AFET PSİKOLOJİSİ VE SOSYOLOJİSİ - Deneme Sınavı - 16

Afetlerden etkilenme oranı, afete maruz kalan ülkelerin fiziki ve beşerî altyapısına, afetle yaşama kültürüne, hazırlık düzeyine ve ilgili pek çok faktöre bağlı olarak değişkenlik göstermektedir. Ülkelerin gelişmişlik düzeyleri ile kırılganlık düzeyleri arasında ters yönlü bir ilişki vardır.

Sağlık, tarım, hayvancılık, enerji ve imalât sanayi gibi sektörler afetlerin birincil olarak etkilediği, iktisadi ve toplumsal yaşamın sürdürülebilirliği açısından hayati öneme sahip sektörlerdir. Afet sırasında zarar gördüğünde öncelikle toplumsal yaşamı tehdit edecek sağlık ve enerji sektörleri, afet planlama ve koordinasyonu konusunda ivedilikle değerlendirilmesi ve afet öncesi planlamada öncelikli olarak ele alınması gereken sektörlerdir.

Afetler, ülkelerin gelişmişlik düzeyleri, afetlere karşı planlama, hazırlık ve koordinasyon kapasiteleri, fiziki ve beşerî altyapılarının dirençleri ve ilgili diğer değişkenlerle bağlantılı olarak etki oluşturmaktadır.

İktisadi açıdan bakıldığında hem depremin Türkiye’nin sınai üretiminin önemli bir kısmının gerçekleştirildiği bölgede yaşanmış olması, hem de bu kadar çok can kaybının yaşanması ekonomik daralmaya ve işsizlik artışına sebep olmuştur. Depremin etkisiyle 1998 yılında % 3,9 oranında büyüyen ülke ekonomisi 1999 yılında % 6,1 oranında daralmıştır. On binlerce kişinin yaşamını yitirip iş gücünden çekilmesine rağmen işsizlik oranı, ekonomik faaliyetlerin durması sebebiyle % 7,4’ten % 8,2’ye yükselmiştir.

Afetlere maruziyet konusunda en önemli ve bir o kadar da kritik noktayı işyeri seçimi oluşturmaktadır. Özellikle üretim alanlarının afete maruziyeti yüksek olan bölgelerde kurulmaması, kurulmak zorunda ise dayanıklılığının arttırılması, gerekli önlemlerin alınması gerekmektedir. Marmara Depreminde tecrübe edildiği üzere yaşanan deprem sonucunda Tüpraş’ın İzmir Rafinerisi günlerce yanmış hem ekonomik açıdan hem de ekolojik açıdan birçok zarara sebebiyet vermiştir. Aynı zamanda bölgenin sınaî üretim bölgesi olması sebebiyle pek çok irili ufaklı üretim tesisi zarar görmüş ve bir kısmı tekrar açılmamak üzere kapanmıştır.

Afetlerin ve benzer şekilde salgın hastalıklar, şiddet, iklim değişikliğinin etkileri birincil olarak toplum üzerinde görülmekte, doğrudan ve dolaylı olarak iktisadi yaşama, üretim faaliyetlerine, ticari işlemlere ve finansal hizmetlere yansımaktadır. Afetlerin ortaya koyduğu toplumsal etkiler; ölüm korkusu esaslı olarak toplumun psikolojisinin bozulması, yaşam alanlarını tahrip etmesi, yaşam koşullarını muhafaza edebilmek amacıyla göç, tüketim tercihlerinin ve önceliklerin değişmesi ve nihayet iş gücünün yaşam kalitesinin düşmesi veya yok olması olarak sıralanıp açıklanmaktadır.

Türkiye’de bulunan göçmenlerin bir kısmının kuraklık, iklim değişikliği gibi çeşitli afet türlerine maruz kalma sebebiyle ülkemize gelmiş olduklarını ve bu insanlara iklim mültecileri ya da ekolojik mülteciler denildiğini çevrenizdekilerle paylaşın.

Sosyal etkinlik grubunda eğitim ve sağlık, demografi, istihdam ve ordu ile ilişkili göstergeler yer almaktadır. Kırılgan grupların belirlenmesinde malnütrisyon (yetersiz beslenme), okula geç kayıt, sınıf tekrarı, işsizlik, yoksulluk sınırının altında gelir, emeklilik hakkı, sağlık sigortası kapsamı, evde musluk suyunun bulunması, kanalizasyon imkânlarının bulunması, afet eğilimli bir alanda yaşama gibi göstergeler izlenmektedir. Kırılganlığı yüksek grupların yüksek riske sahip olmaları, afete maruziyeti yüksek coğrafyalarda sürdürülen yaşam, yaşam alanlarının afete karşı yeterince dirençli olmaması, farkındalık ve eğitim düzeylerinin düşük olması sayılabilir.

