Afet ve Acil Durum Tatbikatları

Ülke genelinde müdahale kapasitesinin ve mantığının geliştirilmesine, plan ve teçhizatın denenmesine, kaynaklardaki boşluk ve eksikliklerin belirlenmesine, görev ve sorumlulukların netleştirilmesine, bireysel ve ekip performansının artmasına imkan veren tatbikatlar ile ulaşılabilecek genel amaçları aşağıdaki gibi sıralayabiliriz (Tatbikatlar Kitapçığı Taslağı):
1. Kendi kendine yetebilirlik,
2. Ortaklaşa çalışabilme,
3. Plan ve prosedürlerin uygulanabilirliği
4. Koordinasyon ve işbirliği
5. Öğrenme ve güncelleme.

Tatbikatlar, olası bir afet ve acil durumda can ve mal kaybının yaşanmaması veya en aza indirilmesi için öngörülen tehlike senaryoları doğrultusunda hazırlanan afet ve acil durum planlarının uygulanabilirliğini gerçekçi ortamlarda test etmek, ekiplerin kapasite ve kabiliyetlerini görmek, yönetim fonksiyonu içinde yer alan kişilerin karar verme sürecindeki başarısını ölçmek amacıyla yapılır (Tatbikatlar Kitapçığı Taslağı).

Bir acil durum veya afet hâlinde yapılması planlanmış olan müdahale sürecinde yer alacak eylemlerin uygunluğunu, yeterliğini ve güncelliğini mümkün olduğunca gerçeğe yakın koşullar altında ve bir senaryoya bağlı kalarak denemek amacıyla yapılan uygulamalara tatbikat denir.

Türkiye’de tatbikatlar ile ilgili ilk mevzuat 1958 yılında 7126 sayılı Sivil Savunma Kanunu ile yayınlanmıştır.

Sivil savunma hizmet kollarında vazifelendirilmiş olan mükelleflerin bu vazifelerde yetiştirilmeleri maksadı ile hazarda tertiplenecek eğitim ve tatbikatlara davet vukuunda iştirakleri mecburidir. Bu eğitim ve tatbikatların müddeti yılda 72 saati (9 gün) geçemez.

Halkın sivil savunma konularında aydınlatılması maksadıyla tertiplenen ders ve konferanslara davet vukuunda iştiraki mecburidir. Bu eğitimin süresi ve yenileme şekli Sivil Savunma Genel Müdürlüğünce düzenlenir.

1999 tarihli Başbakanlık Tatbikatlar Yönergesi; Seferberlik ve Savaş Hali Hazırlıkları Direktifi gereğince bakanlık, kurum ve kuruluşlar ile Milli Güvenlik Kurulu Genel Sekreterliği koordinatörlüğünde yapılacak tatbikat/seminerlerin planlama ve icrasında uygulanacak usul ve esasları belirlemektedir.

Ancak tatbikatları esas itibariyle uygulama yöntemleri açısından sınıflandıracak olursak tatbikat türleri (Tatbikatlar Kitapçığı Taslağı):
1. Kapsamlı Saha Tatbikatı
2. Masabaşı Tatbikatı
3. Haberleşme ve İntikal Tatbikatı şeklindedir.

Afet ve acil durumlara ilişkin olarak hazırlanan planların uygulanabilirliğinin, karar vericiler, koordinasyon birimleri ve saha ekipleri arasındaki koordine ve uyumun en gerçekçi şekilde test edildiği tatbikatlara ''Kapsamlı Saha Tatbikatı'' denir. 

Saha Tatbikatları;
• İl düzeyi
• Bölgesel düzey
• Ulusal düzey
• Uluslararası düzey
olarak planlanabilir ve oynanabilir.

Saha tatbikatlarının avantajları aşağıdaki gibi sıralanabilir:
• Operasyonel/saha pratiğinin yansıtıldığı tatbikatlardır.
• Gerçek zamanlı veya sıkıştırılmış zamanlı oynanabilir.
• Ölçek ve boyutu değişebilir.
• Daha uzun planlama süreci, daha fazla destek ve kaynak gerektirir.
• Daha nadir kullanılan kaynakların kullanımına olanak sağlar.
• Halkın bilinçlendirilmesi ve bilgilendirilmesine olanak sağlar.

Saha tatbikatlarının dezavantajları aşağıdaki gibi sıralanabilir:
• Planlama ve uygulamasının uzun zaman
alması,
• Maliyetinin yüksek olması,
• Güvenlik ve sorumluluk riski taşıması.

• Kapsamlı saha tatbikatlarına göre daha rahat ve stresten uzak bir ortamda oynanabilmesi,
• Maliyetinin düşük olması,
• Soru cevap ve görüş alışverişine imkan sağlaması,
• Değerlendirme/geliştirme sürecinin bir parçası olarak, planlarda değişikliklere olanak sağlaması.

Genel olarak tatbikat sürecini;
• Planlama
• Geliştirme
• İcra Aşaması
• Raporlama
olarak dört ana başlıkta özetleyebiliriz.

Tatbikat Geliştirme aşaması;
• Tatbikatın amacının ve ulaşılmak istenen hedeflerin belirlendiği,
• Yer ve zaman unsurlarının kesinleştirilip, tatbikat aşamalarının, uygulanacak senaryoların ve diğer iş ve işlemler ile zamanlamanın netleştirildiği,
• Senaryonun detaylarının çalışıldığı,
• Kaynakların ve tatbikat aktörlerinin/oyuncularının belirlendiği,
• Haberleşme yöntemlerinin kesinleştirildiği,
• Tatbikat gözlem, değerlendirme ve yönetim esaslarının belirlendiği,
• Medya kullanım çerçevesinin çizildiği,
• Saha ya da masabaşı uygulamalarının seçimine göre gerekli alan hazırlıklarının yapıldığı, süreçtir.

İcra Aşaması:
• Tatbikatın belirlenen esaslar doğrultusunda fiilen icra edildiği,
• Gözlem ve değerlendirme ekibince sürecin gözlemlenip değerlendirildiği, süreçtir.

Tatbikatın planlama, geliştirme, icra ve raporlama aşamalarında farklı kurum ve yapılara mensup personel/ekipler görev yapsa da bunları dört ana başlıkta toplamak mümkündür:
• Tatbikat Planlama Ekibi (Tatbikat Koordinatörü)
• Katılımcılar/Oyuncular
• Senaryo
• Değerlendirmeci ve gözlemciler

Tatbikat planlama ekibi; tatbikatın yer, zaman, katılımcı, ölçek, oynanma şekli, beklenen çıktılar gibi unsurlarını belirleyen ekiptir. Ekipte yer alan kişilerin plan ve programlara, mevzuata, katılımcı ekiplerin kapasite ve kabiliyet bilgilerine sahip kişilerden seçilmesi önem arz etmektedir.

• Çalışma/tatbikat alanlarının temizliği
• Çalışma/tatbikat alanlarının yeterliliği
• Ekran görüntülerinin görsel uygunluğu ve
yeterliliği
• Kalemler/kağıtlar
• Otopark
• Lavabo/yemek
• Dinlenme odaları
• Yaka kartları
• Silgi, tahta vb.
• Gözlemciye ayrılan hacim
• Havalandırma
• İletişimde kullanılacak ekipman
• Tatbikatın gerçekleştirileceği mekan
• Mesaj merkezi
• Denetim merkezi

Tatbikat emniyet ve güvenliğini üç kısımda değerlendirmek gerekmektedir:

.Kişisel Güvenlik

.Ekip Güvenliği

.Çevre Güvenliği