AFET PSİKOLOJİSİ VE SOSYOLOJİSİ

Bu uygulamalar, başta “Afet Araştırma Merkezi” olmak üzere büyük araştırma merkezleri tarafından desteklenmiş özellikle 1963’te Ohio State Üniversitesi’nde kurulan bu söz konusu merkez çerçevesinde, bu kavramsal araçların kullanılması teşvik edilmiş, entegre edilmiş ve uygulanmıştır.

Colorado Üniversitesi’ndeki Doğal Tehlikeleri Araştırma ve Uygulama Bilgi Merkezi (Natural Hazards Research and Applications Information Center)

Afet sosyolojisi alanındaki bir başka ve önemli katkı ise Dynes’in (2002, 2003) sosyal sermaye teorisidir. Dynes’in bu analizi, Nakagawa ve Shaw’ın (2004), 1995 yılında Japonya’nın Kobe kentindeki yıkıcı deprem sonrasındaki yeniden yapılanma süreci içinde gerçekleştirilen vaka çalışmaları çerçevesinde genişletilmiştir.

1985 yılında “Afet Araştırma Merkezi” Delaware Üniversitesi’ne taşındıktan sonra da felaket tehlikesi ve afet senaryoları çerçevesindeki çalışmaları devam etmiştir.

“afet” (disaster)

Sosyologlar için, afetler terimi; Jeanne Kasırgası (2004) gibi belirli olaylara işaret etmekte kullanılırken, tehlikeler; genel anlamı ile kasırgalar ya da depremler gibi genel bir tehdit sınıfını ifade etmek için kullanılmaktadır.

İnsanların afete yönelik olarak gösterdikleri tepkiler kültürel açıdan önemli farklılıklar gösteriyor olsalar da söz konusu tepkilerin taşıdıkları kültürel benzerlikleri ortaya koyan çalışmalarda, örneğin İngilizlerin tepkileri ile Amerikalılarınkini karşılaştıranlar (Parker, 2000), ya da Avustralyalı (Britton and Clapham, 1991) ve diğerlerinin (Parr, 1997-98, Domborsky and Schorr, 1986) verdikleri tepkileri araştırmış olan çalışmalar aracılığıyla örüntü düzeyindeki benzerliklere dikkat çekilmiştir. Doğru cevap B'dir.

Bir tehlike; “toplum veya çevreye zararı olma riski olan -olgusal- bir durumdur”. Doğru cevap A'dır.

Tüm tehlikeler yaklaşımı doğal afetlerin, insan eliyle ortaya çıkmış biyolojik ya da teknolojik tehditlerin, bizi, ailemizi, evimizi, işimizi ve içinde yaşadığımız topluluk ve toplumu etkileyebilmesi anlamında kullanılan bir terimdir. Doğru cevap E'dir.

Bugün afet çalışmaları alanındaki gelişmeler göz önünde bulundurulduğunda, afet çalışmaları alanında özellikle göze çarpan bir “küreselleşme” vizyonu olduğu görülmektedir. Doğru cevap C'dir.

Afet sosyolojisinin tarihçesi açısından sosyologların büyük bir bölümünün afet ortaya çıktığında “insanların buna nasıl tepki göstermekte oldukları?” sorusu üzerine odaklandıkları dikkat çekmektedir.

Doğru cevap C seçeneğidir.

Halifax Limanı’nda iki geminin çarpışması faciasını temel alan öncü doktora çalışması afet sosyolojisi alanında ilk sistematik sosyal bilim çalışması olduğu için önemlidir.

Doğru cevap B seçeneğidir.

Afet sosyolojisi açısından temel epistemolojik varsayım, tüm faciaların ve afetlerin tarihsel açıdan onları diğer afetlerden benzersiz kılan yönlerinin sosyal görecelilik çerçeveleri açısından bulunuyor olmakla birlikte, onları diğer afetlerle ve facialarla tarihsel bir karşılaştırmalı analiz çerçevesinde benzer kılan ve söz konusu afetlerde insanların afetler karşısında gösterdikleri örüntüleşmiş davranış kalıplarının tespit edilebileceği sayıltısına dayanmaktadır.

