AFET PSİKOLOJİSİ VE SOSYOLOJİSİ - Deneme Sınavı - 2

Afet psikolojisi alanında yürütülen araştırmalarda çok çeşitli yöntemler kullanılmaktadır. Ancak, afetlerin tanımları gereği nispeten ani olarak ortaya çıkmaları, araştırmacılar için yürütecekleri çalışmaları daha önceden planlama olanaklarını kısıtlamakta ve bazı zorluklar yaratabilmektedir. Bu zorluklar temel olarak üç alt başlıkta incelenebilir:
• Zamanlama
• Araştırma evreninin belirlenmesi
• Genellenebilirlik

Zamanlama ile ilgili araştırmalarda ortaya çıkan temel sorun afetlerin gerçekleştikleri zamanın sıklıkla öngörülemez olmasından ileri gelmektedir. Araştırmalarda, afetin bir süreç olması nedeniyle, afetin etkisinin başlangıç ve bitiş noktalarını belirlemek güç olmaktadır. Ayrıca, afetler çoğunlukla öngörülemeyen olaylardır. Bu nedenle, araştırmacıların hızlıca afet bölgesine ulaşabilmeleri ve çalışmalarını titiz şekilde planlamaları mümkün olamayabilmektedir. Özellikle afet sonrası müdahaleler hakkında yapılan araştırmalarda iyileşmenin doğal bir seyir olabileceği da göz önünde bulundurulmalı ve afetten sonraki zaman diliminde afet yaşayanların ihtiyaçlarının farklılaşabileceğini akılda tutmak önemlidir. Dolayısıyla araştırmaların değişik zaman dilimlerinde, boylamasına veri toplanarak yürütülmesi daha yararlı olabilir. Ancak, pratik zorluklardan dolayı genellikle araştırma verileri bir kez belli bir zaman diliminde toplanmaktadır. Zamanlama konusunda bir başka zorluk ise, araştırmalar için etik izin alma konusudur. Doğru cevap A seçeneğidir.

Travmatik bir boşanma olayı ardından ilkokul öğrencisi olan Güneş'in, altını ıslatma, parmak emme gibi davranışlar göstermeye başlaması gerileme davranışlarına örnektir.  Diğer örnekteki Özgür'ün, yaşadıkları ev yangını sonrasında sık sık karın ağrısı, baş ağrısı gibi şikayetler bildirmesi ise psikosomatik yakınmaya örnektir.

Dürüstlük: Afetzedelerle çalışırken psikologların kendi sınırlarını bilmesi ve dürüst olmaları gerekmektedir. Afetzedeleri rahatlatmak için bilmedikleri konularda güvence vermemeleri gerekmektedir. Örneğin, bilgileri olmadığı hâlde afetzedelere yakınlarının iyi olduğu hakkında güvence vermek bu tür dürüst olmayacak bir davranış örneğidir. Doğru cevap C seçeneğidir.

İnsan Haklarına Saygı: Afetlerden etkilenen kesim ile ilişkilerde insan haklarına saygılı olmak, hiç bir ayrım yapmamak, afetzedelerin haklarını ve gizlilik ilkesine bağlı kalmak önemlidir. Etkilenen kesim ile değerler, beklentiler ve yaşam tarzları açısından farklılıklar olsa bile bunlara saygı göstermek önemlidir. Afetzedelerden alınan bilgilerin gizliliğinin korunduğundan emin olmak, afetzedeleri kimlikleri, inançları ve değerleri konularında yargılamamak önemlidir. Doğru cevap E seneğidir.

Afetler sonrasında çocuklarda en sık gözlenen ve araştırılan psikolojik
sorunlardan biri Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB)'dur. TSSB daha çok yetişkinlerde araştırılan bir bozukluk olsa da özellikle son yıllarda çocuklara yönelik psikolojik ölçüm araçlarının da gelişmesiyle beraber TSSB’nin çocuklarda tanınması ve bulgulanması yönünde bir ilerleme kaydedilmiştir. Afetler sonrasında, bir çocukta TSSB tanısına işaret eden üç belirti grubu bulunmaktadır:Yaşantılama, kaçınma ve aşırı uyarılma.  Bu bilgi ışığında sorunun doğru cevabı A seçeneğidir.

Hobfoll ve arkadaşları (2007) afetler gibi toplu travmatik olaylar sonrası gerçekleştirilecek müdahaleler için bilimsel temele dayalı beş temel prensip belirlemişlerdir. Bunların ya da bileşenlerinin acil durumlardan sonraki erken dönemde ya da orta vadede önleme ya da müdahale çalışmaları kapsamında uygulanmasını önermişlerdir. Bu prensipler,
1. Güvenlik hissinin sağlanması,
2. Sakinleştirmenin yapılması,
3. Öz-yeterlik ve toplumsal yeterlik hissinin güçlendirilmesi,
4. Bağlantılı olma duygusunun pekiştirilmesi ve
5. Umudun artırılmasıdır.

Doğru cevap D seçeneğidir.

Türkiye’de afetler sonrası afetzedelere psikososyal destek sağlamak amacı ile yürütülen uygulamalar çok büyük yıkıcı etkileri olan 1999 Marmara ve Düzce-Kaynaşlı depremleri sonrası daha belirgin olarak başlamıştır. Bu tarihten önce afetzedelere destek verilmekle birlikte özellikle sistemli ve hem fiziksel hem de psikolojik ihtiyaçlara cevap veren programların önemi belirgin bir şekilde görülmemekteydi. 1999 depremleri sonrası alanda çok sayıda kamu kuruluşu ve sivil toplum örgütü psikososyal destek faaliyetleri yürütmüştür. Doğru cevap B seçeneğidir.

