AFET PSİKOLOJİSİ VE SOSYOLOJİSİ - Deneme Sınavı - 6

Yetişkinler arasında, afetten daha olumsuz etkilenme eğilimine sahip risk grupları arasında kadınlar, yaşlılar, engelliler, belirli kültürel ve etnik gruplar, dezavantajlı sosyoekonomik gruplar, acil durum çalışanları gibi bölgede görev yapanların olası risk grupları olduğu bilinmektedir.

Afetten birkaç gün sonra sıklıkla balayı aşaması olarak adlandırılan bir dönem başlamaktadır. Sıklıkla yalnızca birkaç hafta süren bu dönem, toplumdaki bağların oldukça kuvvetli olduğu bir aşamayı ifade etmektedir. Afet gibi olumsuz bir deneyimi birlikte paylaşmış olma hissi toplumdaki bireylerde yaygındır. Afet bölgesine dış destek ulaşmıştır ve medya ilgisi üst düzeydedir; afet yaşayanlar kendileri ve yakınları hayatta kalanlar her şeyin kolaylıkla yoluna gireceği hakkında iyimser ve rahatlamış hissetmektedirler. Afetzedelerin, sıklıkla vaatlerden ötürü, devletten ve diğer kurumlardan alacakları yardımlara yönelik beklentileri artmıştır. Bu dönem, bölgedeki kuruluşlar ya da yardım sağlayıcılar için birçok fırsat sunmaktadır. Gönüllü destek çağrıları ve maddi destek toplanması için özellikle uygun bir aşamadır. Bu aşamada, paydaşlar ve afetzedeler arasında ilişkilerin kurulması için de olanaklar ortaya çıkmaktadır.

Travmatik bir olayın ardındaki ilk iki gün ile dört hafta arasında görülebilen akut stres tepkileri aşağıdaki şekilde özetlenebilir;
• Dikkati toplamada zorlanma
• Geçmişi göre artmış sinirlilik hâli
• İçine kapanıp hiç konuşmama veya sürekli olayla ilgili konuşma
• Gerginlik, yorgunluk, uyuma güçlüğü
• Ani irkilme ve tedirginlikler
• Baş ağrısı, bulantı
• Fiziksel ve psikolojik rahatsızlıklarda artış
• İş,evlilik, aile ve arkadaş ilişkilerinde sorunlar
• Huzursuzluk, güvensizlik, insanlardan uzaklaşma, aşırı yargılayıcı ve suçlayıcı olma
• Her şeyi kontrol altında tutma isteği

Afet çalışmalarının tarihçesi açısından “afet terimi” ile “tehlikeleri” birbirinden ayırt edilme eğilimindedir. Drabek (2004:1)e göre afet; “bir topluluğun önemli ölçüde vergilendirilmeye uygun kaynakları olarak kişilerin ve/veya mülklerin ciddi bir biçimde zarar gördüğü bir olay” anlamına gelmektedir. Bunun aksine tehlike; “toplum veya çevreye zararı olma riski olan -olgusal- bir durumdur” olarak tanımlanmaktadır.

Rutin bir doğal sürecin afet olarak nitelendirilmesi için, sosyal bir sonuç doğurması; insanlara, sosyal sistemlere ve binalara yaygın bir hasar vermesi; bireysel, sosyal ve fiziksel tahribata yol açması; genel sosyal, ekonomik ve politik aktiviteyi sekteye uğratması gereklidir. Kısacası, doğal riskler, bireylere, binalara, sosyal, ekonomik ve politik yaşama zarar verdiğinde bir doğal afetle karşı karşıya kalınmaktadır.

Drabek (2005)e göre afet sosyolojisi alanındaki konuların derinliği ve çeşitliliği dikkate alınarak söz konusu çalışmaların literatüre katkıları göz önünde bulundurulduğunda dört önemli boyut ön plana çıkmaktadır. Bunlar:

UNICEF’e göre 2017 yılı, çatışma ve kuşatılmış bölgelerde yaşamak zorunda kalan çocuklar açısından en ağır olumsuz etkilerin yaşandığı yıllardan biri olmuştur. Örneğin, Suriye’deki çatışmalardan yaklaşık 5 milyon çocuk etkilenmiş- tir. Bu çocuklar, evleri, okulları, hastaneler ve oyun alanları gibi güvenli olması gereken yerlerde şiddete maruz kalmaktadırlar. Suriyeli çocukların 2.6 mil- yonu mülteci olarak ya da güvenlik arayışı içinde yaşamını sürdürmeye çalışmaktadır. Ülke genelin- de 1.75 milyon çocuğun okula devam edemediği, yalnızca 2018 yılının ilk iki ayında 1,000 Suriyeli çocuğun şiddet eylemleri sırasında yaralandığı ya da öldürüldüğü rapor edilmiştir.

