AFET PSİKOLOJİSİ VE SOSYOLOJİSİ

Tüm aşamalar içinde genellikle en kısa süreli olan aşama etki aşamasıdır. Bu aşamada afetin özelliklerine bağlı yoğun duygusal tepkiler görülmektedir. En uzun süreli olan aşama ise afetten sonraki son aşama olan ve uzun yıllar hatta sürekli olarak devam edebilen iyileşme ya da toparlanma aşamasıdır. Doğru cevap C’dir.

Toplumdaki bireylerde özgeci davranışlar ve duyguların baskın olduğu, afetten hemen sonra başlayan ve sıklıkla kısa süren bir dönemi kapsayan aşama "kurtarma ya da kahramanlık aşaması"dır.  Doğru cevap B’dir.

Akut stres tepkileri travmatik bir olayın ardından ilk iki gün ile dört hafta arasında görülebilmektedir. Ayrıca araştırmalara göre yaşanılan bir travma sonrasındaki üç ila altı ay arasında bireylerin %75’i belirgin olarak iyileşmekte ve sadece %25’i akut stres tepkileri veya bozukluğu yaşamaktadır. Bir yıl içinde ise toplamda bireylerin %82,5’inde tamamen iyileşme görülmektedir. Doğru cevap A’dır.

Yaşanan travmatik olaya ilişkin, gün içinde tekrarlayıcı şekilde akla gelen ve durdurulamayan düşünce tarzına “ruminasyon” denmektedir. Doğru cevap A’dır.

Tedeschi ve Calhoun’un modeline göre, bireyler beş farklı alanda değişim yaşamaktadır. Travmatik olaylar sonrası bu türde bir gelişim yaşayanlarda çok sık rastlanan ifadelerden olan “bu olaydan sonra düşündüğümden daha güçlü olduğumu anladım” ve “olayları olduğu gibi kabullenmeyi öğrendim” ifadeleri “bireysel güçlülük” aşamasında gerçekleşmektedir. Diğer aşamalar ise, “yeni olanakların algılanması”, “kişiler arası ilişkilerin güçlenmesi”, “manevi değişim” ve “yaşamın kıymetini anlama” aşamalarıdır. Doğru cevap C’dir.

Bu noktada tam olarak görüş birliği sağlandığı söylenememekle birlikte, TSG düzeyini arttıran bazı faktörler söz konusudur. Genel araştırma sonuçlarına bakıldığında, kadınların paylaşmaya ve sosyalleşmeye daha açık oldukları; evli olmanın bir çeşit sosyal destek sağladığı; gençlerin uyum sağlama becerilerinin daha fazla olduğu düşünülmektedir. Tüm bunların yanısıra  iyimser olmak ve deneyime açık olmak gibi kişilik özellikleri de TSG düzeyini artırmaktadır. Kısacası, kadın, evli, genç, iyimser ve deneyime açık olmak TSG'yi olumlu yönde etkileyen özelliklerdir. Doğru cevap A’dır.

Psikososyal destek uygulanırken, afet yaşantısı ve genel olarak müdahaleler ile ilgili göz önünde bulundurulması gereken çeşitli ilkeler ve yönergeler bulunmaktadır. Buna göre, afet yaşayan herkes bu deneyimden etkilenirken, afet sırasında ve sonrasında insanlar kendilerini toparlasalar da, sosyal yaşamda ve iş yaşamlarında daha az etkili olabilmektedirler. Ayrıca afetler sonrası ruh sağlığı hizmetleri sıklıkla psikolojik olmaktan ziyade pratiktir; ruh sağlığı çalışanlarının geleneksel yöntemleri bir kenara koyması, ruh sağlığı etiketlerini kullanmaktan kaçınması ve müdahale için etkin bir destek programı kullanılması gerekmektedir. Bununla birlikte, afet sonrası bireylerin gösterdikleri stres tepkilerinin çoğu normal dışı bir olaya verilen normal tepkilerdir.  Doğru cevap D’dir.

Afetlerdeki ruh sağlığı ve psikolojik destek katmanları “temel hizmetler ve güvenlik”, “toplumsal destek ve aile desteği”, “odaklı, genel hizmetler” ve “özel hizmetler” olarak sıralanabilir. Şıklarda verilen, “bireylerin itibarını koruyan temel hizmetlerin sağlanmasına yönelik çalışmalar” temel hizmetler ve güvenlik; “sosyal ağların etkinleştirilmesi” ve “çeşitli yaş grupları için destekleyici programlar” toplumsal destek ve aile desteği; “belirli sorunlar için uzmanlar tarafından sunulan hedefe yönelik bireysel müdahaleler” odaklı, genel hizmetler ve “ruh sağlığı uzmanlarının sunduğu ileri düzeydeki sosyal hizmetler” özel hizmetler katmanına dair destek örnekleridir. Doğru cevap D’dir.

Psikososyal destek uygulamaları, sekiz araca ya da bileşene sahiptir. Bunlar, “ihtiyaç ve kaynak değerlendirmesi”, “psikolojik ilk yardım”, “sevk etme ve yönlendirme”, “bilgi merkezi oluşturma”, “toplumu harekete geçirme”, “sosyal projeler”, “eğitimler” ve “çalışana destek uygulamaları” olarak sıralanabilir. Psikolojik ilk yardım ile eşzamanlı başlayan bileşen “ihtiyaç ve kaynak değerlendirmesi” bileşenidir. Doğru cevap B’dir.

