AFET PSİKOLOJİSİ VE SOSYOLOJİSİ - Deneme Sınavı - 4

Yaşanan travmatik olaya ilişkin, gün içinde tekrarlayıcı şekilde akla gelen ve durdurulamayan düşünce tarzına “ruminasyon” denmektedir. Doğru cevap A’dır.

Tedeschi ve Calhoun’un modeline göre, bireyler beş farklı alanda değişim yaşamaktadır. Travmatik olaylar sonrası bu türde bir gelişim yaşayanlarda çok sık rastlanan ifadelerden olan “bu olaydan sonra düşündüğümden daha güçlü olduğumu anladım” ve “olayları olduğu gibi kabullenmeyi öğrendim” ifadeleri “bireysel güçlülük” aşamasında gerçekleşmektedir. Diğer aşamalar ise, “yeni olanakların algılanması”, “kişiler arası ilişkilerin güçlenmesi”, “manevi değişim” ve “yaşamın kıymetini anlama” aşamalarıdır. Doğru cevap C’dir.

Bu noktada tam olarak görüş birliği sağlandığı söylenememekle birlikte, TSG düzeyini arttıran bazı faktörler söz konusudur. Genel araştırma sonuçlarına bakıldığında, kadınların paylaşmaya ve sosyalleşmeye daha açık oldukları; evli olmanın bir çeşit sosyal destek sağladığı; gençlerin uyum sağlama becerilerinin daha fazla olduğu düşünülmektedir. Tüm bunların yanısıra  iyimser olmak ve deneyime açık olmak gibi kişilik özellikleri de TSG düzeyini artırmaktadır. Kısacası, kadın, evli, genç, iyimser ve deneyime açık olmak TSG'yi olumlu yönde etkileyen özelliklerdir. Doğru cevap A’dır.

Psikososyal destek uygulanırken, afet yaşantısı ve genel olarak müdahaleler ile ilgili göz önünde bulundurulması gereken çeşitli ilkeler ve yönergeler bulunmaktadır. Buna göre, afet yaşayan herkes bu deneyimden etkilenirken, afet sırasında ve sonrasında insanlar kendilerini toparlasalar da, sosyal yaşamda ve iş yaşamlarında daha az etkili olabilmektedirler. Ayrıca afetler sonrası ruh sağlığı hizmetleri sıklıkla psikolojik olmaktan ziyade pratiktir; ruh sağlığı çalışanlarının geleneksel yöntemleri bir kenara koyması, ruh sağlığı etiketlerini kullanmaktan kaçınması ve müdahale için etkin bir destek programı kullanılması gerekmektedir. Bununla birlikte, afet sonrası bireylerin gösterdikleri stres tepkilerinin çoğu normal dışı bir olaya verilen normal tepkilerdir.  Doğru cevap D’dir.

Afetlerdeki ruh sağlığı ve psikolojik destek katmanları “temel hizmetler ve güvenlik”, “toplumsal destek ve aile desteği”, “odaklı, genel hizmetler” ve “özel hizmetler” olarak sıralanabilir. Şıklarda verilen, “bireylerin itibarını koruyan temel hizmetlerin sağlanmasına yönelik çalışmalar” temel hizmetler ve güvenlik; “sosyal ağların etkinleştirilmesi” ve “çeşitli yaş grupları için destekleyici programlar” toplumsal destek ve aile desteği; “belirli sorunlar için uzmanlar tarafından sunulan hedefe yönelik bireysel müdahaleler” odaklı, genel hizmetler ve “ruh sağlığı uzmanlarının sunduğu ileri düzeydeki sosyal hizmetler” özel hizmetler katmanına dair destek örnekleridir. Doğru cevap D’dir.

Psikososyal destek uygulamaları, sekiz araca ya da bileşene sahiptir. Bunlar, “ihtiyaç ve kaynak değerlendirmesi”, “psikolojik ilk yardım”, “sevk etme ve yönlendirme”, “bilgi merkezi oluşturma”, “toplumu harekete geçirme”, “sosyal projeler”, “eğitimler” ve “çalışana destek uygulamaları” olarak sıralanabilir. Psikolojik ilk yardım ile eşzamanlı başlayan bileşen “ihtiyaç ve kaynak değerlendirmesi” bileşenidir. Doğru cevap B’dir.

