AFET EKONOMİSİ VE SİGORTACILIĞI

Kurumsal Planlama, Güçlendirme,İyileşme, Yeniden Yapılanma Politikaları, Rehabilitasyon Planları; Afet Sonrası Yapılanma'yla ilişkilidir. Doğru cevap D'dir.

Modern, Bilimsel ve Bütünleşik Afet Yönetiminin aşamaları şunlardan oluşur:
1. Kayıp, zarar azaltma ve önleme (Mitigation),
2. Hazırlıklı olma (tahmin, erken uyarı ve afetler) (Preparation),
3. Müdahale ve etki analizi (Response),
4. İyileştirme (yeniden yapılandırma) (Recovery).

Lojistik bunların arasında yer almaz. Doğru cevap C'dir.

Zamansal Tutarsızlık: Afetler büyük ekonomik zararlara yol açtığı için bu zararları finanse etmek üzere afet öncesi ve sonrasında azımsanmayacak ölçüde fon toplanılması, ama bunun yanında da afetlerin hasarlarına hazırlıklı olmak için çalışılması (altyapı, binaların sağlamlaştırılması, fiziksel mekânların uyarlanması, eğitim faaliyetleri vb.) gerekmektedir. İşte afetlerin gerçekleşmesi ile afet önlemlerinin alınması süreci çakışmadığı için “zaman tutarsızlığı” adı verilen sorun yaşanmaktadır. Doğru cevap E'dir.

Vergi Kapasitesi, devletin bir ülkede vergilendirebileceği potansiyel kaynakların toplamıdır. Doğru cevap D'dir.

Fevkalade Amortisman: Vergi Usul Kanunu’nun 317. Maddesinde düzenlenmiş olan bu konuya göre doğal afetler sonucunda amortisman uygulanan iktisadi
değerlerin kaybedilmesi durumunda bu iktisadi değerlerin bir defada amortisman ayrılarak gidere dönüşmesi, böylece vergi matrahının indirilen gider kadar düşmesi sağlanmaktadır. Doğru cevap B'dir.

İç kaynaklar: 
• Bütçe ve ek bütçe
• Merkezi hesap (bağışlar)
• Fonlar (Afet Fonu, SYDT Fonu, Sivil Savunma Fonu, Mahalli İdareler

Dış kaynaklar:

• Hibeler (Merkezi Hesap)
• Krediler (bütçenin finansmanı ve proje kredileri)

Doğru cevap B'dir.

Terkin, mevcut durumda tahakkuk veya tahsil edilmiş bir verginin, tahakkuk kaydının iptali yahut tahsil edilen verginin mükellefe iadesi suretiyle vergi alacağını ortadan kaldıran bir mali işlemdir. Doğru cevap A'dır.

1999 Marmara depreminde kullanılan dış krediler görülmektedir. Anlaşılacağı üzere en büyük miktar dış kredi Dünya Bankası’ndan kullanılmış olup onu Avrupa Yatırım Bankası, IMF ve Japonya izlemektedir. Doğru cevap C'dir.

Ahlaki tehlike: Bir ilişki içinde olan iki tarafların farklı bilgilere sahip olmasından kaynaklanan sorunlara ahlaki tehlike adı verilir. Eğer taraflardan biri doğru bilgiye sahipse güç kazanır, yanlış veya eksik bilgiye sahip olan taraf ise güç kaybeder. Taraflarından biri, diğer taraf aleyhine aralarındaki anlaşmadan
yararlanacak şekilde davranışını değiştiriyorsa ahlaki tehlike doğar. Doğru cevap D'dir.

Dünya üzerinde yaşanmış olan deneyimler afet yönetimi konusunda “afet öncesi aşamalar”ın çok daha önemli olduğunu göstermektedir. Afet öncesi aşamalara odaklanmak afetlerde yıkımların daha az ve daha düşük maliyetli olmasını sağlar. Bu strateji aslında mali açıdan bir tür tasarruftur.

Afet yönetimi, afetlerin önlenmesi ve zararlarının azaltılması amacıyla, afet öncesinde, afet sırasında ve afet sonrasında alınması gereken önlemlerin ve yapılması gereken çalışmaların planlanması, yönlendirilmesi, koordine edilmesi, desteklenmesi, gerekli mevzuat ve kurumsal yapılanmaların oluşturulması veya yeniden düzenlenmesi ve etkin/verimli olarak uygulanabilmesi için toplumun tüm kesimlerini kurum ve kuruluşlarıyla faaliyetlere dâhil eden, kaynakların belirlenen stratejik hedefler ve öncelikler doğrultusunda kullanılmasını sağlayan çok yönlü, çok disiplinli ve çok aktörlü bir yönetim süreci olarak tanımlanmaktadır.

