AFET EKONOMİSİ VE SİGORTACILIĞI

Afetlerin dolaylı etkileri, doğrudan etkilerin türevi olup afetlerin doğrudan etkileri sonrasında ve bunlara bağlı olarak şekillenmektedir. Örneğin 2005 yılında ortaya çıkan Katrina kasırgasında meydana gelen 1 dolarlık bir doğrudan hasarın daha sonra 39 sentlik bir dolaylı ekonomik zarara yol açtığı hesaplanmıştır. Doğru cevap A şıkkıdır.

Dolaylı etkiler üretimdeki düşüşe ve hizmetlerin karşılanmasındaki aksamalara bağlı olarak oluşan dolaylı etkiler fiziksel yapılar ile insanlar arasındaki etkileşimi bozan etkilerdir. Dolaylı etkiler, afetlerden hemen sonra başlar, birkaç aydan birkaç yıla kadar sürer. Doğrudan etkilerin statik karakterde olmasına karşılık, dinamik karakterde olan dolaylı etkiler, AlbalaBertrand (2000)’e göre birbiri ile içiçe olan dört tip bozulmadan oluşmaktadır: • Hane halkının yaşam şartlarının bozulması: Evsiz kalma, ihtiyaçların giderilememesi, geçimliklerin yitirilmesi, göç ve taşınma. • Halkın sağlık ve beslenme durumunun bozulması: Çevresel tahribat, hijyen sorunlarının ortaya çıkması, yiyecek kıtlığı. • Ekonomik aktivitenin bozulması: Ara ve tamamlanmış piyasaların, politikaların ve bekleyişlerin olumsuz etkilenmesi. • Kamusal faaliyetlerin bozulması: Aşırı yüklenme, aksamalar, politizasyon ve yandaşçılık. Doğru cevap C şıkkıdır.

Afet sonrası bir fabrikanın işleyemez hale gelmesi afetlerin doğrudan etkilerine bir örnek olabilir. Doğru cevap D şıkkıdır.

Afetlerin ekonomik etkilerini bir şekil üzerinde açıklamak da mümkündür (Güvel, 2001: 79). Şekil 5.1’de meydana gelen bir depremin makroekonomik etkileri toplam arz (AS) ve toplam talep (AD) eğrileri yardımıyla gösterilmektedir. Ekonomi başlangıçta AS0 ve AD0 eğrilerinin birbiri ile kesiştiği E0 milli gelir denge seviyesindedir. Deprem meydana geldiğinde başlangıçtaki toplam arz (AS0 ) üretim seviyesinin daha önce açıkladığımız nedenlerle gerilemesinden dolayı sola kayacak ve AS1 haline gelecektir. Bu arada yine daha önce açıkladığımız nedenlerle (kişilerin gelir kaybına uğraması, ellerinde bulunan finansal fonların satın alma gücünün azalması, harcamaların azalması vb.) toplam talep de azalacak ve başlangıçtaki seviyesi olan AD0 ’dan AD1 ’e gerileyecektir. Bu durum ekonomiyi başlangıçta ekonominin bulunduğunu varsaydığımız tam istihdam GSYH seviyesinden (Yp ) sola doğru hareket ettirerek yani gerileterek daha düşük bir GSYH seviyesi olan Yc ’ye taşıyacaktır. Yc üretim seviyesi öncekine göre daha düşük bir üretim seviyesini ve tabii ki daha düşük bir istihdam seviyesini temsil etmektedir. Bu arada fiyatlar genel düzeyi de değişecektir. Eğer AS’deki değişim oranı AD’deki değişim oranından fazla ise fiyatlar genel düzeyi yükselecek (enflasyon durumu); AS’deki değişim oranı AD’deki değişim oranından az ise fiyatlar genel düzeyi düşecektir (deflasyon durumu). Örneğimizde AS’deki değişim oranı AD’deki değişim oranından az olduğu için fiyatlar genel düzeyi P0 ’dan P1 seviyesine düşmüştür. Doğru cevap A şıkkıdır.

