AFET EKONOMİSİ VE SİGORTACILIĞI

Dolaylı etkiler üretimdeki düşüşe ve hizmetlerin karşılanmasındaki aksamalara bağlı olarak oluşan dolaylı etkiler fiziksel yapılar ile insanlar arasındaki etkileşimi bozan etkilerdir. Dolaylı etkiler, afetlerden hemen sonra başlar, birkaç aydan birkaç yıla kadar sürer. Doğrudan etkilerin statik karakterde olmasına karşılık, dinamik karakterde olan dolaylı etkiler, Albala-Bertrand (2000)’e göre birbiri ile iç içe olan dört tip bozulmadan oluşmaktadır:

• Hane halkının yaşam şartlarının bozulması: Evsiz kalma, ihtiyaçların giderilememesi, geçimliklerin yitirilmesi, göç ve taşınma.

• Halkın sağlık ve beslenme durumunun bozulması: Çevresel tahribat, hijyen sorunlarının ortaya çıkması, yiyecek kıtlığı.

• Ekonomik aktivitenin bozulması: Ara ve tamamlanmış piyasaların, politikaların ve bekleyişlerin olumsuz etkilenmesi.

• Kamusal faaliyetlerin bozulması: Aşırı yüklenme, aksamalar, politizasyon ve yandaşçılık.

Bu çerçevede hatırlatmak istediğimiz bir konu da doğal afetlerin uzun dönem etkileri belirlenirken “olay tahribatı” ve “sonuç tahribatı” ayırımına dikkat etmek gerekliliğidir. Miller ve Nigg (1993) tarafından yapılan bu ayırıma göre doğal afetlerin ekonomik etkilerini şu şekilde ele alabiliriz:

• Olay Tahribatı: Doğal afetlerin doğrudan ve dolaylı etkilerine bağlı tahribatı ifade eder. Olay tahribatı doğal afet öncesi fiziksel faktörlere ve yerleşim yapısına bağlıdır.

• Sonuç tahribatı: Sonuç tahribatı afet öncesi fiziksel koşullarla sınırlı olmayıp afet sonra- sı etkileri ve toparlanma sürecindeki davra- nışları da içerir ve afetlerin daha çok ikincil etkilerine karşılık gelir. Afet sonrası etkiler ve toparlanma sürecindeki davranışlar sos- yal, kültürel, ekolojik, tarihsel, politik ve ekonomik koşullara, toplumdaki sınıfsal yapıya, gelir ve servet dağılımına bağlı ola- rak işlerlik kazanır. Bu arada sonuç tahribatı ve olay tahribatı arasındaki ilişki zorunluluk içermez. Bazen olay bazen de sonuç tahri- batının seviyesi diğerinin üzerine çıkabilir. Bir kişinin tatilini geçirdiği bir otelin dep- remde yok olması bu kişinin serveti veya gelir düzeyini etkilemeyebilir (olay tahribatı sonuç tahribatından yüksek), yine aynı kişi yaşadığı ev depremden zarar görmemesine rağmen depremde iş hayatının kesintiye uğ- raması sonucu işsiz kalabilir (olay tahribatı düşük sonuç tahribatı yüksek).

Bir ülkedeki tüketim düzeyi ve mallara olan talep o ülkedeki birey ve hane halklarının gelir seviyelerine bağlıdır. Gelir seviyesi yükseldikçe harcama miktarı da artar. Bireyler ve hane halklarının gelirleri ise üretime bağlıdır. Üretim olursa gelir, gelir olursa da harcama ortaya çıkar. Her harcama aslında bir başkasının gelirini oluşturur. Ekmeği satın aldığımızda fırıncının geliri ortaya çıkar. Fırıncı da bu geliri kasaba harcadığında kasabın gelir artar. Bu gelir ve harcama akımları ekonomik döngünün varlığı için şarttır. İşte bir doğal afet nedeniyle üretimin durması gelir meydana gelme mekanizmasını da bozar. Üretim durunca üretim biriminin sahibinin geliri (kâr) ile birlikte çalıştırdığı işçilerin gelirleri (ücret), kiraladığı binanın sahibinin kira (rant) geliri, kredi çektiği bankanın geliri (faiz) de azalır.

Enflasyon: Bir ülkede fiyatlar genel düzeyinin sürekli olarak yükselmesiyle kendini gösteren makroekonomik sorundur. Türkiye’de en asyon oranını TÜİK (Türkiye İstatis- tik Kurumu) hesaplar ve açıklar.

Afetler nedeniyle üretimin durması kamu gelirlerini olumsuz etkiler. Bu mekanizma iki açıdan işler. İlki rmaların yurtiçi ve yurtdışı satış gelirleri düşünce rmaların geliri ve kârı üzerinden alınan vergiler de (gelir, kurumlar ve katma değer vergileri vb. gibi) düşer. Öte yandan afetler nedeniyle işsiz kalan işçilerin daha önce ödemekte olduğu gelir vergisi ve benzeri diğer vergi ve kesintiler nedeniyle de kamu gelirleri azalacaktır. İşsiz kalanların talepleri, tüketimleri ve alışverişleri de azalacağı için özellikle satış üzerinden alınan vergiler de azalacaktır. Elbette talebi düşen işyerlerinin diğer işyerlerinden temin ettikleri mal, hizmet, ara malı ve hammadde de azalacağı için bu rmaların gelirleri de azalacak ve ödedikleri vergiler de düşecektir. Afetlerin meydana geldiği bölgede ekonomik faaliyetlerdeki daralma nedeniyle hem işveren hem de çalışanlar büyük gelir kaybına uğrarlar.

