Afet ve Acil Durum Yönetimi ve Organizasyonu

Afetlerin önlenmesi ve zararlarının azaltılması amacıyla bir afet olayının öncesi, sırası ve sonrasında yapılması gereken çalışmaların planlanması, yönlendirilmesi, koordine edilmesi, desteklenmesi ve uygulanabilmesi için toplumun tüm kurum ve kuruluşlarıyla kaynaklarının bu ortak hedefler doğrultusunda yönetilmesidir.

Doğa kaynaklı veya teknolojik tehlikeler meydana geldiklerinde etkiledikleri coğrafi alan ve insan nüfusuna bağlı olarak karşılaşılan afetin büyüklüğü ifade edilir. Buna göre büyüklüğe etki eden faktörler:

• Olayın fiziksel büyüklüğü,
• Olayın yoğun yerleşme alanlarına olan uzaklığı,
• Fakirlik ve az gelişmişlik,
• Hızlı ve kontrolsüz nüfus artışı,
• Tehlikeli bölgelerdeki hızlı ve denetimsiz kentleşme ve endüstrileşme,
• Ormanların ve çevrenin tahribi veya yanlış kullanımı,
• Bilgisizlik ve eğitim eksikliği,
• Toplumun afet olaylarına karşı önceden alabildiği koruyucu ve önleyici önlemlerin ulaşılabilirlik düzeyi.

Afet Bölgesi, afetin olumsuz sonuçlarından ciddi boyutlarda etkilenen ve yetkililerce acil yardıma ihtiyaç duyulduğunda “Afet Bölgesi” ilan edilmesi şartı aranmaksızın doğal olarak ortaya çıkan bölgelerdir.

Doğa kaynaklı afet ve acil durumlarda, Afet ve Acil Durum Yönetimi, can kaybı, ekonomik, sosyal ve kültürel
kayıpları engellemeyi hedefler. Teknolojik ve İnsan Kaynaklı afet ve acil durumlarda Afet ve Acil Durum Yönetimi, can kaybı, ekonomik, sosyal ve kültürel kayıplarla birlikte doğayı da korumayı amaçlamaktadır.

Afet ve Acil Durum Yönetimi öncelikle risk yönetimi ve kriz yönetimi olarak ikiye ayrılır. Afet Yönetiminin, zarar azaltma ve hazırlık aşamaları “Risk Yönetimi”, müdahale ve iyileştirme aşamaları “Kriz Yönetimi” şeklinde de isimlendirilmektedir.

Afet Yönetimi ana evrelerinden birisi olan Risk Yönetimi evresinde yapılacak her türlü çalışma; karşılaşılabilecek bir afetin mümkünse önlenmesi veya olası olumsuz etkilerinin en aza indirilmesine yönelik çalışmalardır. Kriz yönetimi ise afet olayı gerçekleştikten sonra müdahale ve yeniden yapılanma sürecidir.

Doğal afetlerle ilgili çalışmalarda uzaktan algılama (UA) ve Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) günümüzde yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu çalışmalar; deprem, sel, heyelan, yangın, volkanizma ve fırtına gibi doğal afetlere neden olan tabii olaylardır. CBS ve UA sadece bu doğal olayların lokasyonlarının belirlenmesi, gözlemlenmesi ve etkilerinin belirlenmesinde değil, bunun yanında afet öncesinde ve sonrasında yapılacak pek çok çalışmayı da kapsamaktadır.

CBS’yi diğer veri tabanı sistemlerinden ayıran en önemli özelliği, tüm verileri yeryüzündeki ait oldukları mekâna bağlı olarak depolaması ve bunlar arasında çok çeşitli mekansal ilişkilendirmeler, yani çeşitli analizler yapılabilmesine imkan tanımasıdır.

CBS’nin afet yönetim sistemi ile ilgili çalışmalarda kullanılmasının çok büyük avantajları bulunmaktadır.
Bunları şu şekilde sıralayabiliriz:
1. Etkin bir veri paylaşım aracı olması,
2. Güncellenebilmesi,
3. Hızlı veri analizleri yapabilmesi ve kolay çözümler sunabilmesi,
4. Çok yönlü görselleştirme imkânı sunmasıdır.

Birleşmiş Milletler, 1990-1999 yılları arasını “Uluslararası Afet Zararlarının Azaltılması On Yılı” olarak ilan etmiş ve uluslararası toplumun doğal afetlerin en aza indirgenmesinde uluslararası işbirliğini teşvik etme ve uygulama konularına özel önem vermeye davet etmiştir. Bu on yılın amacı; yoğun bir uluslararası işbirliği ve dayanışma ile özellikle kalkınmakta olan ülkelerin doğal afetlerden etkilenme oranının can kaybı, mal kaybı ile ekonomik ve sosyal kayıpları açısından en az miktara indirgenmesinin sağlanması olarak özetlenebilir.

ABD’de olağanüstü hal ve afet yönetiminden sorumlu koordinatör kuruluş, Amerika Birleşik Devletleri Federal Acil Durum Yönetim Kurumu Federal Olağanüstü Hal Yönetim Ajansı (FEMA: Federal Emergency Management Agency)’dır. FEMA, FEMA’nın teşkilatı, yetki ve sorumlulukları ile kriz yönetiminin planlama, kaynak sağlama ve uygulamaya yönelik esasları Stafford Yasası ile düzenlenmiştir.