Afetlerin etkin bir şekilde nasıl yönetilebileceği konusundaki bilimsel çalışmalar sonucunda çeşitli afet yönetimi yaklaşımları geliştirilmiştir. Ancak afetleri sistematik olarak ele alan ilk temel yaklaşım 1979 yılında ABD’de ortaya konulan ve bütün afet türlerinde paydaş olan yönetim unsurlarının bir süreç içinde ele alındığı “Bütüncül Acil Durum ve Afet Yönetimi” yaklaşımıdır.

İdeal bir afet yönetim sistemi modern, bilimsel ve bütüncül (veya aynı anlamda olmak üzere bütünleşik) olmalıdır. Böyle bir afet yönetim sisteminin üç farklı müdahale seviyesi vardır: Olay yönetimi, acil durum yönetimi ve afet yönetimi.

Bütüncül bir afet yönetimi dahilinde ele alınması gerekenler şunlardır (Kadıoğlu, 2008: 10):
• Ülke sınırları içinde doğal ve insan kaynaklı tehlike, risk ve afetler sonucunda, insan hayatı, mal-mülk, çevre, tabiî ve kültürel varlıklar açısından ortaya çıkabilecek maddi ve manevi kayıp ve zararların önlenmesi,
• Risklerin belirlenmesi ve azaltılması,
• Planlama, eğitim, tatbikat ve benzeri hazırlık çalışmalarının yapılması,
• Tahmin ve erken uyarı sistem ve yöntemlerinin geliştirilmesi,
• Gerektiğinde etkin müdahale ile kayıp ve zararların artmasının engellenmesi,
• Acil yardım, iyileştirme ve yeniden inşa çalışmaları ile afetlere daha hazır bir şekilde şehir yaşamının hızla normale dönebilmesi.

Doğal afetlerin zararları finanse edilmeye çalışılırken temelde dört engelle karşılaşılmaktadır. Bunlar; siyasi endişeler, ahlaki tehlike, zamansal tutarsızlık, afetler için tasarruf etme çelişkisidir.

Altyapı çalışmaları doğal afetlerin risk finansmanında özel sektör kamu işbirliğinde kamu sektörü sorumluluğu altındadır.

Dünya genelinde meydana gelen doğal afetlerde oluşan zararların yaklaşık olarak ancak %40 (yüzde kırk)’ı sigorta sisteminden karşılanabilmektedir.

Türk Vergi Mevzuatı’nda da doğal afetlere dönük bazı düzenlemeler bulunmaktadır. Vergi Usul Kanunu’nda bu konuyla ilgili en önemli düzenlemeler şunlardır:

Mücbir sebep müessesesi

Terkin Müessesesi

Fevkalade Amortisman

Doğal afetlerle ilgili düzenlemeler sadece Vergi Usul Kanunu’nda değil Gelir Vergisi Kanunu’nda ve Kurumlar Vergisi Kanunu’nda da bulunmaktadır. Gelir Vergisi Kanunu’na göre meskenler için yaptırılan Zorunlu Doğal Afet Sigortaları elde edilen kira gelirinden düşülmektedir. Öte yandan doğal afetler nedeniyle yardım kampanyalarına makbuz karşılığı yapılan ayni ve nakdî bağışlar da gelir vergisi beyannamesinden düşülebilmektedir. Kurumlar Vergisi Kanunu’na göre sigorta şirketlerinin ayırdıkları muallak hasar ve tazminat karşılıkları, kazanılmamış prim karşılıkları ve dengeleme karşılıkları beyannameden düşülebilmektedir. Aynı şekilde doğal afetler nedeniyle yardım kampanyalarına makbuz karşılığı yapılan ayni ve nakdî bağışlar da kurum kazancından indirilebilmektedir. Ayrıca deprem sigortası yaptıran kurumlar da primlerini kurumlar vergisi matrahından düşebilmektedir.

Dünya üzerinde yaşanmış olan deneyimler afet yönetimi konusunda “afet öncesi aşamalar”ın çok daha önemli olduğunu göstermektedir. Afet öncesi aşamalara odaklanmak afetlerde yıkımların daha az ve daha düşük maliyetli olmasını sağlar. Bu strateji aslında mali açıdan bir tür tasarruftur, yani “korunma tedaviden iyidir” demek mümkündür.