AFET PSİKOLOJİSİ VE SOSYOLOJİSİ

Afet psikolojisi ile ilgili ayrıntılara değinmeden önce afet tanımını incelemek yararlı olacaktır. Afetler, normal yaşamı ve insan faaliyetlerini durdurarak veya kesintiye uğratarak toplulukları etkileyen, etkilenen topluluğun yerel imkân ve kaynaklarını kullanarak baş edemeyeceği olaylardır. Doğru cevap B'dir.

Afetlere yol açabilecek çeşitli tehlike kaynakları vardır. Kaynaklarına göre afetler doğa olayı kaynaklı (ör. deprem, sel, tsunami, kasırga), insan eli ile yaratılan tehlikeler (ör. savaşlar, terör olayları) ve teknolojik tehlikeler (ör. maden kazaları, nükleer patlamalar) sonunda oluşan afetler olarak üç grupta incelenebilir. Doğru cevap C'dir.

Afet psikolojisi temel olarak afetlere hazırlıklı olmayı güçlendiren, afetlerin psikolojik etkilerini değerlendiren ve bunları önlemeye ve azaltmayı hedefleyen, temelini psikoloji disiplini kuram ve araştırmalarından alan bir alandır. Doğru cevap D'dir.

Ruh sağlığı sorunları olarak afetlerden sonra en çok travma sonrası stres bozukluğu, depresyon, komplike yas, madde kullanımında artış gibi sorunlar görülmektedir. Doğru cevap E'dir.

Bu zorluklar temel olarak üç alt başlıkta incelenebilir
(Norris, 2006; Stallings, 2007):
• Zamanlama
• Araştırma evreninin belirlenmesi
• Genellenebilirlik Doğru cevap A'dır.

Nitel Araştırmalar: Afetlerin psikososyal etkileri ve uygulanan müdahalelerin etkinliğini derinlemesine anlamak amaçlı olarak kullanılan nitel çalışmalar afetzedeler için önemli temaları ortaya koyması açısından değerlidir. Bu tür çalışmalarda derinlemesine görüşmelerden elde edilen cevaplar dikkatlice incelenir ve belirlenen temalar/konular ortaya çıkar. Nitel çalışmaların, nicel anket çalışmaları ile birleştirilmeleri araştırma konusu ile ilgili çok detaylı bilgiler sunabilir. Doğru cevap C'dir.

Veri paylaşımı etik ilkeler arasında yer almaz. Doğru cevap B'dir.

Dürüstlük: Afetzedelerle çalışırken psikologların kendi sınırlarını bilmesi ve dürüst olmaları gerekmektedir. Afetzedeleri rahatlatmak için bilmedikleri konularda güvence vermemeleri gerekmektedir. Örneğin, bilgileri olmadığı hâlde afetzedelere yakınlarının iyi olduğu hakkında güvence vermek bu tür dürüst olmayacak bir davranış örneğidir. Doğru cevap D'dir.

Bunların ya da bileşenlerinin acil
durumlardan sonraki erken dönemde ya da orta
vadede önleme ya da müdahale çalışmaları kapsamında uygulanmasını önermişlerdir. Bu prensipler,
1. Güvenlik hissinin sağlanması,
2. Sakinleştirmenin yapılması,
3. Öz-yeterlik ve toplumsal yeterlik hissinin
güçlendirilmesi,
4. Bağlantılı olma duygusunun pekiştirilmesi ve
5. Umudun artırılmasıdır. Doğru cevap E'dir.

Güvenlik hissinin sağlanması: Afetlerin ve acil durumların doğasında kişilerin yaşamlarının, sevdiklerinin ve değer verdikleri şeylerin tehdit altında olması bulunmaktadır. Afetler sonrası travma sonrası stres, depresyon, yoğun kaygı, yas tepkileri gibi ruh sağlığı sorunları yaşayan bireylerde tehdit ve tehlike sürdükçe bu sorunların da sürebildiği bilinmektedir. Bununla birlikte, kişiler için güvenli ortamlar sağlandığında, bu sorunların şiddetinin hafiflediği görülmektedir. Doğru cevap A'dı.r

İnsanlar için fiziksel, ekonomik, sosyal ve çevresel kayıplar doğuran, normal yaşamı ve insan faaliyetlerini durdurarak veya kesintiye uğratarak toplulukları etkileyen, etkilenen topluluğun yerel imkân ve kaynaklarını kullanarak baş edemeyeceği doğa kökenli, teknolojik veya insan kökenli olayların sonuçlarına afet denilmektedir. Doğru yanıt C’dir.

Afet psikolojisinin çalışma alanlarını temelde üç grupta incelemek mümkündür. Bunlar afetlerin yol açabileceği psikolojik etkilerin ve bunlarla ilişkili değişkenlerin incelenmesi, ikincisi bu etkileri azaltmak için afetzedelere uygulanabilecek kısa ve uzun vadeli müdahaleler ve son olarak da afetlere hazırlıklı olmak için toplumu eğitmek, farkındalık
yaratmak ve hazırlıklı olma davranışlarını teşvik etmektir. Doğru yanıt B'dir.

Afet psikolojisi alanında yapılan araştırmalar ve uygulamalar özellikle II. Dünya Savaşı sonrası ortaya çıkmıştır. 1950’ler sonrasında afet çalışmaları süreklilik göstermeye başlamıştır. Daha sonra Vietnam savaşında görev yapan askerlerin bir kısmının savaştan psikolojik olarak etkilendikleri gözlemlenmiştir. Bazı askerlerin uzun süreli psikiyatrik sorunlar yaşamaya başladığı ve savaş öncesi psikolojik ve psikiyatrik sorunu olmayanların da önemli psikolojik sorunlar yaşadığı görülmüştür. Amerikan Psikiyatri Birliğinin hazırladığı ruhsal rahatsızlıkların sınıflandırılması sistemi olan DSM-III’te, 1980 yılında ilk defa travma sonrası stres bozukluğu (TSSB) tanısına yer verilmiştir.