IDMC raporuna göre, afetler nedeniyle 2008-2013 arası dönemde her yıl ortalama 27 milyon insanın yerinden olduğu, son 40 yılda dünyanın tüm coğrafyalarında afetler nedeniyle yerinden edilme tehlikesinin yaklaşık iki katına çıktığı düşünülmektedir. Doğru cevap C şıkkıdır.

Bir ülkede fiyatlar genel düzeyinin sürekli olarak yükselmesi anlamına gelen enflasyon, temel olarak bir ülkedeki toplam arz ve toplam talep arasındaki dengesizlikten kaynaklanır. Eğer toplam arz toplam talebin altında kalıyorsa o ülkede enflasyon süreci ortaya çıkar. Doğru cevap E şıkkıdır.

Afetlerin yaşandığı bölgede gerçekleştirilen üretimin özellikle ihracat yoğunluklu olması durumunda afet nedeniyle üretimin durması veya aksaması ülkenin döviz kazançlarını olumsuz etkiler. Bu esnada yurt içinde üretilen mal arzının yurtiçi tüketime yetmemesi ve ithalatın hız kesmemesi durumunda ödemeler bilançosu açığı daha da büyüyecektir.

Değeri zamanın belirli bir anında ölçülebilen değişkenlere stok değişken, değeri belirli bir zaman diliminde ölçülebilen değişkenlere akım değişken adı verilir. Servet, iç borç, dış borç gibi değişkenler stok değişken; tasarruf, yatırım, milli gelir, ithalat, ihracat gibi değişkenler akım değişkendir. Afet sonrası yeniden inşa faaliyetleri için yapılan yatırımlar bir akım değişkendir ve yine bir akım değişken olan GSYİH çerçevesinde ölçülür. Oysa yeniden yapılandırılacak olan fiziksel sermaye bir stok değişkendir. Doğru cevap B şıkkıdır.

Yapısal değişmenin göstergelerinden bazılarını şu şekilde sıralamak mümkündür (Özsoy, 2017: 5): • Tarımsal faaliyetlerden tarım dışı faaliyetlere, sanayiden hizmetler sektörüne doğru dönüşümün gerçekleşmesi, • Üretim ölçeğinin arttırılması (küçük aile işletmelerinden büyük ölçekli, ulusal veya uluslararası işletmelere dönüşüm), • Gelir dağılımının iyileşmesi ve yoksulluğun azaltılması, • İstihdam olanaklarının artırılması, • İşgücünün kırdan kente göç etmesi sonucu kentleşme sürecinin hızlanması, • Üretim faktörlerinin miktar ve verimliliğinin artırılması, • Yeni üretim tekniklerinin geliştirilmesi, • Demografik yapının değişmesi, • Eğitim ve sağlık alanındaki gelişmeler, • Demokratikleşme ve özgürlükler konusundaki iyileşmeler.Doğru cevap D şıkkıdır.

Dolaylı etkiler, afetlerden hemen sonra başlar, birkaç aydan birkaç yıla kadar sürer. Doğrudan etkilerin statik karakterde olmasına karşılık, dinamik karakterde olan dolaylı etkiler, Albala- Bertrand göre birbiri ile iç içe olan dört tip bozulmadan oluşmaktadır:

• Hane halkının yaşam şartlarının bozulması: Evsiz kalma, ihtiyaçların giderilememesi, geçimliklerin yitirilmesi, göç ve taşınma.

• Halkın sağlık ve beslenme durumunun bozulması: Çevresel tahribat, hijyen sorunlarının ortaya çıkması, yiyecek kıtlığı.

• Ekonomik aktivitenin bozulması: Ara ve tamamlanmış piyasaların, politikaların ve bekleyişlerin olumsuz etkilenmesi.

• Kamusal faaliyetlerin bozulması: Aşırı yüklenme, aksamalar, politizasyon ve yandaşçılık.