İnformal Sektör

Devletin yasal denetiminin dışındaki faa- liyetlerin yürütüldüğü, vergilendirilmemiş ve kayıt altına alınmamış çalışma alanları.

Değeri zamanın belirli bir anında ölçülebilen değişkenlere stok değişken, değeri belirli bir zaman diliminde ölçülebilen değişkenlere akım değişken adı verilir. Servet, iç borç, dış borç gibi değişkenler stok değişken; tasarruf, yatırım, milli gelir, ithalat, ihracat gibi değişkenler akım değişkendir.

Afetler eskimiş ve yıpranmış sermayenin yenilenmesine vesile olur ve afet sonrasında verimli teknolojilerin kullanıldığı makine, teçhizat ve fabrikalar üretim düzeyini artırır. Bu süreci bazı araştırmacıların “yaratıcı yıkım” olarak adlandırmaları bu nedenledir. Bazı kaynaklarda bu sürece “düzeltme etkisi” de denilmektedir

Ekonomik kalkınma “niteliksel” bir süreçtir, ekonomik büyüme ise “niceliksel” bir süreçtir. Bir ülkenin kişi başına GSYH’si çok yüksek olabilir ama o ülkede gelir dağılımı bozuksa, o ülkede eğitim ve sağlık hizmetleri kalitesiz ise, demokrasisi işlemiyorsa, kişisel hak ve özgürlükler aksıyorsa, hukuk devletinin gerekleri yerine getirilmiyorsa o ülke kalkınmış sayılmaz. Tüm bu unsurlar gelişmiş bir ülke olmak için yapısal anlamda da değişmenin temel koşullarının yerine getirilmesi gerekliliğine işaret eder. Yapısal değişim ise bazen gözlenebilen veya hissedilebilen sosyo-ekonomik gelişmeleri ifade eder. Yapısal değişmenin göstergelerinden bazılarını şu şekilde sıralamak mümkündür:

Tarımsal faaliyetlerden tarım dışı faaliyetlere, sanayiden hizmetler sektörüne doğru dönüşümün gerçekleşmesi,

Üretim ölçeğinin arttırılması (küçük aile işletmelerinden büyük ölçekli, ulusal veya uluslararası işletmelere dönüşüm),

Gelir dağılımının iyileşmesi ve yoksulluğun azaltılması,

Üretim faktörlerinin miktar ve verimliliğinin artırılması,

Yeni üretim tekniklerinin geliştirilmesi,

Demografik yapının değişmesi,

Eğitim ve sağlık alanındaki gelişmeler,

Demokratikleşme ve özgürlükler konusundaki iyileşmeler.

İstihdam olanaklarının artırılması,  

İşgücünün kırdan kente göç etmesi sonucu kentleşme sürecinin hızlanması,

İklim değişikliğine bağlı olarak kuraklığın artması, aşırı yağışlar ve siklonların gıda ve su kaynakları üzerindeki etkisi, yoksul ülkelerdeki bebek ölümlerinin % 60’ının suyla bulaşan hastalıklardan kaynaklanıyor olduğu düşünüldüğünde olumsuz etkiler meydana getirmektedir.

Hane halkının yaşam şartlarının bozulması

Halkın sağlık ve beslenme durumunun bozulması

Ekonomik aktivitenin bozulması

Kamusal faaliyetlerin bozulması

Hane halkının yaşam şartlarının bozulması: Evsiz kalma, ihtiyaçların giderilememesi, geçimliklerin yitirilmesi, göç ve taşınma.

Olay Tahribatı: Doğal afetlerin doğrudan ve dolaylı etkilerine bağlı tahribatı ifade eder.

Sonuç tahribatı: Sonuç tahribatı afet öncesi fiziksel koşullarla sınırlı olmayıp afet sonrası etkileri ve toparlanma sürecindeki davranışları da içerir ve afetlerin daha çok ikincil etkilerine karşılık gelir.

Doğal afetler ölümler, hastalıklar ve yaralanmalar nedeniyle çalışan işgücünün de verimliliğini azaltmaktadır, işletme maliyetlerini ise yükseltmektedir.

Firma üretim yaparken ara malı ve hammadde kullanmakta, bunları da başka firmalardan satın almaktadır.

Enflasyon bir ülkede fiyatlar genel düzeyinin sürekli olarak yükselmesiyle kendini gösteren makroekonomik sorundur. Türkiye’de enflasyon oranını TÜİK (Türkiye İstatistik Kurumu) hesaplar ve açıklar.

Türkiye’de enflasyon oranını TÜİK (Türkiye İstatistik Kurumu) hesaplar ve açıklar.

Doğal afetler faiz oranlarını ve bankacılık sistemini de farklı açılardan etkiler. Afetlerin bütçe açıklarına yol açması ve hükümetin bu açığı iç borçlanmaya giderek telafi etmesi durumunda faiz oranları yükselme eğilimine girebilir. Öte yandan finansal sistemdeki türev değerler de afetlerden etkilenirler. Afetlerde uzun vadeli ev kredileriyle satın alınmış mesken stoklarının yıkım ve hasarlar nedeniyle azalması, bu evlerin borçları üzerine yapılandırılmış değerli kâğıtları ve elbette banka bilançolarını da olumsuz etkileyecek, bankaların kredi kullanım imkânlarını da azaltacaktır.

Tarımsal faaliyetlerden tarım dışı faaliyetlere, sanayiden hizmetler sektörüne doğru
dönüşümün gerçekleşmesi şeklinde olmalıdır.