AFET RİSK AZALTMA POLİTİKALARI

Tehlikeler kaynağına göre doğal, çevresel ve/veya ekolojik ve insan kaynaklı olmak üzere sınıflandırıldığı için afet sistemi de doğal afet sistemi, çevresel veya ekolojik afet sistemi ve insan kaynaklı afet sistemi olarak üç alt sistem içinde ele alınır.

Tarihsel süreç içinde dünyada meydana gelen yıkıcı afetler içinde en fazla can kaybına dünya genelinde 20.000.000 kişi ile 1917 yılında yaşanan grip salgınının neden olduğu, bunu 5.000.000 kişi ile Rusya’da 1932 yılında yaşanan kıtlık afeti ve Çin’de 3.000.000 kişi ile Yahgtze Nehrinde (Sarı Nehir) yaşanan sel afetinin izlediği kayıtlarda yer almıştır.

Doğa kaynaklı afetler terimi, atmosferik, hidrolojik, jeolojik (özellikle depremsel ve volkanik) ve kontrol edilemez yangın olaylarını; insan kaynaklı tehlikeler yapay olaylar ise insan davranışları sebepli, eylemsizliğe, dikkatsizliğe veya hataya bağlı olarak meydana gelen olayları içerir. Aynı zamanda teknolojik kökenli olduğunda (endüstriyel, mühendislik, ulaşım) teknolojik tehlike, insanların direkt etkisi olduğunda (suç, isyan, uyuşmazlık) sosyolojik tehlike olarak adlandırılır.

Afet risk yönetimi afetin tanımını, karakterini ve afetin bulunduğu konum, olasılık, sıklık, mağduriyet ve savunmasızlık konularını analiz eder.

ISO-31000 Risk Değerlendirme Standardına göre Proaktif yönetimi teşvik eder. Proaktif yaklaşım herhangi bir kayıp yaşanmadan önce tehlike ve risklerin öngörülmesi ile birlikte gerekli önlemlerin alınmasıdır. Karşıt kavramı ise reaktif yaklaşımdır.

İçeriğin Saptanması: Ulusal afet risk değerlendirmesi yönetim mekanizmasının belirlenmesi

Riskin Tanımlanması: Ulusal afet risk değerlendirmesi teknik ve yönetsel kapsamının tanımlanması

Risk Analizi: a) Risk analizi için uygun yöntemlerin seçilmesi b) Risk analizinin gerçekleştirilmesi

Riskin Değerlendirilmesi: a) Risk analizinin çıktılarının paydaşlarla iletişim kurularak hazırlanması b) Afet risklerinin azaltılmasının yönetiminde elde edilen sonuçların ve önerilerin uygulanması.

Afet risk yönetiminde belirlenecek politika, strateji ve planlamaların aşağıda verilen çıktıları içermesi beklenmektedir. • Yeni risk oluşumundan kaçınmak, mevcut riskleri yönetmek ve azaltmak, çeşitli sektörler üzerinde dirençlilik geliştirmek ve yeni/mevcut kalkınma hamlelerini tehlikelerden koruma amaçlarıyla, ulusal sürdürülebilir kalkınma planları hazırlamak, • Ulusal    afet risk azaltma ve iklim değişimine adaptasyon çalışmalarında risk azaltma hedef ve amaçlarını önceliklendirmek, • Ulusal kapasitelerdeki güçlü alanları ve boşlukları risk seviyeleri ile bağlantılı olarak tanımlamak ve dirençliliği tespit etmek,• Daha    ayrıntılandırılmış sektörel ve coğrafi risk değerlendirmeleri için gereklilikleri tanımlamak.

Sürdürülebilir kalkınma ve afetlere karşı dirençliliğin oluşturulması dört temel alanda gerçekleştirilmektedir. Bunlar siyasal ve kurumsal alan, sosyal alan, çevresel ve ekonomik alan olarak ayrılmaktadır. Ekonomik alanın alt öncelikleri;  a) Yerel ekonomik faaliyetlerin çeşitlendirilmesi ve fakirliği  önlemeye yönelik önlemlerin alınması, • Afet durumunda çöküşü engellemek için iş süreklilik planlaması, • Dirençliliğin sağlanması için ceza ve teşvik sistemlerini geliştirme, • Güvenlik standartlarına uyum sağlanması.

Hyogo Çerçeve Eylem Planı (2005-2015) BM tarafından 2005 yılında Japonya’nın Kobe şehrinde düzenlenen Afetlerin Azaltılması Dünya Konferansında Hyogo Çerçeve Eylem Planı hazırlanmıştır. Hyogo Çerçeve Eylem Planı Değerlendirme Raporu’nda 2008 Hyogo Çerçeve Eylem Planı’nın devreye girmesiyle birlikte birçok ülkede, afetlere hazırlık, müdahale, erken uyarı ve afet bilgi sistemlerinin kurulması ile ilgili olarak çalışmalara başlandığı ancak bu çabaların yeterli olmadığı, finans ve teknik altyapı, kapasite oluşturma konularında sorunlar yaşandığı belirtilmiştir. Risk azaltmaya yönelik çabaların kalkınma ve mekânsal planlama sürecine entegrasyonu konusunda ülkelerin daha çok çaba sarf etmesi gerektiği vurgulanmıştır.