2015 yılı İnsani Gelişme Raporu’nda da belirtildiği gibi doğal afetler (iklim değişiklikleri ve endüstriyel kazalarla birlikte) özellikle kadınlar, engelliler, göçmenler, azınlıklar, çocuklar, yaşlılar ve gençler için önemli düzeyde kırılganlık oluşturmaktadır. Yer, toplumdaki konum, yaşam döngüsündeki hassas dönemler gibi faktörler kırılganlığı oluşturan ve arttıran unsurlar olarak ifade edilmektedir. Diğer bir ifade ile, kırılganlıklar ve maruziyet, afetlerin az gelişmiş ülkelerde ve bölgelerde, kadınlar, engelliler, göçmenler, azınlıklar, çocuklar, yaşlılar ve gençlerden oluşan kesimlerde çok daha hassasiyetle takip edilmesi gerekliliğini belirgin bir biçimde ortaya koymaktadır.

Toplumlar, yaşadıkları coğrafyaya bağlı olarak karşı karşıya oldukları afet riskleri ile birlikte yaşamak ve bu yönde alınacak tedbirlerle toplumsal kırılganlıkları en aza indirgemek durumundadır. Bu aşamada toplumların gelişmişlik düzeyleri, toplumsal farkındalık düzeyleri, kamu otoritelerinin politik ve idari önlemleri, sivil toplum kuruluşlarının varlığı ve etkinliği gibi pek çok konu süreç açısından belirleyici hâle gelmektedir.

Afetler, tanım gereği doğa veya insan (teknoloji) kaynaklı olarak ortaya çıkan ve büyük tahribata sebep olan yıkımlardır. Afetlerin ilk ve en önemli etkisi, afetlerin yaşandığı bölgelerdeki toplumsal yaşam ve dolayısıyla da ekonomik faaliyetler üzerinde olmaktadır.

Afet kalkınma yaklaşımına göre afetlerin sektörel, toplumsal ve bölgesel boyutları söz konusudur.

Dünyada afetlere karşı en zarar görebilir ülke 74.80 yüzdesi ile Orta Afrika Cumhuriyeti'dir.

Dünyada afetlere karşı uyum gösterme kapasitesi en düşük olan ülke 72.24'lük yüzdesi ile Eritre'dir.

Afetlerin ve benzer şekilde salgın hastalıklar, şiddet, iklim değişikliğinin etkileri dolaylı olarak
iktisadi yaşam üzerinde görülmekte, üretim faaliyetlerinden ticari işlemlere ve finansal hizmetlerden uluslararası rekabete kadar çok yönlü olarak ulusal ekonomiye yansımaktadır. 
Afetlerin ortaya koyduğu iktisadi etkiler, emek ve beşerî sermaye kaybı (veya göçü), üretim (iktisadi faaliyet) alanlarını tahrip etmesi ve satış-pazarlama ve dağıtım akışını sekteye uğratması şeklindedir.

Afetlerin ortaya koyduğu toplumsal etkiler, ölüm korkusu esaslı olarak toplumun psikolojisinin bozulması, yaşam koşullarını muhafaza edebilmek amacıyla göç, tüketim tercihlerinin ve önceliklerin değişmesi ve nihayet iş gücünün yaşam kalitesinin düşmesi veya yok olması olarak sıralanmaktadır.

2015 yılı İnsani Gelişme Raporu’nda da belirtildiği gibi doğal afetler (iklim değişiklikleri ve endüstriyel kazalarla birlikte) özellikle kadınlar, engelliler, göçmenler, azınlıklar, çocuklar, yaşlılar ve gençler için önemli düzeyde kırılganlık oluşturmaktadır.

Temel kırılganlık göstergelerinden sosyal etkinlik kapsamında eğitim ve sağlık, demografi ve istihdam ile ordu yer alır.

Dünyada afetlere karşı en yüksek riski bulunan ülke 36.28 yüzdesi ile Vanuatu'dur.

Marmara Depremi, TÜSİAD (bugünkü adıyla Türk Sanayicileri ve İş İnsanları Derneği), Devlet Planlama Teşkilâtı (bugünkü adıyla Kalkınma Bakanlığı) ve Dünya Bankası tahminlerine göre 11,5 ilâ 19 milyar dolarlık bir kayba sebebiyet vermiştir. Doğrudan maliyetler 3,1 ilâ 10,6 milyar dolar, dolaylı maliyetler 1,8 ilâ 2,8 milyar dolar ve nihayet ikincil etkiler 4 ilâ 7,6 milyar dolar arasında oluşmuştur.