AFET PSİKOLOJİSİ VE SOSYOLOJİSİ - Deneme Sınavı - 17

Aşağıdakilerden hangisi afet tanımlamalarında odak noktaları açısından farklılık göstermiş olmasına rağmen, genel olarak hemen hemen hepsinde olan ortak noktalar bulunmaktadır:

• Afetler, meydana geldikleri toplum ya da onun alt kesimlerinde geçici olarak-kısa ya da uzun süreli olabilir- normal işleyişi (statükoyu) bozmaktadırlar.

• Afetler, meydana geldikleri toplum ya da onun alt kesimlerinde fiziksel ve ekonomik alanlarda ve toplum üyelerinin yaşam durumlarında önemli sorunlara (ölüm, yaralanma gibi) yol açmaktadırlar.

• Afetler, afet öncesinde kendi kendine yetebilme kapasitesine sahip olan toplumun ya da onun alt kesimlerinin belirli bir süre dışarıya bağımlı hâle gelmesine neden olmaktadır.

• Afetler, afet öncesi ile kıyaslandığında toplumun farklı kesimleri için yeni fırsatlar, daha iyi koşulları beraberinde getirebilmektedir.

Ancak afetlerin, her toplumda ve kültürde benzer etkiler ortaya çıkardığı söylenemez, kültürlerarası  farklılıklar söz konusu olabilmektedir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Afetten etkilenen toplumu afet öncesi koşullara geri döndürmeye yönelik politika ve uygulamalar mı; yoksa afet öncesi koşullardan farklı yeni bir toplum düzenin yaratılması mı toplumun geneli için daha iyidir sorusu ortaya çıkmaktadır. Her hâli ile sosyal değişmenin bir görünümü olan bu iki seçenekten hangisi tercih edilirse edilsin, bu alanda yapılması gereken iyileştirme faaliyetlerini etkileyen üç tür faktör söz konusudur: Eylem, Kapasite, Konteks/bağlam.

Afetin gerçekleştiği andaki sosyal, siyasal, ekonomik ve kültürel konteks/ bağlam yani ortam da, değişmenin yön ve hızına etkide bulunabilir. Afet, afet öncesi koşulların –özellikle olumsuz koşulların- daha da güçlenmesine olanak sağlayabilmektedir.

Doğru cevap C seçeneğidir.

Günlük değerlerin kırılmasına ilişkin olarak, afet sonrasında gerçekleşen olumsuz koşullar, yeteri kadar gıda malzemelerinin olmaması, iş yaşamının bozulması, sağlık, eğitim, güvenlik hizmetlerinin gerçekleşmemesi ya da yeteri kadar gerçekleşmemesi gibi somut kanıtlar gösterilebilir.

Doğru cevap C seçeneğidir.

Gruplarda hakim olan biz duygusunun, ani ve beklenmedik olaylar karşısında ortadan kalkması panik olarak isimlendirilmektedir.

Afet sonrasında ortaya çıkan kaotik durum, şiddetin gerçekleşmesinde önemli bir etkiye sahiptir. Söz konusu belirsiz ortam nedeniyle, afet sonrasında eş ve çocuklara yönelik cinsel istismarlara yaygın bir şekilde rastlanılmaktadır. Bu istismarın temel aktörü, çoğunlukla yetişkin erkek olarak karşımıza çıkmaktadır. Afet etkilerinin uzun süre devam etmesinin, yani ortamın belirsiz olmasının, bireysel şiddetin ve suçun topluluk düzeyinde görülmesine zemin hazırladığını ifade eden araştırmalar bulunmaktadır.

Afet sonrasında hissedilen güçsüzlük hissi, mal ve yaşam kayıpları, travma sonrası stres bozuklukları gibi psikolojik sağlık sorunları, kaynaklardaki kıtlık, sosyal ilişki ağları ve sosyal destek mekanizmalarının zayı aması ya da ortadan kalkması, yasal düzenlemelerin ve uygulamaların (güvenlik önlemleri gibi) yetersiz kalması, ekonominin bozulması gibi farklı unsurlar afet sonrasında topluluk ya da toplumlarda şiddetin yaygınlık göstermesinin nedenleri arasında yer almaktadır.

Doğru cevap E seçeneğidir.