1999 Marmara ve Düzce depremleri sonrası psikososyal destek hizmetleri verilirken iki önemli zorluk yaşanmıştır. Bunlardan ilki destek sağlayan kurumlar ve kişiler arasındaki koordinasyon eksikliği ve sorunlarıdır. Koordinasyon sorununu çözmek için ülkemizde afet yönetim yapısındaki sorunlar göz önünde tutularak önemli yasal, kurumsal ve örgütsel değişikliklere gidilmiştir. Bu çerçevede, afet yönetiminde koordinasyon sorunlarını gidermek amacı ile 2009 yılında Başbakanlık’a bağlı Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD) kurulmuştur. Doğru cevap E seçeneğidir.

Telefon tabanlı Araştırmalar: Telefon tabanlı araştırmalar, büyük araştırma evrenlerine hızlıca ulaşmaya olanak sağlaması açısından önemlidir. Resmî kurumlardan alınan listeler (örneğin, afette hayatını kaybedenlerin yakınları) kullanılabileceği gibi, rastgele aranan telefon numaraları yoluyla da olası katılımcılara ulaşmak mümkün olmaktadır. Afet bölgelerine ulaşım sorunları nedeni ile kolaylık sağlayan bu yöntem uygulanırken afet bölgelerinde telefona erişim kısıtlılıkları gibi konular kısıtlılık yaratabilmektedir. Dolayısıyla, afet araştırmalarında telefon aracılığıyla katılımcılara ulaşmadaki önemli konulardan biri, bu yöntemin katılımcı seçmeden ziyade telefon numarası seçme üzerine kurgulanmış olmasıdır. Doğru cevap C seçeneğidir.

Afetten daha çok etkilenmiş olanların saptanması ve uygun müdahalelerde bulunulması

Afet psikolojisinde araştırma yapmanın zorlukları temel olarak üç alt başlıkta incelenebilir:
• Zamanlama
• Araştırma evreninin belirlenmesi
• Genellenebilirlik

Doğru yanıt C seçeneğidir.

Afet sosyolojisi alanındaki çalışmaların bireylerden başlayarak, en mikro sosyal etkileşim ve bu etkileşimlere yüklenen anlamlar düzeyinden başlayarak, mezo (orta) ve makro seviyelere kadar ilerleyen bir ilişkisel bütünlük içinde ele alınması gerekliliği yolundaki bir eğilime sahip oldukları söylenebilir. Doğru yanıt C'dir.

Afet sosyolojisi literatürü açısından FEMA Yüksek Öğrenim Projesi kapsamında Drabek'in eğitim kurslarındaki eğitmenler için hazırlamış olduğu ve felaketlerin sosyal boyutları üzerine odaklanan iki önemli literatür araştırmasına dayalı çalışması bulunmaktadır. Doğru yanıt D'dir.

Psikolojik ilk yardım, afet sonrası zorluk yaşayan, desteğe ve yardıma ihtiyacı olan bireylere sunulan insani ve destekleyici müdahaleleri kapsamaktadır. Ciddi bir kriz yaşamış ve destek talep eden her yaştaki bireye uygulanabilir. Psikolojik İlk Yardım (PİY), genellikle yalnızca ruh sağlığı alanındaki uzmanların sunduğu bir destek hizmeti değildir. Hekimler ve hemşireler gibi tıp alanındaki uzmanlar, polis ve itfaiye teşkilatı personeli, okullarda görev yapan öğretmenler ve rehberler, sivil toplum kuruluşlarında görev yapan uzmanlar ve yerel yöneticiler, yardım kuruluşlarında çalışanlar ve hatta bölgede yaşayan yerel halk ve aileler de PİY konusunda eğitim alarak destek verebilir. Bu açıdan, psikolojik ya da psikiyatrik bir müdahale ya da bir psikolojik danışmanlık hizmeti değildir.

Psikolojik ilk yardım eylem ilkeleri; 
0) Hazırlan:
• Kriz olayı hakkında bilgi edinin.
• Mevcut hizmetler ve destekler hakkında bilgi edinin.
• Emniyet ve güvenlik problemleri hakkında bilgi edinin.
1) İzle:
• Güvenliği kontrol edin.
• Acil temel ihtiyaçları olan kişileri kontrol edin.
• Ciddi stres tepkileri gösteren insanları kontrol edin.
2) Dinle:
• Desteğe ihtiyacı olabilecek insanlara yaklaşın.
• İnsanların ihtiyaç ve kaygılarını sorun.
• İnsanları dinleyin ve sakinleşmelerine yardımcı olun.
3) Bağlantı kur:
• İnsanların temel ihtiyaçlarını bildirmelerine ve hizmetlere ulaşmalarına yardım edin.
• Problemleriyle baş etmelerine yardım edin.
• Bilgi verin.
• İnsanların sevdikleriyle bağlantı kurmasına ve sosyal destek sağlamasına yardım edin.

Afetlerin ardından yapılan uzun dönem psikososyal müdahaleler ise, afetzedenin ihtiyaçlarına göre tasarlanan farmakoterapi, yani ilaçlar yoluyla tedavi ve/veya psikoterapi uygulamalarını içerir.  Ancak, önceden mevcut olan psikolojik bozukluklar için kullanılan ilaçlar haricinde, şiddetli ve nadir olgular dışında afetten sonraki ilk bir ayda farmakoterapinin başlatılmaması önerilmektedir. Afetten bir ay geçtikten sonra TSSB tanı kriterlerini karşılayan afetzedeler için farmakoterapi ve psikoterapinin bir arada sunulması uygundur.