Tehlike ve Risk Değerlendirmesi

Tehlike potansiyel olarak zarar verme olasılığı olan acil durum veya afete dönüşebilecek olay veya durumdur.

Afetler genel olarak doğa kaynaklı afetler ve teknolojik afetler şeklinde ikiye ayrılmaktadır.

Doğa kaynaklı tehlikeler kendi içinde Jeolojik Tehlikeler, Hidrolojik Tehlikeler, Meteorolojik Tehlikeler, Klimatolojik Tehlikeler ve
Biyolojik Tehlikeler olmak üzere beş gruba ayrılır.

Teknolojik Tehlikeler  Endüstriyel Kazalar, Çeşitli/karışık Kazalar ve Ulaşım kazaları şeklinde üçe ayrılır.

Afet eşittir tehlike gibi gözükse de, afet tehlikenin gerçekleşmesi sonucu oluşur.

Tehlikenin kaynağı, büyüklüğü, oluş sıklığı, süresi ve olası etkileri ile ilgili bilgilerin toplanması ve belirlenmesine yönelik çalışmalar tehlike analizi olarak tanımlanır.

Doğa kaynaklı olaylar, Şiddete dayalı olaylar,  Bozulmaya dayalı olaylar ve Eğitim eksikliği ve yetersizliklere dayalı olaylardır.

Şiddete dayalı olaylar: Savaş, terör, iç çatışmalar vb.dir.

Tehlike belirlenmesi çalışmaları yapılırken öncelikle, “Ne tür bir tehlike ile karşı karşıya kalınabileceği, bunun ne kadar sıklıkta meydana geldiği ve gelebileceği, hangi büyüklükte olabileceği” gibi soruların yanıtları aranmalıdır.

Afete yol açabilecek tehlikelerin ortalama olarak ifade edilen yeniden oluş süresi veya aynı büyüklükteki iki olay arasında geçen ortalama süre tekrarlanma periyodu olarak tanımlanır.

Belirli bir alan veya bölgede tehlikelerin büyüklük, tekrarlanma, olma olasılığı, belirsizlikler gibi özellikleri ile ortaya çıkarılmasına ilişkin değerlendirme çalışmaları tehlike değerlendirmesi olarak tanımlanır.

Kökeni ne olursa olsun, potansiyel bir tehlikenin belirlenmesi için; Veri ve bilgi toplanması, Jeolojik ve zemin özellikleri, Tehlikenin kaynağı, Büyüklüğü, Oluş sıklığı, Süresi, Olası etkileri veya şiddeti, Olma olasılıkları, Harita hazırlanması,çalışmalarının yapılması gerekir.

Tehlike belirleme çalışmalarının ilk adımı olarak çalışma bölgesi ve yakın civarında geçmişte meydana gelmiş afet ve acil durumlar hakkında veri ve bilgilerin toplanması gerekir.

Doğa, insan ve teknoloji kaynaklı tehlikelerin muhtemel yaygınlık ve şiddet derecelerini ortaya koymak için, belirli kriterlere
göre hazırlanmış haritalar tehlike haritası olarak tanımlanır.

Zarar görebilirlik farklı tür ve büyüklükteki tehlikeler karşısında, insanların ve yaşam çevrelerinin uğrayabileceği fiziksel, toplumsal, ekonomik veya çevresel zarar ve kayıpların ölçüsü olarak tanımlanır.

Zarar görebilirlik kavramı aşağıda sıralandığı gibi üçe ayrılır.
• Fiziksel zarar görebilirlik,
• Sosyal zarar görebilirlik,
• Ekonomik zarar görebilirlik

Sosyal Zarar Görebilirlik;  Toplumların nüfus yoğunluğu, yaş ve cinsiyet oranları, bilgi ve eğitim düzeyi gibi nüfus ve eğitimle ilgili faktörleri içerir.

Sosyal zarar görebilirliğin ölçülmesi güç, hatta imkânsızdır.

İnsan topluluklarını ve yerleşim birimlerini zarar görebilir hale getiren ana faktörler aşağıdaki gibidir.
Yoksulluk ve az gelişmişlik, Hızlı nüfus artışı, Hızlı ve denetimsiz kentleşme ve sanayileşme, Ormanların ve çevrenin tahribi, Bilgisizlik, bilinçsizlik ve eğitim eksikliği, Yaşam tarzında meydana gelen büyük değişimler, Savaşlar ve sivil kargaşalar.

Risk, bir olayın belirli koşul ve ortamlarda doğurabileceği can, mal, ekonomik ve çevresel gibi değerlerin/varlıkların kaybının gerçekleşme olasılığı olarak tanımlanmaktadır?

Bir yer için riskten bahsedebilmemiz için
• En azından bir tehlikenin ortaya çıkma olasılığının olması
• Tehlikenin tehdidine maruz kalabilecek bir veya birden fazla varlığın olması
• Tehlikeye maruz varlıkların zarar görebilir olması gerekir.
Eğer bunlardan biri yoksa riskte yoktur.

Afet bölgelerinde ve riskli üretim alanlarında yer alan insanların, yapıların ve sistemlerin, potansiyel kayıp tehdidi altında bulunması maruz kalma veya maruziyet şeklinde tanımlanmaktadır.

Tehlike analizi; potansiyel tehlikelerin neler olduğu, konumu, oluş sıklığı, büyüklüğü, süresi ve etkileyebileceği alanların belirlenmesi amacıyla yapılır.

Nüfus, tüm yapı ve alt yapılar, tarımsal kapasite ve stoklar, ekonomik ve sosyal değerler, çevre ile ilgili envanterin toplanması amacıyla yapılan çalışmalara da Tehlikeye Maruz Değerlerin (Risk Altındaki Unsurlar) saptanması için yapılan çalışmalar denir.

Zarar Görebilirlik Analizi , bir toplumun, bir yapının veya hizmetin, tehlike oluştuğunda görebileceği hasar veya zararın olası ölçüsünün belirlenmesi amacıyla yapılır.