Toplumda/bireylerde risk farkındalığı yaratabilmek, onları bu davranışları yapmak için motive etmek, niyet oluşturmalarını
sağlamak ne yapacaklarını ve nasıl yapacaklarını bilmeleri, bunları yapabilmek için kaynaklarının olması ve kendilerinin bunu yapabileceklerine inanmaları, yani öz-yeterlik inancının güçlü olması gerekmektedir. risk algısı en etkin şekilde nasıl geliştirilebilir, risk algısından davranışa giden faktörler nelerdir gibi sorulara psikoloji biliminin kuram ve bulguları ile cevaplar bulunabilir. Bu bakımdan hazırlıklı olma konusu çok farklı disiplin ile birlikte psikolojinin de çalışma alanıdır. Doğru yanıt E'dir.

Afet sonrası psikososyal sorunların değerlendirilmesi dışındaki diğer bir araştırma konusu ise uygulanan psikososyal müdahale yöntemlerinin ve
tekniklerinin etkililiği olmaktadır. Afetlerden çok geniş kitleler etkilendikleri için afetlerden hemen sonraki dönemde geniş kitlelere destek olabilecek
etkili müdahalelerin geliştirilmesi gerekmektedir. Bu müdahaleler için uygun bireysel ve toplumsal kaynakların belirlenmesi ve kullanımına ve müdahâle edenlerin sorunlarına yönelik araştırmalar da afet psikolojisinin konuları arasında yer almaktadır. Doğru yanıt B'dir.

Afetlerin psikososyal etkileri ve uygulanan müdahalelerin etkinliğini derinlemesine anlamak amaçlı olarak kullanılan nitel çalışmalar afetzedeler için önemli temaları ortaya
koyması açısından değerlidir. Bu tür çalışmalarda derinlemesine görüşmelerden elde edilen cevaplar dikkatlice incelenir ve belirlenen temalar/konular ortaya çıkar. Derinlemesine görüşmeler kullanan araştırmalarda, daha az sayıda katılımcının afetden nasıl etkilendikleri açık uçlu sorular sorularak öğrenilmektedir. Doğru yanıt B'dir.

Herhangi bir müdahale programını uygulamadan önce bu programdan yararlanacak gruba uygulanacak programın özellikleri, ne kadar etkili olabileceği, diğer alternatif uygulamalar ve eğer varsa, verebileceği zararlar hakkında bilgi vermek gereklidir. Bu bilginin içinde programın neleri kapsayacağı, süresi ve olası etkileri hakkında bilgi verilir. Ayrıca bu durumda kullanılabilecek alternatif uygulamalar da anlatır. Katılımcılardan tüm bu bilgileri aldıktan sonra, yani bilgilendikten sonra verilecek destek programına katılmayı kabul ettiklerini gösteren onay almak gerekir. Bu onaya “bilgilendirilmiş onam” denmektedir. Afet durumunda psikososyal müdahalelere çok hızlı bir şekilde başlanması gerektiğinden, afetzedelerin özellikle ilk dönemlerde şok tepkileri içinde olabilmeleri veya yaşlarının küçük olması gibi hususlar bilgilendirilmiş onam almayı zorlaştıran hususlardır. Doğru yanıt C'dir.

Afetler kişilerin kendilerini yalnız ve sevdiklerinden kopmuş hissetmelerine yol açabilir. Afetler öncesi destek aldığımız komşularımız ve arkadaşlarımız da afetden etkilendilerse kendi sorunları ile ilgilenmek zorunda olabilirler ve bu afetzedeleri iyice yalnızlaştırabilir. Bu nedenle yapılan uygulamalarda afetzedeyi sevdikleri, tanıdıkları ile bir araya getirebilmek Bağlantılı olma duygusunun pekiştirilmesidir. Bunun mümkün olmadığı durumlarda dışarıdan sivil toplum kuruluşları ve gönüllülerin verdiği destek de bağlantılı olma
duygusunu verebilmek için çok değerlidir. Doğru yanıt E'dir.

Afetlerin olumsuz psikolojik etkilerinin yanı sıra bazı kişilerde dayanıklılık olarak adlandırılan, afet etkileri karşısında güçlü durabilme durumu da gözlenmektedir. Son yıllarda yapılan araştırmalarda travma sonrası gelişim (TSG) olarak adlandırılan bir sonuç da bildirilmektedir. TSG, afetin olumsuz etkileri ile başa çıkma süreci sonunda afetzedelerde meydana gelen olumlu dönüşümlerdir. Kişi yaşama bakışında daha olumlu olup, yaşam önceliklerini değiştirebilir. Sevdiklerine ve insanlara karşı daha toleranslı olmaya başlayabilir. Sınav kaygısı bir sonuç olabilir ancak hemen afet sonrası gözlenen bozukluklar sorulmuştur. Doğru yanıt A'dır.

Afet psikolojisi, özellikle II. Dünya Savaşı sonrasında önem kazanmış olan bir alandır. Bu çerçevede, afetlere hazırlıklı olmayı, afetler sonrası görülen psikolojik tepkileri anlamayı ve bunları önlemeyi ya da azaltmayı amaçlamaktadır. Doğru cevap C’dir.