İnsanın yaşamında karşılaştığı farklı durumlar ile başa çıkmada gücünün yetmeyeceğine ve bunun sonrasında ilahi olana teslim olması "kadercilik" olarak tanımlanmaktadır.

Doğru cevap D seçeneğidir.

Afet sonrası tepki ve iyileşme dönemlerinde, diğer bir deyişle sosyal değişmenin yaşandığı dönemde sıklıkla karşılaşılan tepkilerden biri de göç olgusudur. Sosyal değişmenin önemli bileşenleri arasında yer alan bu nüfus hareketi, afet sonrasında sıklıkla ülke içindeki diğer şehirlere gitme yönündedir. kendi içerisinde birçok olumsuzluk içermesine rağmen, panik, suç-şiddet, intihar davranışına göre değerlendirildiğinde görece daha kabul edilebilir sonuçlar da doğurabilir. Ancak gerçekleştirilen göç etme eylemlerinin “geçici” bir nitelik göstermediği de unutulmamalıdır.

Afet sonrasında meydana gelen en önemli değişikliklerden biri afet farkındalığıdır. Afet farkındalığı, afetlerin müdahale ve kontrol edilebilir bir unsur olduğu gerçeğini kabul etmek ve buna uygun olarak davranış biçimlerini geliştirme ve uygulamayı içermektedir.

Doğru cevap C seçeneğidir.

Afet, meydana geldiği toplumlarda toplumun nerdeyse tümünü kapsayan bir travmaya neden olmaktadır. Bu travma ile mücadele etmek için toplumların geliştirdiği kültürel kökenli yanıtlar şu şekilde özetlenebilir:

Kültürel normların afet sonrasında değiştirilmesi/yozlaştırılması

Nesilden nesile aktarma

Doğru cevap E seçeneğidir.

Kültürel olarak kadının ve erkeğin biyolojik özelliklerine dayanarak oluşturulan kadınlık ve erkeklik toplumsal cinsiyet olarak ifade edilebilir.

Bir toplumun, topluluğun ya da grubun varlığını sağlayan siyasal, ekonomik, sosyal ve kültürel unsurlar, toplumsal cinsiyetin içeriğini oluşturmada ve varlığını devam et- mesini saplamada oldukça etkilidir. Aile, akran ve okulun genel başlıkları olan formel ve formel olmayan eğitim, sosyalleşme özellikle söz konusu rollerin devam ettirme konusunda oldukça işlevseldir. Bu roller ise beraberinde tara ar arasında güç ilişkilerinin ortaya çıkmasına yol açmaktadır ve bu güç ilişkisi de taraflar arasında eşitsizliğin, güç dengesizliğinin oluşmasını beraberinde getirmektedir. Bu eşitsizliğin normal olarak kabul edilmesini sağlamada ise biraz önce ifade edildiği gibi siyasal, ekonomik, sosyal ve kültürel faktörler önemli rol oynamaktadırlar (Pincha, 2009: 6):

Serbest hareketlilik                                       Sınırlı hareketlilik

Karar verme erki                                          Karar verme erkinden yoksunluk

Siyasete katılım                                           Siyasi dışlanmışlık

Kamusal alanlara erişim                               Kamusal alanlara sınırlı erişim

Mülkiyet hakları                                           Mülkiyet haklarından yoksunluk

Esas değer                                                  Yardımcı değer

    ERKEKLER                                                        KADINLAR

Doğru cevap D seçeneğidir.

Toplumsal cinsiyet açısından bahsi geçen eşitsizlik ve güç dengesizliği, çoğunlukla kadınların aleyhine işleyen bir süreç olarak kabul edilebilir. Kadınların özellikle “stratejik ihtiyaç/gereksinim” olarak kabul edilen haklardan mahrum olmasını sağlayan eşitsizlik, kadın ve kızların siyasal, sosyal, ekonomik ve kültürel olarak daha güçsüz yani daha kırılgan olmasını içermektedir.

Doğru cevap B seçeneğidir.

Kadınların Pratik Toplumsal ve Stratejik Toplumsal Cinsiyet İhtiyaç/ Gereksinimleri

Pratik Toplumsal Cinsiyet Gereksinimleri (PTCG’ler):

Kadınların ve erkeklerin PTCG’leri onların varolan iktidar yapısı içinde toplumsal olarak kabul edilmiş rolleridir.