PİY’in “izle”, “dinle” ve “bağlantı kur” olmak üzere üç temel eylem ilkesi bulunmaktadır. Bu üç ilke, kriz durumunda uygulayıcıların nasıl davranmaları ve maruz kalan kişilere nasıl yaklaşmaları gerektiğini anlatmaktadır. “Acil temel ihtiyaçları olan kişileri kontrol edin” talimatı izle ilkesinin kapsamına girmektedir. Doğru cevap D’dir.

Çocuk ve ergen ruh sağlığı alanına ilişkin son 15 yılı içeren uluslararası alanyazın incelendiğinde üzerinde en fazla çalışma yapılan doğal afetlerin, 2004’te Hint Okyanusu’nda meydana gelen tsunami, 2005’te yaşanan Katrina Kasırgası ve Pakistan Depremi, 2008’de Çin’in Siçuan eyaletinde gerçekleşen deprem ve 2011 Japonya Tohoku depremi ve tsunami felaketi olduğu görülmektedir. Bu çalışmalar genellikle afet sonrasında çocuklarda ortaya çıkan ruh sağlığı sorunları, risk etkenleri ve afetlere hazırlıklı olmak gibi konulara odaklanmaktadır. Doğru cevap A’dır.

TSSB’nin bir tanı kategorisi olarak ortaya çıkışı öncelikle Vietnam Savaşı’ndan dönen askerlerin tepkilerini anlama ve sınıflandırma çabası ile başlamış, bu sınıflandırma çabası sonrasında ruh sağlığı çalışanlarının el kitabı olarak kullanılan Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve Sayısal Elkitabı’nın 1980 yılı basımında erişkinler için TSSB tanı kategorisi yer almaya başlamıştır. Doğru cevap D’dir.

Afetlere bağlı travmatik deneyimlerin ardından çocuklarda çeşitli stres tepkileri ortaya çıkabilir. Bunlar, “bilişsel”, “duygusal”, “davranışsal ve sosyal” ve “bedensel ve fizyolojik” tepkiler olmak üzere dört ana başlık altında incelenebilir. Şıklarda verilen tepkilerden uyku sorunları bilişsel değil bedensel ve fizyolojik tepkilerden biridir. Doğru cevap E’dir.

Yaşanan travmatik olay sonrasında ortaya çıkan ve duygusal olarak hiçbir şey hissedememe şeklinde gözlenen psikolojik durum “duygusal küntleşme”dir. Bu durum, yaşanan olayın farklı ve şiddetli duygulara yol açmasıyla ortaya çıkan duygusal ağırlıktan kaynaklanmaktadır. Doğru cevap D’dir.

TSSB belirtilerinin bir kısmı tüm yaş gruplarında ortak olmakla birlikte, çocuğun yaş ve gelişimsel düzeyine bağlı olarak farklı biçimlerde de ortaya çıkabilmektedir. Okul öncesi dönemde (0-5 yaş arası) TSSB, stresin sözel olarak dile getirilmesinden ziyade genellikle çocuğun sessiz kalıp içe kapanması, korkular (özellikle anne babadan ayrılıkta yaşanan korku) ve gerileme davranışları (parmak emme, geceleri altını ıslatma, anne babaya yapışma vb.) gibi belirtiler ile kendisini göstermektedir. Doğru cevap C’dir.

Çocuğun kendisini olay anından kopuyor gibi hissetmesi, gerçeklikten uzaklaşması, olayın yaşandığını ya da ayrıntılarını hatırlayamaması ve olayı yaşayan kendisi değilmiş gibi hissetmesi “disosiyasyon (çözülme, kopma)” belirtileridir. Doğru cevap B’dir.

