AFET PSİKOLOJİSİ VE SOSYOLOJİSİ

Sosyal sermaye toplumsal yapı, sivil toplum kurumları, kültürel öğelerden etkilenen bir kavramdır. Ancak toplumdaki nüfusun fazla olması sosyal sermayenin de güçlü olacağını garanti etmez. Doğru yanıt E seçeneğidir.

Seçeneklerdeki tüm psikolojik problemler afet sonrasında görülme ihtimali olan problem alanlarıdır. İnsanlar kaygı yaşayabilir, kayıplarından dolayı depresif duygudurum problemleri yaşayabilirler. Ancak afet bir travmadır. Travma sonrası stres bozukluğu ise  doğal afet gibi durumlardan sonra en sık rastlanan , sosyal bilimciler tarafından da sıklıkla çalışılan bir problem alanıdır.

Sosyal sermaye kavramı, sosyal ilişkilerde güven ve ilişkilerde karşılıklılık çerçevesinde tanımlanmaktadır. Ancak ilişki kurabilme, kolayca organize olma, organize edebilme ve bunun yanı sıra içinde bulunduğu sosyal çevredeki konumu nedeni ile özellikle kadınlar, gençler ve çocuklar afet tartışmalarında sosyal sermayeleri yüksek olan kesimler arasında kabul edilir.

Genellikle kriz anlarında ortaya çıkan ve arkadaş, aile gibi tanıdık ve yakın sosyal çevre ya da hiçbir bağlantısı olmayan farklı sosyal kesimler tarafından sağlanan yardımları ifade eden sosyal destek, afet topluluğunun üyelerini daha dirençli, öz güvenleri yüksek kişiler haline getirmektedir.

Sosyal destek, afet topluluğunun üyelerini daha dirençli, öz güvenleri yüksek kişiler haline getirmektedir. Algılanan sosyal destek kişilerin tutum ve davranışlarını belirlemektedir. Farklı bir ifade ile sosyal destek, afetzede tarafından onur kırıcı, aşağılayıcı bir unsur olarak algılanırsa, söz konusu sosyal desteğin olumlu katkılarından bahsetmek anlamsız hale gelmektedir. Belirli sosyal grup içinde olan kişiler, afet kaynaklı mağduriyetlerinden daha kısa zamanda kurtulurlar. Bu anlamda kadınlar, gençler ve çocuklar afet tartışmalarında sosyal sermayeleri yüksek olan kesimler arasında kabul edilir. Ancak afet zararlarını azaltmada birinci dereceden sorumlu olanlar kamu temsilcileridir.

Kousky' göre (2016: 74); afetler çocuklar üzerinde farklı etkilerde bulunmaktadır ve bu etkiler çocukların sosyal statüleri (alt sınıf, orta sınıf, üst sınıf gibi, etnik köken, ırk), biyolojik özellikleri (bedensel engeli ya da hastalığı olup olmaması, bedensel olarak yaşıtları ile aynı seviyede olup olmaması), zihinsel ve psikolojik (psikolojik rahatsızlıklar, öğrenme güçlüğü, uyum sorunları gibi) özellikleri açısından çeşitlilik göstermektedir.
Daha alt sosyoekonomik seviyede olan; etnik köken ya da ırksal farklılıkları nedeni ile azınlıkta olan, bedensel engeli ya da hastalığı olan, psikolojik olarak “normal” olarak ifade edilen genelin dışında yer alan kesimler için bu etkilerin yıkıcılığı daha fazladır.
Afetlerin olumsuz etkilerinin ne kadar süreceği her bir çocuğun içinde bulunduğu koşullar dikkate alınarak cevaplanabilir.

Sağlık, ruhen, bedenen ve sosyal olarak iyi olma halidir. Diğer bir ifade ile sağlıklı olmanın üç temel unsuru bulunmaktadır: Bedensel özellikler, psikolojik nitelikler ve sosyal, siyasal, ekonomik ve kültürel koşullar.

Çocuğun yaşı, cinsiyeti, maruz kaldığı travmatik olayın niteliği, kişilik özelliği, bilişsel özellikleri, aile içi ilişkilerinin niteliği gibi etmenler afet sonrası stres bozukluklarının etkilerini belirleyebilmektedir. Diğer bir deyişle, çocuk tarafından afet tehdidinin nasıl algılandığı, sosyal destek mekanizmalarının (aile, akran grubu gibi) varlığı ya da yokluğu, çocuğun kişilik özellikleri (karamsar ya da iyimser olma, endişeli, öfkeli olma gibi) ve cinsiyeti bu stres ile başa çıkma konusunda önemli faktörler arasında yer almaktadır.

Ulusal düzeyde gerçekleştirilen çalışmalara ek olarak uluslararası platformlarda da çocuk ve gençlerin afet nedeni ile kırılganlıkları ve afet ile başa çıkma kapasitelerini vurgulayan girişimler bulunmaktadır. Bu konu ile ilgili olarak Birleşmiş Milletler bünyesinde bulunan Afet Riski Azaltma Ofisinin önderliğinde gerçekleştirilen Sendai Çerçeve Eylem Planı’nı (2015-2030) örnek olarak vermek
mümkündür. Bu çerçeve ile ilk defa uluslararası boyutta afet ve çocuk-genç arasındaki ilişki ortaya konulmaktadır.

