AFET EKONOMİSİ VE SİGORTACILIĞI

Bütünleşik Afet Yönetim Sistemi Seviyeleri şu şekildedir:

Seviye 1: Olay yönetimi

Seviye 2: Acil durum yönetimi

Seviye 3: Afet yönetimi

Doğal afetlerin getirdiği kaynak ihtiyacını karşılamanın bir yolu da merkez bankası kaynaklarına başvurmak, yani para basmaktır. Ancak ekonomi literatüründe karşılıksız para basmak fiyatlar genel düzeyinin yükselmesine, yani enflasyona yol açar. Üstelik dünya genelinde birçok merkez bankasının karşılıksız para basmaları anayasa, yasa ve yönetmeliklerle engellenmiştir.

Rezerv mekanizması, bütçe planlama; risk transferi, sigorta, güvenliğe yönelik sigorta; bütçe ödenekleri, acil durum eylemleri gibi uygulamalar Mali Koruma unsuru altında yer alır.

Modern, Bilimsel ve Bütünleşik Afet Yönetiminin aşamaları şunlardan oluşur (Kadıoğlu, 2008: 12):
1. Kayıp, zarar azaltma ve önleme (Mitigation),
2. Hazırlıklı olma (tahmin, erken uyarı ve
afetler) (Preparation),
3. Müdahale ve etki analizi (Response),
4. İyileştirme (yeniden yapılandırma) (Recovery).

Afet yönetim sistemini, afet öncesi (risk yönetimi), afet sonrası (kriz yönetimi) şeklinde ikiye ayırmak mümkündür. Bütünleşik afet yönetimi sisteminde kayıp ve zarar azaltma, hazırlık, tahmin ve erken uyarı, afetler ve etki analizi gibi afet öncesi korumaya yönelik olan çalışmalara “risk yönetimi” denilirken; müdahale, iyileştirme, yeniden yapılanma gibi afet sonrası düzeltmeye dönük olarak yapılan çalışmalara ise “kriz yönetimi” olarak adlandırılır (Kadıoğlu, 2008: 13).

Doğal afetlerin zararları farklı şekillerde finanse edilmeye çalışılırken temelde dört engelle karşılaşılmaktadır (Yavuzve Dikmen, 2015: 309-310):

Siyasî endişeler

Ahlaki tehlike

Zamansal Tutarsızlık

Afetler İçin Tasarruf Etme Çelişkisi

Bir afet yaşandığında afetten zarar görenlere verilen ve genellikle faiz oranı düşük olan borçlara olağan üstü durum kredisi denir. Burada krediyi kullandıranlar Dünya Bankası gibi uluslararası kuruluşlar olabildiği gibi başta ticaret ve sanayi odaları olmak üzere çeşitli esnaf dayanışma kuruluşları ve tarım kooperatifleri gibi kamusal veya yarı kamusal şirketler de olabilir.

Belirli malların, belirli sektörlerin ya da teknolojilerin desteklenmesi yoluyla üretim kalitesinin ve rekabet seviyesinin artırılmasına “teşvik politikası” adı verilir. Mali araçların bir bölümünü ve döviz kuru politikasını kullanarak dış ticaret amaçlarına ulaşmaya çalışmak dış ticaret politikası uygulamak anlamına gelmektedir.

1999 Marmara depreminden sonra yapılan olağanüstü bütçe ile bazı ek vergiler konulmuş ve
TBMM’de Deprem Vergileri Kanunu çıkartılmıştır. Buna göre afet bölgesindeki mükellefler ve afette yakınlarını kaybedenler hariç tutulmak suretiyle 1998 yılında beyan edilen gelir ve kurumlar vergisi
matrahı üzerinden % 5 oranında ek gelir ve kurumlar vergisi alınmıştır. Servet unsurları olan motorlu taşıtlar ve emlak üzerinden -depremde zarar görenlere muafiyet tanınmak suretiyle- ikinci bir vergi alınmıştır. Ayrıca harcama ve işlemler üzerine de yeni vergiler konulmuş, bu kapsamda cep telefonu hizmetleri üzerinden “özel iletişim vergisi”; “eğitime katkı payı işlemleri” yapanlar ile “katılma hesabı” sahiplerinin işlemlerinden “özel işlem vergisi” alınmıştır.