Hyogo Çerçeve Eylem Planı’nın stratejik hedefleri şöyledir:

Ülkelerin afet risklerinin azaltılmasına yönelik yapacağı çalışmaların sürdürülebilir kalkınma plan ve politikaları ile bütünleştirilmesinin sağlanması;   • Mevcut kurumların ve mekanizmaların afetlere karşı bilinç düzeyinin artırılması                ve duyarlılığın oluşturulması için güçlendirilmesi aynı zamanda kapasitelerinin geliştirilmesi,•     Afet risklerinin azaltılması yaklaşımlarının acil duruma hazırlık, müdahale ve iyileştirme programlarına sistematik olarak dahil edilmesi hedeflenmiştir.

Tarihsel süreç içinde dünyada meydana gelen yıkıcı afetler içinde en fazla can kaybına dünya genelinde 20.000.000 kişi ile 1917 yılında yaşanan grip salgınının neden olduğu kayıtlarda yer almıştır.

Risk, “zarar veren bir vaka, tehlike veya kayıp ihtimali”ne işaret etmektedir. Risk kesinlik belirtmemektedir; felaket ise süreç içinde, geçici bir zarar veren beklenmeyen doğal afet anlamındadır.

Zarar görebilirlik, bir kişinin, bir topluluğun, varlıkların veya sistemlerin tehlikelerin etkilerine duyarlılığını arttıran fiziksel, sosyal, ekonomik ve çevresel faktörler veya süreçler tarafından belirlenen koşullardır.

Temel afet riski etmenleri ise ülkelerin afet risklerinin seviyesini, maruz kalma ve hasar görebilirlik seviyelerini arttırarak veya kapasiteleri azaltarak etkileyen etmenlerdir. Bu etmenler şu şekilde özetlenebilir:
• Yoksulluk
• Eşitsizlik
• İklim değişikliği ve değişkenlik
• Plansız ve hızlı kentleşme

• Çevresel ve doğal kaynak yönetiminde afet risk değerlendirmelerinin yapılamaması
• Demografik değişim
• Yasal düzenlemelerde ve risk azaltma özel yatırımları için teşviklerde eksiklik
• Karmaşık tedarik zincirleri
• Teknolojinin yetersiz kullanımı
• Doğal kaynakların sürdürülemez kullanımı
• Hasar gören ekosistemler
• Salgın hastalıklar

İçeriğin Saptanması Ulusal afet risk değerlendirmesi yönetim mekanizmasının belirlenmesi

Riskin Tanımlanması Ulusal afet risk değerlendirmesi teknik ve yönetsel kapsamının tanımlanması

Risk Analizi Risk analizi için uygun yöntemlerin seçilmesi

Risk analizinin gerçekleştirilmesi

Riskin Değerlendirilmesi
Risk analizinin çıktılarının paydaşlarla iletişim kurularak hazırlanması

Afet risklerinin azaltılmasının yönetiminde elde edilen sonuçların ve önerilerin uygulanması

Dünya’da doğal afet riski farklı afet türlerine göre %1’lik dilime giren ülkeler, deprem afeti ile ilgili olarak ölüm oranı ile Hindistan; etkilenen ekonomik ve sosyal servet bağlamında Japonya ve ABD; volkan afeti ile ilgili olarak ölüm oranı ile Endonezya; heyelan afeti ile ilgili olarak ölüm oranı ile Çin, Kongo; sel afeti ile ilgili olarak etkilenen nüfus ile Bangladeş ve etkilenen GSYMH ile ABD; fırtına dalgalanmasında Bangladeş ve ABD, tropikal hortum afetinde Çin; kum, toz fırtınasında Pakistan ve Kuveyt; sıcak hava dalgasında Hindistan; soğuk hava dalgasında Çin ve Hindistan; kuraklıkta ABD; söndürülmesi güç yangınlarda Rusya, Brezilya ve ABD’dir.

Sürdürülebilir kalkınma ve afetlere karşı dirençliliğin oluşturulması dört temel alanda gerçekleştirilmektedir. Bunlar siyasal ve kurumsal alan, sosyal alan, çevresel ve ekonomik alan olarak ayrılmaktadır.

EKONOMİK ALANDA
• Yerel ekonomik faaliyetlerin çeşitlendirilmesi ve fakirliği önlemeye yönelik önlemlerin alınması
• Afet durumunda çöküşü engellemek için iş süreklilik planlaması
• Dirençliliğin sağlanması için ceza ve teşvik sistemlerini geliştirme,
• Güvenlik standartlarına uyum sağlanması.

26 Ağustos-4 Eylül 2002 tarihleri arasında Johannesburg’ta Dünya Sürdürülebilir Kalkınma Zirvesi (Rio+10) düzenlenmiştir. Rio+10’un hedefleri:
• İklim değişikliği,
• Çevrenin korunması,
• Ekosistem yönetimi,
• Yoksulluğun önlenmesine kadar geniş bir çerçevede afet risklerini de içeren konular değerlendirilmiştir.

Kentlerde afet risklerini oluşturan faktörleri yedi başlık altında toplamak mümkündür:
*Kent Nüfusunun ve Yoğunluğunun Giderek Artması

*Kent Yönetiminin Yetersiz Kalması

*Kentlerin Plansız Şekilde Kalkınması

*Gelir Seviyesi Düşük Olan Vatandaşlar İçin Uygun Arazi Bulunamaması

*Dayanıksız ve Uygunsuz Yapı Stoğunun Bulunması

*Mali Kaynakların Toplanması

*Ekosistemlerin Azalması