralara şahit olmak, • Zaman baskısı, • Aşırı sorumluluk yüklenmek, • Görevle baş edemediğini hissetmek, • Fiziksel olarak oldukça zorlu ve yetersiz bir ortamda çalışmak, • Deneyim eksikliği, • Yetersiz ödüllendirme, • Temel ihtiyaçlardan ve sosyal destek sisteminden (aile, eş, çocuklar gibi) uzakta olmak, • Haksızlığa uğrama sayılabilir.

Kurumsal Düzeyde • Hazırlık evresinde kurumsal düzeyde profesyonel yardım çalışanlarına psikososyal risk analizinin yapılması, varsa özel ihtiyaçlarının (ilaç, küçük çocuğa sahip olma, özel bakıma ihtiyaç duyan aile bireyinin olması, diyet gibi) belirlenmesi, • acil durum ve afet ortaya çıkmadan yardım çalışanlarına yönelik stres faktörleri, strese bağlı tepkiler, stres yönetimi ve özbakımla ilgili eğitim çalışmalarının yürütülmesi, • ekip çalışmasına yatkın kişilerin biraraya getirilmesi, • Yardım çalışanlarının beslenme, barınma, hijyen, tuvalet, banyo, haberleşme vb. gibi temel ihtiyaçlarının karşılanması için hazırlıkların azami düzeyde yapılması, • Yardım çalışanlarının çalışma saatleriyle ilgili düzenlemelerin öncesinde yapılması, dinlenme saatleri ve dinlenme alanlarının öncesinde planlanması sayılabilir.