Kadınların ve erkeklerin PTCG’lerini karşılamaya yönelik politika ve programlar onların ve ailelerinin tıbbi hizmet, gıda, su, çocuk bakımı, geçim fırsatları yaratmak gibi gerekli yaşam koşullarının sağlanmasına odaklanma eğilimindedir.

Bu tür politika ve programlar toplumsal cinsiyet eşitsizlikleri ile doğrudan mücadeleyi içermez.

"Kadınların STCG’leri onların toplum içinde erkekeleri göre ikincil/aşağı pozisyonlarından kaynaklanır." ise  Stratejik Toplumsal Cinsiyet Gereksinimleri (STCG’ler) kapsamındadır.

Doğru cevap D seçeneğidir.

Sosyal sermaye, diğerleri ile ilişki kurabilme, kişileri örgütleyebilme yeteneğini kapsayan bir kavramdır ve bu yetenek özellik, kadının toplumsal cinsiyet rolleri ile organik ilişki içinde bulunmaktadır.

Afet sonrasında kadın ve kızların sıklıkla karşılaştıkları olumsuz durumlara insan kaçakçılığı, şiddet, tecavüz, ensest ve bunun neticesindeki istenilmeyen hamilelik, cinsel hastalıklar, psikolojik travmalar örnek olarak verilebilir.

Doğru cevap E seçeneğidir.

Afetin yarattığı kaos ortamında kadın ve kızların, erkeklere nazaran daha kırılgan olmasının arkasında yatan nedenleri Ariyabandu and Wickramasinghe (2004) şu şekilde sıralamaktadır:

Sosyal hareketlilik açısından sınırlılıklar, bunun yanı sıra sosyal ve kültürel olarak kadınların erkeklere bağımlı olması durumu,

Uyarı bilgilerine ulaşmada ve bu uyarılara tepki verme (afet anında yapılması gereken davranışlar) konusunda sınırlılıklarının ve zayı ıklarının olması durumu,

Cinsel istismara, hane içi ve dışı şiddete yüksek oranda maruz kalma riski,

Çocuk doğurma ve büyütme ile ilgili faktörler,

Okuma yazma ve okullaşma seviyesinin oranının düşük olması ve

Aile içindeki tüm kesimlerin (çocuk, yaşlı, hasta, engelli, genç gibi) bakımından sorumlu olması.

Doğru cevap B seçeneğidir.

Geleneksel cinsiyet rollerinden biri olan annelik rolünü içselleştirmiş olmak, diğer bir deyişle anneliğin gereklerini yerine getirmeye çalışmak ya da yerine getirememek kadının psikolojik sağlığına olumsuz yansımaktadır. Bu durumu Bourdieu (1980)un sembolik şiddet kavramı ile açıklamak mümkün olabilmektedir.

Doğru cevap D seçeneğidir.

Uyku bozuklukları fiziksel etkiler arasında yer alırken, 

Endişe, korku, utanma, kabus görme, aşağılanma, inanç kaybı, halsizlik, uyuşukluk ve isteksizlik, inkar, öfke, alınganlık gibi durumlar ise duygusal etkilerdendir.

Damgalanma ise sosyo-ekonomik etkiler arasında yer almaktadır.

Doğru cevap E seçeneğidir.

Afetlerin erkek ve erkek çocukları açısından bakıldığında şu ana kadar bahsedilen olumsuz etkiler özetlenecek olursa şu şekilde sıralama yapmak mümkündür:

Afetler, erkek ve erkek çocukları hegemonik erkeklik olarak ifade edilen ve toplumda kabul gören erkeklik anlayışına göre davranmaya zorlamaktadır.

Geleneksel cinsiyet rolleri açısından bakıldığında erkeklere yüklenen hane dışı sorumluluklardan biri olan ekonomik kaynak sağlama görevi acil durumlarda sekteye uğramaktadır.

Öz saygı ve statü kaybı stresi ile başa çıkmak için yardım alma davranışı erkeklerde kadınlara nazaran oldukça düşüktür.

Doğru cevap E seçeneğidir.