İdeal bir afet yönetim sistemi modern, bilimsel ve bütüncül (veya aynı anlamda olmak üzere bütünleşik) olmalıdır. Böyle bir afet yönetim sisteminin üç farklı müdahale seviyesi vardır: Olay yönetimi, acil durum yönetimi ve afet yönetimi. Doğru cevap E’dir.

Kapsamlı afet risk yönetim stratejisinin aşamaları sırasıyla Risk Tanımlama, Risk Azaltma, Mali Koruma, Hazırlık, Afet Sonrası Yapılanmadır. Doğru cevap D’dir

Modern, Bilimsel ve Bütünleşik Afet Yönetiminin aşamaları şunlardan oluşur :Kayıp, zarar azaltma ve önleme (Mitigation), 
Hazırlıklı olma (tahmin, erken uyarı ve afetler) (Preparation), 
Müdahale ve etki analizi (Response), 
İyileştirme (yeniden yapılandırma) (Recovery). Doğru cevap   C’dir.

Bir ilişki içinde olan iki tara arın farklı bilgilere sahip olmasından kaynaklanan sorun- lara ahlaki tehlike adı verilir. Eğer tara ardan biri doğru bilgiye sahipse güç kazanır, yanlış veya eksik bilgiye sahip olan taraf ise güç kaybeder. Tara arından biri, diğer taraf aleyhine aralarındaki anlaşmadan yararlanacak şekilde davranışını değiştiriyorsa ahlaki tehlike doğar. Doğru cevap B’dir.

Devlet,Bağış/Krediler,Afet Sonrası Sübvanse Edilmiş Krediler ve Hibe Edilmiş Tsisler ve Altyapı Çalışmaları Kamu Sektörü sorumluluğuna girer. Doğru cevap A’dır.

Kanunen zorunlu teminatların en fazla olduğu ülkeler sırasıyla Fransa, İsviçre ve Belçika’dır. Doğru cevap E’dir.

Kamu harcamalarının miktarını veya yönünü değiştirmek suretiyle ekonomiyi etkilemeye politikasına “harcamalar politikası” denir. Doğru cevap D’dir.

Kamu kesimi afetlerde çok önemli görevler üstlenmektedir. Bu görevleri yaparken ihtiyaç duyulan kaynaklar için öncelikli kaynak vergilerdir. Doğru cevap C’dir.

Doğal afetlerle ilgili düzenlemeler Vergi Usul Kanunu’nda, Gelir Vergisi Kanunu’nda ve Kurumlar Vergisi Kanunu’nda da bulunmaktadır. Doğru Cevap C’dir.

Hibeler ve Krediler 1999 Marmara ve Düzce depreminde kullanılan dış kaynaklardandır. Doğru Cevap A’dır.

Uzun yıllardan beri Türkiye’nin sistemli bir afet ekonomik yönetimi olmamıştır ve genellikle her afet sonrasında acele ve telaşla çıkarılan kanunlar, ek bütçeler, ek vergiler ve denetimsiz yardım kampanyaları gibi günü kurtarmaya ve olağanüstü kaynaklar yaratmaya yönelik tedbirlerle afet yaraları sarılmaya çalışılmıştır. Etkin çalışan bir sigorta sisteminin olmayışı doğal afetlere karşı en büyük zaafımız olmuş ve ülkemizi dış yardım ve kredilere muhtaç etmiştir. 1999 Marmara depremi de Türkiye’nin doğal afetlerle ilgili ne afet öncesinde ne de sonrasında ekonomik kaynaklarının ve bu kaynakların sistematik elde etme yöntemlerinin olmadığını göstermiştir. Bununla birlikte, 1999 Depremi sonrasında yetersiz olmakla birlikte oldukça başarılı çalışmalar yapılmıştır. Bunların başında AFAD’ın (T.C. Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı) 5902 sayılı Kanunla kurulması gelmektedir. AFAD, ihtiyacı olan kaynakları yatırım programı için tahsis edilen bütçeden ve cari bütçeden karşılayan ve esnek finansal yapıya sahip olan bir organizasyona sahiptir. Bunun dışında da çok sayıda uygulama vardır ki en önemli uygulamalardan biri de deprem bölgesinde yer alan ülkemizde zorunlu deprem sigortası uygulamasının getirilmesidir.