Çocukların afetlere verdikleri tepkileri ve psikolojik belirtilerin gelişimini etkileyen etkenler “çocuğun bireysel özelliklerini”, “çevresel özellikleri” ve “afet yaşantısı ve afetin özelliklerini” kapsamaktadır. Şıklarda verilen “maruz kalma düzeyi” ve “afetin türü ve şiddeti” afet yaşantısı ve afetin özelliklerinden; “gelişim düzeyi” ve “geçmiş travmatik deneyimler” çocuğun bireysel özelliklerinden iken, “ailenin özellikleri” ise çevresel özelliklerden biridir. Doğru cevap E’dir.

Çocuğun, ailesi, arkadaş çevresi, yaşadığı mahalle ve okulu tarafından çevrelendiği kabulünden hareket eden yaklaşım “gelişimsel-ekolojik yaklaşım”dır. Bu yaklaşıma göre, çocuğu içine alan en dış çevresel katman ait olduğu toplum ve içinde yaşadığı kültürdür. Gelişimsel-ekolojik değerlendirme modeli, hem çocuğa, hem içinde bulunduğu çevreye, hem de aralarındaki ilişkiye odaklanılmasına yardımcı olmaktadır. Doğru cevap D’dir.

Stres belirtilerinde azalma olmayan ya da artış gözlenen veya risk grubuna giren çocuk ve ergenlere yönelik klinik değerlendirmenin afetleri izleyen ilk bir ay içerisinde  yapılması önerilmektedir. Doğru cevap D’dir.

“Çocuk ve Ergenler için Klinisyen Tarafından Uygulanan Travma Sonrası Stres Bozukluğu Ölçeği”, “Olayların Etkisi Ölçeği”, “Çocuklar için Travma Sonrası Stres Tepki Ölçeği” ve “DSM-V Travma Sonrası Stres Belirtileri Şiddet Ölçeği Çocuk Formu” gibi psikolojik sorun ve belirtilerin ölçümüne yönelik araçlara ek olarak, “Çocuklar için Sosyal Destek Değerlendirme Ölçeği”, “Çocuk ve Ergenler için Stresle Başa Çıkma Ölçeği” ve “Güçler ve Güçlükler Anketi” gibi çocukların sosyal destek ağlarını ve baş etme mekanizmalarını ölçen araçlar da bulunmaktadır. Doğru cevap E’dir.

Windelband’ın bilimler sınıflamasına göre idiografik bilimler, tekil bir defalık olanı anlamaya yönelik olan bilimler olarak sınıflandırılmış ve sosyal bilimsel anlamda tarihsel tekil “olan” üzerinde yoğunlaşan bilimsel eğilim olarak dikkat çekerken, nomotetik eğilim, nomos, kural, yasa arayıcı eğilim olarak dikkat çekmektedir. Zaman-mekân koordinatları içindeki bir sosyal bilimsel anlamdaki bir “olay” ile “olayların örüntü kalıbı” olarak “olgu” arasındaki ilişkiselliğin kurulması açısından bu ayrım önem taşımaktadır.

Afet sosyolojisi alanındaki söz konusu çalışmaların bu anlamda, bireylerden başlayarak, en mikro sosyal etkileşim ve bu etkileşimlere yüklenen anlamlar düzeyinden başlayarak, mezo (orta) ve makro seviyelere kadar ilerleyen bir ilişkisel bütünlük içinde ele alınması gerekliliği yolundaki bir eğilime işaret ediyor oldukları söylenebilir.

Drabek (2005)in literatür araştırmalarına dayanarak yaptığı değerlendirmeye göre, afetlerin “temel nedenleri” üzerine yapılan, afetlerin öncesindeki hazırlık ve afetlerin yaratacağı tahribatı azaltmaya yönelik çalışmaların sayısı, afet sonrası yapılan çalışmaların sayısı ile karşılaştırıldığında oldukça yetersiz kalmaktadır.

Drabek (2005)e göre, afet öncesi hazırlıklara yönelik olarak Quarantelli (1984), afetlerin yaratabileceği tahribatları azaltmaya yönelik olarak Drabek ve diğerleri (1983) ve afetlerin “temel nedenleri” üzerine değerlendirmeler için Enarson ve diğerleri (2003)nin çalışmaları önem taşımaktadır.