Doğru cevap D seçeneğidir.

Sosyolojik açıdan söz konusu farklılaşma ve ideal tipsel örüntüsel benzerliklerin ilişkilendirilmesi noktasında sosyolojik açıdan önemli bir kavramsal ayrım olarak olay-olgu ilişkisi, Windelband’ın idiografik-nomotetik bilimler sınıflandırmasına dayalı eğilimler üzerinden gösterilebilemektedir.

Doğru cevap E seçeneğidir.

Windelband’ın bilimler sınıflamasına göre idiografik bilimler, tekil bir defalık olanı anlamaya yönelik olan bilimler olarak sınıflandırılmış ve sosyal bilimsel anlamda tarihsel tekil “olan” üzerinde yoğunlaşan bilimsel eğilim olarak dikkat çekerken, nomotetik eğilim, nomos, kural, yasa arayıcı eğilim olarak dikkat çekmektedir. Zaman-mekân koordinatları içindeki bir sosyal bilimsel anlamdaki bir “olay” ile “olayların örüntü kalıbı” olarak “olgu” arasındaki ilişkiselliğin kurulması açısından bu ayrım önem taşımaktadır.

Doğru cevap E seçeneğidir.

Afet sosyolojisi alanındaki söz konusu çalışmaların bu anlamda, bireylerden başlayarak, en mikro sosyal etkileşim ve bu etkileşimlere yüklenen anlamlar düzeyinden başlayarak, mezo (orta) ve makro seviyelere kadar ilerleyen bir ilişkisel bütünlük içinde ele alınması gerekliliği yolundaki bir eğilime işaret ediyor oldukları söylenebilir.

Doğru cevap D seçeneğidir.

Sosyologlar için, afetler terimi; Jeanne Kasırgası (2004) gibi belirli olaylara işaret etmekte kullanılırken, tehlikeler; genel anlamı ile kasırgalar ya da depremler gibi genel bir tehdit sınıfını ifade etmek için kullanıl- maktadır. Bu nedenle, “kasırga tehlikesi”nden bahsedilmesi demek söz konusu tehlikenin afete dönüşmesi durumunda (bir olay olarak gerçekleşmesi durumunda) ailelerin ve toplulukların karşı karşıya kalabilecekleri risk, savunmasızlık ya da maruz kalma durumunu yansıtmaktadır.

Doğru cevap A seçeneğidir.

Drabek (2005)'e göre afet sosyolojisi alanındaki konuların derinliği ve çeşitliliği dikkate alınarak söz konusu çalışmaların literatüre katkıları göz önünde bulundurulduğunda dört önemli boyut ön plana çıkmaktadır. Bu boyutlar:

Doğru cevap C seçeneğidir.

Afet sosyologlarının afet çalışmaları alanındaki bir diğer önemli katkısı acil durum yönetiminden sorumlu birimlere yönelik öneriler geliştirmiş olmalarıdır. Özellikle Drabek ve Hoetmer (1991) tarafından hazırlanan metin bu konuda önemli bir belge niteliğindedir. Söz konusu öneriler arasında şunlar bulunmaktadır:

• Tüm tehlikeler yaklaşımı (all-hazards approach) esastır 

• Planlama ve hazırlık faaliyetleri, gerçekleştirilmesi gereken ve alınacak hedefler değil, sürekli süreçlerdir

• Mitlere değil sosyal bilim alanının araştırma bilgisine dayalı olarak, program etkinliklerine, önceliklerine ve uygulama stratejilerine rehberlik edilmelidir 

• Afet planları davranışsal tepki için kılavuzlar olacaksa, bunları uygulayanlar tarafından geliştirilmelidirler

• Acil müdahaleleri yönetmek, otoriteye dayalı olmaktan ziyade kaynak temelli teorik modellerin uygulanmasını gerektirir

Doğru cevap B seçeneğidir.

Goodwin ve Scimecca