Tüm dünyada afetlere yönelik planlama, risk azaltma ve hazırlık kültürünü yaymayı amaçlayan Dünya Afet Risk Azaltma Günü, Birleşmiş Milletler Genel Kurulunun kararı ile ilk kez 1989 yılında yapılmıştır.

Bodstein ve arkadaşları (2014) yaşlı nüfusun kırılganlığını arttıran faktörlerle ilgili olarak üç başlıktan bahsetmektedir. Bunlar; işlevsel olarak yaşanılan düşüklük, kazalar, kentleşme ve yaşlanmadır. Ayrıca bu başlıklara ek olarak, kültürel faktörleri de dikkate almak, afet yönetiminin kapsayıcılığı açısından önem taşımaktadır.

Afet ve acil durumlarda yaşlı nüfusun ihtiyaç ve kapasitelerini dikkate alarak çalışmalar yapan uluslararası sivil toplum kuruluşlarından biri olan HelpAge International'a göre "yaşlıların kendi gözünden" acil durumlarda sıklıkla karşılaştıkları sorunlar şunlardır:

Gelir, sağlık hizmetlerine erişim, barınma, yaşlılara özel sağlık hizmetlerine
ulaşım, yiyecek ve beslenme, aileden izole olma ya da uzaklaşma.

American Redcross ABD içinde acil destek, felaket yardımı ve eğitimi sağlayan insani organizasyondur. Uluslararası Çalışma Örgütü ya da ILO, ülkelerdeki çalışma yasalarında ve bu alana ilişkin uygulamalarda standartları geliştirmek ve ileriye götürmek gibi bir amaçla kurulan kuruluştur.Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü ya da UNESCO, Birleşmiş Milletler'in özel bir kurumudur. WHO Dünya Sağlık Örgütü, Birleşmiş Milletler'e bağlı olan ve toplum sağlığıyla ilgili uluslararası çalışmalar yapan örgüttür.

Tüm dünyada afetlere yönelik planlama, risk azaltma ve hazırlık kültürünü yaymayı amaçlayan Dünya Afet Risk Azaltma Günü, Birleşmiş Milletler Genel Kurulunun kararı ile ilk kez 1989 yılında yapılmıştır. Her yıl 13 Ekim’de kutlanan Dünya Afet Risk Azaltma Günü, afetlere daha dayanıklı bir toplum ve ülke için, tüm vatandaşların ve kamu kurum ve kuruluşlarının iş birliği içinde çalışmasını teşvik etmektedir.

Çocukların afet bölgesinde sürekli olarak olumsuz görüntülere maruz kalması problem düzeyini artırır. Yüzleşme çoğu zaman işlevsel değildir. Okuldan geri kalma çocuklar üzerinde stresi azaltmayacağı gibi uyum bozucu bir etkiye de sahip olabilir. Anne babaların başa çıkma biçimleri ve çocuğa ilişkin tutumları problemler üzerinde etkilidir.  Travmatik belirtiler için kesinlikle bir yakını kaybetmek gerekmez. Çocuklar bir yakınını kaybetmese dahi psikolojik problemler geliştirebilirler.  Ancak çocuğun yaşı, cinsiyeti, maruz kaldığı travmatik olayın niteliği, kişilik özelliği, bilişsel özellikleri, aile içi ilişkilerinin niteliği gibi etmenler afet sonrası stres bozukluklarının etkilerini belirleyebilmektedir.

Travma sonrası stres bozukluğu hastalığında;
• uykusuzluk,
• kabuslar,
• olayla ilgili anıların rahatsız edici biçimde sık sık hatırlanması,
• sürekli olarak olayın tekrarlanacağı korkusu ve bu nedenle diken
üstünde hissetme,
• kolay irkilme,
• çabuk sinirlenme,
• gelecekle ilgili plan yapamama,
• yabancılaşma (başkaları beni veya yaşadıklarımı anlamıyor hissi),
• olayı hatırlatan durumlarda huzursuz olma ve bu durumlardan kaçınma görülür
Bu belirtiler çoğu kişide travmayı izleyen günlerde görülür ve genellikle birkaç hafta içinde kendiliğinden düzelir, ancak bazı kişilerde aylarca, hatta yıllarca
sürebilir. Şu anda 80 yaşın üstünde olan 2. Dünya Savaşı gazilerinde hala bu
hastalığın izlerini taşıyanlar vardır. Belirtiler bazen travmatik olay olup bittikten aylarca sonra başlayabilir.

Misyonunu “afetlere dirençli toplum” olarak belirleyen Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD) bu bilinçle, 2013 yılında zihniyet dönüşümünü esas alan; farkındalık, bilinçlendirme ve gönüllüler oluşturmayı amaçlayan Afete Hazır Türkiye eğitim seferberliğini başlatmıştır. Afete Hazır
Aile, Afete Hazır İş Yeri ve Afete Hazır Okul kampanyalarından oluşan Afete Hazır Türkiye projesi ile bugüne kadar 3 milyonu aşkın vatandaşa afet bilinci eğitimleri verilmiştir

Terapi hizmetleri gibi problemler  STK gözünden yaşlı bireylerin afet sonrası problemleri olarak değerlendirilmektedir. Bireylerin gözünden problemler ise ;

• Gelir
• Sağlık hizmetlerine erişim
• Barınma
• Yaşlılara özelsağlık hizmetlerine ulaşım
• Yiyecek ve beslenme
• Aileden izole olma ya da uzaklaşma şeklinde ifade edilmektedir.