Çocukların uzun süreli çatışmaların hedefi ol- duğu bir diğer bölge Afrika’dır. Demokratik Kongo Cumhuriyeti’nin Kasai bölgesinde, yalnızca 1 yıl- da bir milyon çocuk yerinden edilmiş ve 400’den fazla okula kasıtlı saldırı düzenlenmiştir. Nijerya ve Kamerun’da, 135 çocuk intihar bombacısı ola- rak kullanılmıştır ve bu sayı bir yıl öncesine göre beş kat daha fazladır. Güney Sudan’da, 2013›ten beri yaklaşık 19.000 çocuk zorla askere alınmıştır. Güney Sudan’daki çatışmalarda, bir yıldan kısa bir süre içinde 490.000 çocuk yerinden edilmiştir.

Yaygın olarak gö- rülen korkular; karanlık, yalnız kalma, ölüm, olayın yeniden yaşanması ya da yeni bir travma yaşamaya yöneliktir

Dynes’in (2002, 2003) sosyal sermaye teorisi, afet sosyolojisi alanındaki önemli bir diğer katkıdır. Dynes’in bu analizi, Nakagawa ve Shaw’ın (2004), 1995 yılında Japonya’nın Kobe kentindeki yıkıcı deprem sonrasındaki yeniden yapılanma süreci içinde gerçekleştirilen vaka çalışmaları çerçevesinde genişletilmiştir. Onların çalışmaları açık bir şekilde, topluluk tarafından yerel liderlere gösterilen yüksek güven derecesinin, afete müdahale etme ve toparlanma süreci boyunca alınacak ortak kararların kabul edilmesini kolaylaştıran en önemli faktör olduğunu göstermiştir.

Araştırmalar, travmatik olaylar sonrasında çocukların dürtü kontrolünde azalma, hiperaktivite, saldırgan davranışlar ve risk alma davranışlarının görüldüğüne işaret etmektedir. Afetlerde, travmanın yarattığı öfke duygusunu yöneltecek somut bir nesne bulamayan çocuklar, bu öfkeyi genellikle yakın çevrelerine yansıtırlar. Travmatik deneyim yaşamış çocuklar sosyal etkileşimlerden kendilerini geri çekebilir, olayı hatırlatan kişi, ortam ve nesnelerden uzak durma eğilimi gösterebilir ve insanlara güvenmekte zorluk yaşayabilirler. Bütün bu nedenlerle çocukların aile ve akran ilişkileri de olumsuz yönde etkilenir.

Aşırı uyarılmışlık

İştahta artma ya da

azalma

Uyku sorunları /

kâbuslar

Karın ağrısı

Baş ağrısı

Konuşma güçlükleri

Tikler

Tanımlanamayan acı ve

ağrılar

Gastrointestinal sorunlar

Afet sosyologlarının afet çalışmaları alanındaki bir diğer önemli katkısı acil durum yönetiminden sorumlu birimlere yönelik öneriler geliştirmiş olmalarıdır. Buna göre, Quarantelli ve Dynes (1972), mitlere değil sosyal bilim alanının araştırma bilgisine dayalı olarak, program etkinliklerine, önceliklerine ve uygulama stratejilerine rehberlik edilmesi önerisinde bulunmuşlardır.

Gerileme (regresyon), çocuğun ağır ve yoğun bir duyguyla ya da yeni durumla baş edemediğinde, içinde bulunduğu gelişimsel dönemden daha önceki bir döneme ait davranışlar sergilemeye başlamasıdır.

Psikososyal değerlendirme, çocuğun gereksinimlerinin belirlenmesini, risk etkenleri ve koruyu- cu etkenlerin tanımlanmasını ve tüm bunların kapsayıcı bir şekilde müdahaleye entegre edilmesini içermektedir

Yaşanan travmatik olaya ilişkin, gün içinde tekrarlayıcı şekilde akla gelen ve durdurulamayan düşünce tarzına ruminasyon denir.

Acil durum yöneticileri için getirilen önerilerde, Dynes (1994), Neal ve Phillips (1995) ve Drabek (2003) gibi araştırmacılar, acil müdahaleleri yönetmenin, otoriteye dayalı olmaktan ziyade kaynak temelli teorik modellerin uygulanmasını gerektirdiğini vurgulamaktadırlar.

Acil durum yöneticileri için getirilen öneriler şu şekildedir:

Tüm tehlikeler yaklaşımı doğal afetlerin, insan eliyle ortaya çıkmış biyolojik ya da
teknolojik tehditlerin, bizi, ailemizi, evimizi, işimizi ve içinde yaşadığımız topluluk ve toplumu etkileyebilmesi anlamında kullanılan bir terimdir.