AFET PSİKOLOJİSİ VE SOSYOLOJİSİ - Deneme Sınavı - 5

Travma sonrası süreçte birey kendini, yaşamını, çevresini ve ilişkilerini farklı boyutlarıyla sorgular. Tedeschi ve Calhoun’un modeline göre, bireyler beş farklı alanda değişim yaşamaktadır. Bu değişim alanları ve travmatik olaylar sonrası bu türde gelişim yaşayanlarda çok sık rastlanan ifadeler şöyle sıralanmaktadır;
1. Yeni olanakların algılanması: “Yaşadığım bu olaydan sonra hayatıma yeni bir yön verdim”, “Hayatımı daha iyi ve yararlı şeyler yaparak geçirebileceğimi anladım”
2. Kişiler arası ilişkilerin güçlenmesi: “Bu yaşadığım olay sonrasında zor zamanlarda başkalarına güvenebileceğimi anladım”, “Kendimi diğer insanlara daha yakın hissetmeye başladım”
3. Bireysel güçlülük: “Bu olaydan sonra düşündüğümden daha güçlü olduğumu anladım”, “Olayları olduğu gibi kabullenmeyi öğrendim”
4. Manevi değişim: “Olaydan sonra manevi konuları daha iyi anladım”
5. Yaşamın kıymetini anlama: “Olaydan sonra, yaşadığım her günün değerini anladım”

Acil müdahale yönetimi ile ilgili ilk önemli ders kitabı, Drabek ve Hoetmer (1991) tarafından yazılmıştır.

Psikososyal müdahalalerin temel amacı, çocukların ve ailelerin afet sonrası gereksinimlerinin saptanması, bu gereksinimlerin uygun toplumsal kaynaklar aracılığıyla giderilmesi, başa çık- ma kapasitelerinin arttırılması ve iyilik hâllerine ulaşmalarının desteklenmesidir.

Kreps ve ekip arkadaşları, kasırga, fırtına ve benzeri felaketler sırasında verilen tepkilerin, toplumsal yapı örüntüleri olarak sergiledikleri modelleri belgelemek amacıyla yüzlerce DRC mülakatını kodlamışlardır. Onların yapısal örüntü kodları dört temel anahtar analitik niteliği yansıtmaktadır. Bunlar; alanlar, görevler, aktiviteler, insani ve materyal kaynaklardır.

Afet sonrası toparlanmanın aşamaları şu şekilde sıralanmaktadır:

-Afet öncesi aşama

-Etki aşaması

-Kurtarma/kahramanlık aşaması

-Balayı aşaması

-Hayal kırıklığı aşaması

-İyileşme/toparlanma aşaması

Doğru yanıt C seçeneğidir.

Afet psikolojisi, özellikle II. Dünya Savaşı sonrasında önem kazanmış olan bir alandır. Bu çerçevede, afetlere hazırlıklı olmayı, afetler sonrası görülen psikolojik tepkileri anlamayı ve bunları önlemeyi ya da azaltmayı amaçlamaktadır. Doğru cevap C’dir.

Afetlerden sonra ruh sağlığı sorunları olarak en çok travma sonrası stres bozukluğu, depresyon, komplike yas, madde kullanımında artış gibi sorunlar görülmektedir. Bununla birlikte, son yıllarda yapılan araştırmalarda travma sonrası gelişim (TSG) olarak adlandırılan bir sonuç da bildirilmektedir. TSG, afetin olumsuz etkileri ile başa çıkma süreci sonunda afetzedelerde meydana gelen olumlu dönüşümlerdir. Bu çerçevede, kişi yaşama bakışında daha olumlu olup, yaşam önceliklerini değiştirebilir; sevdiklerine ve insanlara karşı daha toleranslı olmaya başlayabilir; yaşamın kıymetini anlayabilir ve kendi gücünü fark edebilir. Doğru cevap C’dir.

Psikolojik ilk yardım (PİY), afetzedelere güvenlik duygusu veren, onları sakinleştiren, sosyal destek ağları ile bağ kurmalarını sağlayan, öz yeterlik duygularını pekiştiren, kaynaklarla ilgili bilgi veren ve umut aşılayan bir yöntemdir. Bununla birlikte PİY uygulaması eğitilmiş, ancak ruh sağlığı uzmanı olmayan kişiler tarafından da yapılabilir. Çünkü PİY uygulaması afetlerden etkilenen çok sayıda afetzedeye destek verecek uzman sağlanmasının zorluğundan kaynaklanmıştır ve dolayısıyla halktan eğitim almış herkesin yapabileceği şekilde düşünülmüştür. Doğru cevap B’dir.

Afetlerin psikososyal etkileri ile ilgili araştırmalar ilk olarak sosyologlar tarafından başlatılmış, daha sonra psikoloji, psikiyatri, sosyal çalışma gibi disiplinlerin de alana katkıları olmuştur. Doğru cevap B’dir.