PİY’in “izle”, “dinle” ve “bağlantı kur” olmak üzere üç temel eylem ilkesi bulunmaktadır. Bu üç ilke, kriz durumunda uygulayıcıların nasıl davranmaları ve maruz kalan kişilere nasıl yaklaşmaları gerektiğini anlatmaktadır. “Acil temel ihtiyaçları olan kişileri kontrol edin” talimatı izle ilkesinin kapsamına girmektedir. Doğru cevap D’dir.

Afet sonrası destek uygulamaları bazı durumlarda “ikinci bir afet” hâline gelebilir. Bireyler afet sonrasında barınma, gıda gibi konularda yardım alabilmek için bürokratik bağlar kurmak ve resmî süreçler başlatmak zorunda kalabilirler. Bu süreçlerin beraberinde getirdikleri zorluklar bir süre sonra bireylerde öfkenin ve hayal kırıklığının ortaya çıkmasına neden olabilir. Bu duyguların, afetzede destek gruplarında olduğu gibi, yapıcı kanallara aktarılması önemlidir.

Tedeschi ve Calhoun’un modeline göre, bireyler beş farklı alanda değişim yaşamaktadır. Bu değişim alanları ve travmatik olaylar sonrası bu türde gelişim yaşayanlarda çok sık rastlanan ifadeler şöyle sıralanmaktadır:
1. Yeni olanakların algılanması: “Yaşadığım bu
olaydan sonra hayatıma yeni bir yön verdim”,
“Hayatımı daha iyi ve yararlı şeyler yaparak
geçirebileceğimi anladım”
2. Kişiler arası ilişkilerin güçlenmesi: “Bu ya-
şadığım olay sonrasında zor zamanlarda baş-
kalarına güvenebileceğimi anladım”, “Kendimi diğer insanlara daha yakın hissetmeye
başladım”
3. Bireysel güçlülük: “Bu olaydan sonra düşündüğümden daha güçlü olduğumu anladım”,
“Olayları olduğu gibi kabullenmeyi öğrendim”
4. Manevi değişim: “Olaydan sonra manevi konuları daha iyi anladım”
5. Yaşamın kıymetini anlama: “Olaydan sonra,
yaşadığım her günün değerini anladım”

Doğru yanıt C seçeneğidir.

Psikososyal destek uygulamaları, sekiz araca ya da bileşene sahiptir;
1- İhtiyaç ve kaynak değerlendirmesi
2- Psikolojik ilk yardım 
3- Sevk etme ve yönlendirme
4- Bilgi merkezi oluşturma
5- Toplumu harekete geçirme : Bireylerin kendine yardım ve bakım becerilerini geliştirmek amacıyla, iç ve dış kaynaklardan yararlanarak afet sonrası sorunlara çözüm bulmaya çalışılır. Bireylerin güven ve kontrol algılarını yeniden yapılandırılma, normalleştirme için çalışmalar yürütülür.
6- Sosyal Projeler
7- Eğitimler
8- Çalışana destek uygulamaları

Psikolojik ilk yardım, afet sonrası zorluk yaşayan, desteğe ve yardıma ihtiyacı olan bireylere sunulan insani ve destekleyici müdahaleleri kapsamaktadır. Ciddi bir kriz yaşamış ve destek talep eden her yaştaki bireye uygulanabilir. Psikolojik İlk Yardım (PİY), genellikle yalnızca ruh sağlığı alanındaki uzmanların sunduğu bir destek hizmeti değildir. Hekimler ve hemşireler gibi tıp alanındaki uzmanlar, polis ve itfaiye teşkilatı personeli, okullarda görev yapan öğretmenler ve rehberler, sivil toplum kuruluşlarında görev yapan uzmanlar ve yerel yöneticiler, yardım kuruluşlarında çalışanlar ve hatta bölgede yaşayan yerel halk ve aileler de PİY konusunda eğitim alarak destek verebilir. Bu açıdan, psikolojik ya da psikiyatrik bir müdahale ya da bir psikolojik danışmanlık hizmeti değildir.

Psikolojik ilk yardım eylem ilkeleri; 
0) Hazırlan:
• Kriz olayı hakkında bilgi edinin.
• Mevcut hizmetler ve destekler hakkında bilgi edinin.
• Emniyet ve güvenlik problemleri hakkında bilgi edinin.
1) İzle:
• Güvenliği kontrol edin.
• Acil temel ihtiyaçları olan kişileri kontrol edin.
• Ciddi stres tepkileri gösteren insanları kontrol edin.
2) Dinle:
• Desteğe ihtiyacı olabilecek insanlara yaklaşın.
• İnsanların ihtiyaç ve kaygılarını sorun.
• İnsanları dinleyin ve sakinleşmelerine yardımcı olun.
3) Bağlantı kur:
• İnsanların temel ihtiyaçlarını bildirmelerine ve hizmetlere ulaşmalarına yardım edin.
• Problemleriyle baş etmelerine yardım edin.
• Bilgi verin.
• İnsanların sevdikleriyle bağlantı kurmasına ve sosyal destek sağlamasına yardım edin.