Japonya Kriz Yönetiminin karakteristik özelliği; sistemin tam olarak Bilgisayar Ortamında (Coğrafi Bilgi Sistemi) işletilmesidir. Her yerleşim bölgesinde mevcut tüm bina ve tesisler ile bu bina ve tesislerde yaşayan insanlar bilgisayar ortamında kayıtlı olup; kriz halinde yapılacak yardım, arama ve kurtarma faaliyetleri ihtimallere değil, belirli verilere dayandırılmaktadır.

1939 Erzincan depremi sonrası o günkü hükümet, bazı yasal düzenlemeler yapmak zorunda kalmış ve afetlerle doğrudan ilgili ilk yasa, 17 Ocak 1940 tarih ve 3773 sayılı Erzincan’da ve Erzincan Depreminden Müteessir Olan Mıntıkalarda Zarar Görenlere Yapılacak Yapılar Hakkında Kanun olmuştur. Bu yasa ile evi yıkılanlara ayni ve nakdi yardım yapılması kurallara bağlanmıştır.

Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı, afetlerin önlenmesi ve zararlarının azaltılması, afetlere müdahale edilmesi ve afet sonrasındaki iyileştirme çalışmalarının süratle tamamlanması amacıyla gereken faaliyetlerin planlanması, yönlendirilmesi, desteklenmesi, koordine edilmesi ve etkin uygulanması için ülkenin tüm kurum ve kuruluşları arasında işbirliğini sağlayan, çok yönlü, çok aktörlü, bu alanda kaynakların rasyonel kullanılmasını gözeten, faaliyetlerinde disiplinler arası çalışmayı esas alan iş odaklı, esnek ve dinamik yapıda teşkil edilmiş bir kurumdur. Türkiye Afet Müdahale Planı’na göre afet ve acil durum hizmetlerinin koordinasyonundan, eğitim politikalarının oluşturulmasından ve bu konularda mevzuat düzenlemeleri yapılmasından Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı(AFAD) sorumludur.

İl Afet ve Acil Durum Müdürlüklerinin görevleri:

İlin afet ve acil durum tehlike ve risklerini belirlemek, hazırlıklarını yapmak

1. Afet ve acil durum risk azaltma, müdahale ve iyileştirme il planlarını, mahallî idareler ile kamu kurum ve kuruluşlarıyla iş birliği ve koordinasyon içinde yapmak, uygulamak ve uygulatmak
2. İl afet ve Acil Durum Yönetim Merkezini yönetmek, kesintisiz ve güvenli haberleşmeyi sağlamak
3. Afet ve acil durumlarda meydana gelen kayıp ve hasarı tespit etmek veya ettirmek
4. Afet ve acil durumlara ilişkin eğitim faaliyetlerini yapmak veya yaptırmak
5. İl Afet ve Acil Durum Koordinasyon Kurulu sekretaryasını yapmak
6. KBRN maddeler ile benzeri diğer teknolojik maddelerin tespiti, teşhisi ve arındırılması ile ilgili hizmetleri yürütmek gibi görevleri bulunmaktadır.

• Afet ve Acil Durum Yüksek Kurulu (AADYK)
• Afet ve Acil Durum Koordinasyon Kurulu (AADKK)
• Cumhurbaşkanlığı Afet ve Acil Durum Yönetim Merkezi (Cumhurbaşkanlığı AADYM)
• Cumhurbaşkanlığı Afet ve Acil Durum Yönetim Merkezi(AFAD AADYM)
• Bakanlık Afet ve Acil Durum Yönetim Merkezleri (BAADYM)

Genel olarak planlar stratejik, taktik ve operasyonel yaklaşımla hazırlanır. Stratejik planlar, kurum ve kuruluşların orta ve uzun vadeli amaçlarını temel ilke ve politikalarını, hedef ve önceliklerini, performans ölçütlerini, hedeflerine ulaşabilmek için izlenecek eylem ve yöntemler ile kaynak dağılımını içerir. Taktik planlar; rolleri, sorumlulukları, görevleri tanımlar ve hizmet gruplarının yapacakları çalışmalar ile eylemleri ifade eder. Operasyonel planlarda ise personel, ekipman ve kaynak yönetimi gibi detaylar yer alır. TAMP taktik yaklaşımla hazırlanmış olup ulusal ve yerel düzeyde müdahale yönetim sistemini açıklamaktadır.

TAMP, ülkemizde yaşanabilecek her tür ve ölçekte, afet ve acil durumlara müdahalede görev alacak, bakanlık, kurum ve kuruluşlar, özel kuruluşlar, STK’lar ve gerçek kişileri kapsar.

Afet ve acil durum müdahale seviyeleri etki derecesi açısından dört gruba ayrılmıştır. Türkiye Afet Müdahale Planında yerel imkânların yeterli olmadığı durumlarda afet ve acil durumun yaşandığı İl’e öncelikli olarak yardımda bulunması için 1. Grup Destek İller belirlenmiştir. 1. Grup destek illerinde yeterli olamadığı afet ve acil durumlarda ilk olarak yardımda bulunacak 2. Grup destek iller belirlenmiş ve Türkiye Afet Müdahale Planında yayımlanmıştır.

Minimum hiyerarşi, maksimum etkinlik, olay türü ve boyutuna göre modüler yapıya sahip müdahale organizasyonu ulusal düzey müdahale organizasyonu ve yerel düzey müdahale organizasyonu olmak üzere ikiye ayrılır. Müdahale organizasyonunda ulusal ve yerel düzeyde operasyon servisi, bilgi ve planlama servisi, lojistik ve bakım servisi, finans ve idari işler servisi olmak üzere dört servis yer alır. Bu dört servisin altında ulusal düzeyde toplamda 28 hizmet grubu oluşturulmuştur.