Nitel araştırmalar, afetlerin psikososyal etkileri ve uygulanan müdahalelerin etkinliğini derinlemesine anlamak amaçlı olarak kullanılması ve afetzedeler için önemli temaları ortaya koyması açısından değerlidir. Bu tür çalışmalarda derinlemesine görüşmelerden elde edilen cevaplar dikkatlice incelenir ve belirlenen temalar ve konular ortaya çıkarılır. Ayrıca nitel çalışmaların, nicel anket çalışmaları ile birleştirilmeleri araştırma konusu ile ilgili çok detaylı bilgiler sunabilir. Doğru cevap A’dır.

Herhangi bir müdahale programını uygulamadan önce bu programdan yararlanacak gruba uygulanacak programın özellikleri, ne kadar etkili olabileceği, diğer alternatif uygulamalar ve eğer varsa, verebileceği zararlar hakkında bilgi vermek gereklidir. Bu bilginin içinde programın neleri kapsayacağı, süresi ve olası etkileri hakkında da bilgi verilir. Ayrıca bu durumda kullanılabilecek alternatif uygulamalar da anlatılır. Katılımcılardan tüm bu bilgileri aldıktan sonra, yani bilgilendikten sonra verilecek destek programına katılmayı kabul ettiklerini gösteren onay almak gerekir. Bu onaya “bilgilendirilmiş onam” denmektedir. Doğru cevap D’dir.

Afetler sonrası travma sonrası stres, depresyon, yoğun kaygı, yas tepkileri gibi ruh sağlığı sorunları yaşayan bireylerde tehdit ve tehlike sürdükçe bu sorunların da sürebildiği bilinmektedir. Bununla birlikte, kişiler için güvenli ortamlar sağlandığında, bu sorunların şiddetinin hafiflediği görülmektedir. Özellikle travma sonrası stres yaşayan afetzedeler “dünyanın tehlikeli bir yer olduğu” inancını sıklıkla bildirmektedir. Bu nedenle, afet yaşayanlara afetin geçtiği ve artık güvende oldukları duygusunun aşılanması gerekmektedir. Çünkü güvenlik hissi sağlanamadığı durumda afetzedelerde tehlike algısı sürmeye devam edebileceğinden psikolojik sorunların ortaya çıkma olasılığı artmaktadır. Doğru cevap A’dır.

Psikososyal destek hizmetleri verilirken yaşanan zorluklardan biri destek sağlayan kurumlar ve kişiler arasındaki koordinasyon eksikliği ve sorunlarıdır. Bu çerçevede, afet yönetiminde koordinasyon sorunlarını gidermek amacı ile 2009 yılında Başbakanlık’a bağlı Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD) kurulmuş ve böylece yetki ve sorumluluklar tek bir çatı altında toplanmıştır. Doğru cevap D’dir.

Psikososyal hizmetlerin koordinasyonunda meydana gelen sorunların giderilmesi amacıyla 2006 yılında Türk Kızılayı, Türk Psikologlar Derneği, Sosyal Hizmet Uzmanları Derneği, Türkiye Psikiyatri Derneği, Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Derneği ve Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Derneği bir protokol hazırlamış ve “Afetlerde Psikososyal Hizmetler Birliği” (APHB) oluşturulmuştur. Bu birliğin amacı afet durumlarında güç birliği yapabilmek ve koordinasyon içinde hizmet verebilmektir.  Doğru cevap D’dir.

Türk Kızılayı bünyesinde 2000 yılından bu yana kurum personeli, üyeleri, gönüllüleri ve paydaşlarına "Afete Hazırlık ve Müdahale Eğitimi" (AHM) verilmektedir. Muhtarlar, imamlar ve öğretmenlerin eğitici olarak yer aldığı AHM kapsamında, beş gün süren 50’ye yakın eğitim ile 1000’in üzerinde kişiye ulaşılmıştır ve eğitim sonundaki testi başarıyla geçen katılımcılar sertifikalandırılmıştır. Doğru cevap A’dır.

Tüm aşamalar içinde genellikle en kısa süreli olan aşama etki aşamasıdır. Bu aşamada afetin özelliklerine bağlı yoğun duygusal tepkiler görülmektedir. En uzun süreli olan aşama ise afetten sonraki son aşama olan ve uzun yıllar hatta sürekli olarak devam edebilen iyileşme ya da toparlanma aşamasıdır. Doğru cevap C’dir.

Toplumdaki bireylerde özgeci davranışlar ve duyguların baskın olduğu, afetten hemen sonra başlayan ve sıklıkla kısa süren bir dönemi kapsayan aşama "kurtarma ya da kahramanlık aşaması"dır.  Doğru cevap B’dir.

Akut stres tepkileri travmatik bir olayın ardından ilk iki gün ile dört hafta arasında görülebilmektedir. Ayrıca araştırmalara göre yaşanılan bir travma sonrasındaki üç ila altı ay arasında bireylerin %75’i belirgin olarak iyileşmekte ve sadece %25’i akut stres tepkileri veya bozukluğu yaşamaktadır. Bir yıl içinde ise toplamda bireylerin %82,5’inde tamamen iyileşme görülmektedir. Doğru cevap A’dır.