Bertranda’a göre dünyadaki iklim kuşaklarının yeni denge arayışına girmesi afetlerin dolaylı etkilerinden değildir, daha çok oluşan bazı felaketlerde bir sebeptir. Doğru cevap E'dir.

Bir ülkedeki tüketim düzeyi ve mallara olan talep o ülkedeki birey ve hane halklarının gelir seviyelerine bağlıdır. Gelir seviyesi yükseldikçe harcama miktarı da artar. Bireyler ve hane halklarının gelirleri ise üretime bağlıdır. Üretim olursa gelir, gelir olursa da harcama ortaya çıkar. Afetler nedeniyle işsiz kalanlar veya ücreti düşenler daha önceki tüketim seviyelerini azaltacakları için bölgedeki gelir düzeyi de azalacak, gelir düşünce talep daha da düşecek ve işsizlik bir kez daha artacak ve bu zincirleme etkiler nedeniyle ortaya çıkan ilk olumsuz etki dalgalar halinde yayılarak artacaktır. Yaşanan afet sonucunda çalışanların işsiz kalması, ekonomik gelirlerin düşmesine neden olacağından tüketim artmayıp azalacaktır. Bu nedenle doğru cevap B'dir.

"Bir doğal afetin ekonomik etkisinin büyüklüğü, afetin şiddetine ve beklenip beklenmediğine göre değişmektedir." Dolayısıyla doğru cevap A'dır.

Afetler birçok insanın zorunlu olarak ulusal ve/ veya uluslararası göçüne neden olmaktadır. Hatta afetler nedeniyle göç eden kişiler, “afet mültecisi”, “çevre mültecisi”, iklim mültecisi” gibi terimler ile anılmaktadır. Doğru cevap C'dir.

Afet sonrasında göç alan ve göç veren yerlerde ekonomik anlamda olumsuz sonuçlar görülmektedir. Dolayısıyla madde III doğru değildir. Doğru cevap D'dir.

Doğal afetlerin ortaya çıkması ile birlikte ekonomi üzerinde meydana gelen doğrudan ve dolaylı etkiler bir sonraki aşamada yani afetlerden bir süre sonra yeni etkilere yol açmaktadır. Bu etkilere ikincil etkiler denilmektedir. Enflasyon sorunu afetlerden sonra ekonomide görülen ikincil etkidir; oysa A,B,D ve E şıkkında verilenler doğrudan ya da dolaylı etkiler olarak kabul edilirler. Doğru cevap C'dir.

Verilen tüm şıklar deprem felaketi sonrasında kamu harcamalarındaki artışın sebeplerindendir. Doğru cevap E'dir.

Afetler eskimiş ve yıpranmış sermayenin yenilenmesine vesile olur ve afet sonrasında verimli teknolojilerin kullanıldığı makine, teçhizat ve fabrikalar üretim düzeyini artırır. Bu süreci bazı araştırmacıların “yaratıcı yıkım” olarak adlandırmaları bu nedenledir. Bazı kaynaklarda bu sürece “düzeltme etkisi” de denilmektedir. Doğru cevap A'dır.

Değeri zamanın belirli bir anında ölçülebilen değişkenlere stok değişken, değeri belirli bir zaman diliminde ölçülebilen değişkenlere akım değişken adı verilir. Servet, iç borç, dış borç gibi değişkenler stok değişken; tasarruf, yatırım, milli gelir, ithalat, ihracat gibi değişkenler akım değişkendir. Dış borç stok değişkenlerdendir. Doğru cevap D'dir.  

Yapısal değişmenin göstergelerinden bazılarını şu şekilde sıralamak mümkündür:

Yapısal değişim gözlenebilen veya hissedilebilen sosyo-ekonomik gelişmelerin ifadesidir. İstihdam olanaklarının azaltılması, yapısal değişim göstergelerinden değildir. Doğru cevap D'dir.

Ekonomik aktivitelerde artışın gözlenmesi bunlardan biri değildir.