AFET EKONOMİSİ VE SİGORTACILIĞI

Afet Ekonomisi; afetlerin önlenmesi ve afetlere hazırlık aşaması ile afetler sonrasında yaşanan can ve mal kayıplarının etkilerinin giderilmesi aşamasında kıt kaynakların en uygun şekilde nasıl kullanılması gerektiğini inceleyen bilim dalıdır.

Beşeri Sermaye; bilgi ve becerilere sahip, nitelikli işgücüdür.

Fayda-Maliyet Analizi; kamu yatırımları öncesinde topluma en yüksek faydayı sağlayacak olan projelerin seçiminde kullanılan bir tekniktir. 

Sosyal Muhasebe ise; bir firmanın faaliyetlerinin toplum üzerindeki etkisinin analiz edildiği bir muhasebe yöntemidir.

Dolayısıyla soruda verilen tanım, girdi-çıktı analizine aittir.

Afetlerin ortaya çıkardığı zarar boyutu üç ana faktöre bağlı olarak artış gösterir. Bu faktörler şunlardır (Erdem, 2016: 331): 

• Doğal faktörler: Bölgenin iklimi, bitki örtüsü gibi iklimsel ve coğrafî karakteristik, genel ya da anlık hava koşulları, arazinin yapısı, jeolojik, tektonik ve sismolojik özellikleri (zemin özellikleri, volkanizma, fay hatları açısından sahip olunan özellikler). 

• İnsan Faktörü: Bölgedeki endüstri yoğunluğu ve özellikleri, enerji kaynakları açısından durumu, yapısal ve yapısal olmayan faktörler, ilgili yasal mevzuat ve yaptırımlar, eğitim durumu, nüfus yoğunluğu, yaşam tarzları ve alışkanlıklar, demografik ve beşeri faktörler. 

• Zamanlama: Ortaya çıkan afetin veya acil durumun zamanı (Gündüz, gece, iş günü, tatil günü, mevsim vb.) 

1900-2016 yılları arasında Türkiye’de 161 afet yaşanmış, bu afetlerde 92.125 kişi hayatını kaybetmiş, yaklaşık 7,55 milyon kişi bu afetlerden etkilenmiş, toplamda ise yaklaşık 27 milyar ABD Doları ekonomik kayıp meydana gelmiştir. Türkiye’de en sık ortaya çıkan afet türü depremdir, onu sel, heyelan ve fırtına takip etmektedir. 

Afetlerin az gelişmiş ve/veya gelişmekte olan ülkelerin GSYH’sine etkileri daha büyüktür. IMF tahminlerine göre 1997-2001 döneminde meydana gelen her bir büyük ölçekli doğal afetin düşük gelirli ülkelere maliyeti bu ülkelerin GSYH’sinin % 5’i kadardır. Dünya Bankası araştırmacıları ise 2006 yılında yapmış oldukları bir tahminde bu oranın % 2 ile % 15 arasında değiştiğini bulmuşlardır. Dolayısıyla II. maddede verilen bilgi yanlış, diğer maddelerdeki bilgiler doğrudur.

2017 yılında 318 afet meydana gelmiş, bu afetlerden 96 milyon kişi etkilenmiştir. 2017’deki afetlerde hayatını kaybedenlerin vatandaşı olduğu ülkelerin başında 2291 kişi ile Hindistan gelmektedir. 2017 yılında Afrika’da 42 afet meydana gelmiştir. 2017’de afetler nedeniyle en büyük ekonomik kaybı, 186,1 milyar dolar ile ABD yaşamıştır. Dolayısıyla seçeneklerde verilen bilgilerden sadece C seçeneğindeki bilgi doğrudur.

Doğal afetlerin zarar verdiği üretim sektörlerinin başında tarım sektörü gelmektedir. Tarım sektörü hem istihdam meydana getirmesi hem de bir ülkenin “gıda güvenliğini” sağlaması açısından yaşamsal bir sektördür. Her türlü doğal afet tarımsal üretimi olumsuz etkiler. Depremler, sel ve heyelanlar, yangınlar, fırtına ve kasırgalar toprakların kullanılamaz hâle gelmesine ve ürünlerin yok olmasına neden olmaktadır. Çiftliklerde yetiştirilen her türlü canlı hayvan telef olmakta ve büyük zararlar meydana gelmektedir. Her türlü tarımsal araç ve (traktörler, ilaçlama ve gübreleme aksamları, hasat işleyen teçhizatlar, sulama sistemleri, seralardaki ısıtma sistemleri vb.), paketleme-işleme tesisleri, depolar, yollar, seralar, çiftlik binaları da doğal afetler nedeniyle kullanılamaz hâle gelebilmektedir. 

CRED (Centre for Research on the Epidemiology of Disasters) tarafından yapılan sınıflandırmaya göre doğal afetleri üç ana başlık altında toplayabiliriz. Bunlardan ilki “biyolojik afetler”dir. Biyolojik afetler ise üç alt başlık altında incelenir: “Salgın (epidemik) enfeksiyon hastalıkları” (viral, bakteriyel, parazitsel, mantarsal ve ölümcül protein hastalıkları); “zararlı böcek istilaları” ve “hayvan izdihamları”. İkinci afet ana başlığı “jeofiziksel afetler”dir. Bunlar “depremler”, “volkanik patlamalar” ve “kuru heyelanlar”dır (toprak, kaya vb. materyallerin kütlesel olarak kayması, göçükler). Üçüncü ana başlığımız ise “iklimsel afetler”dir. İklimsel afetler iki alt başlık altında incelenir. Bunlardan birincisi “hidrolik afetler”dir. Bunlar kendi arasında “seller” ve “sulu heyelanlar” olarak ikiye ayrılır. İkinci ana başlık ise “meteorolojik afetler”dir. Bunların arasında “fırtınalar” (tropik tayfunlar ve bölgesel fırtınalar), “aşırı sıcaklık değişimleri” (sıcak hava, soğuk hava, aşırı kış koşulları), “kuraklık” ve “güçlü yangınlar” gelmektedir. 

Genel sistem teorileri olayların doğrusal (lineer) bir eksende gerçekleştiğini savunmaktadır. Dolayısıyla sınırları iyi çizildiği takdirde doğal afetlerin önceden tahmin edilebileceğini savunmaktadırlar. Dolayısıyla IV. maddede verilen bilgi yanlış, diğer maddelerde verilen bilgiler doğrudur.

Kişilere mal olmuş beceri, bilgi ve kazanılmış diğer tüm yeteneklerin bileşimi olan beşeri sermaye veya kısacası “insan unsuru”, ekonomik büyüme ve kalkınma sürecinde en az fiziksel sermaye kadar veya daha da önemli bir faktördür. Afetler ölüm ve yaralanmalar nedeniyle yetişmiş işgücünü yani beşeri sermayeyi yok etmekte veya azaltmaktadır.