AFET EKONOMİSİ VE SİGORTACILIĞI

İnsanlar için fiziksel, ekonomik, sosyal ve çevresel kayıplar doğuran, normal yaşamı ve insan faaliyetlerini durdurarak veya kesintiye uğratarak toplulukları etkileyen, etkilenen topluluğun yerel imkân ve kaynaklarını kullanarak baş edemeyeceği doğa veya insan kökenli olayların sonuçlarına afet denir.

Biyolojik afetler  üç alt başlık altında incelenir: “Salgın (epidemik) enfeksiyon hastalıkları” (viral, bakteriyel, parazitsel, mantarsal ve ölümcül protein hastalıkları); “zararlı böcek istilaları” ve “hayvan izdihamları”.

Afetlerin bir kısmı da insan kaynaklıdır. İnsan kaynaklı afetlere teknolojik afetler denilmektedir. Bu afetler doğanın kendi gücü dolayısıyla değil, insanın doğaya olan etkileşiminin aşırılaşması sonucunda oluşurlar ve başlıca nedenleri eğitimsizlik, bilgisizlik, dikkatsizlik ve yeterli önlemlerin alınmamasıdır. Teknolojik afetler, endüstriyel kazalar, ulaştırma kazaları ve diğer kazalardan (nükleer, biyolojik, kimyasal vb.) oluşmaktadır. İnsan faktörünün etkili olduğu afetler, bazen kendi başına tetiklenebileceği gibi bazen de “depremin neden olduğu baraj yıkılması, nükleer santral hasarları” gibi doğa kökenli bir afet tarafından da tetiklenebilir (Kalkınma Bakanlığı, 2014: 3-7).

Sosyal bilimlerde, doğal afetlerin etkilerinin açıklanmasına dönük çalışmaların daha çok “sosyoloji” bilimi ağırlıklı olduğu görülmektedir.

Girdi-Çıktı Analizi
Bir ekonomide endüstriler arası ilişkileri matematiksel analizler yardımıyla ortaya koyan modellemelerdir.
Fayda-Maliyet Analizi
Kamu yatırımları öncesinde topluma en yüksek faydayı sağlayacak olan projelerin seçiminde kullanılan bir tekniktir. Bir projenin ömrü boyunca sağlayacağı fayda o projenin yapım maliyetinden büyükse o yatırımın gerçekleştirilmesi yoluna gidilir.
Sosyal Muhasebe
Bir firmanın faaliyetlerinin toplum üzerindeki etkisinin analiz edildiği bir muhasebe yöntemidir.

Kaos teorisi, aşırı uzmanlaşma nedeniyle afetlerin ekonomik etkilerini açıklamada mevcut disiplinlerin yetersiz kalacağını ve bu nedenle afetlerin ekonomik etkilerine bütüncül ve disiplinler arası yaklaşmak gerektiğini ileri sürmektedir.

Afetlerin doğrudan ekonomik kayıpları yedi kategoride incelenebilir (Ural, 1999’dan aktaran, Güvel, 2001, 65):
• Yapıların yeniden yapılmasının veya onarılmasının maliyeti,
• Yapıların içindeki özel malların zararı,
• Yapıların içindeki ticari mallara gelen zarar,
• Yapıların onarılması için gereken zamanda eğitim, hizmet ve ticaretin aksaması,
• Gerektiğinde konut ve işyerlerinin taşınma maliyeti,
• Gelir kaybı,
• Kira kaybı.

Toprak Rantı
Toprağın sahibinden başkası tarafından işlenmesi
durumunda toprak sahibine ödenen
kira bedelidir.

İnsan Faktörü: Bölgedeki endüstri yoğunluğu ve özellikleri, enerji kaynakları açısından durumu, yapısal ve yapısal olmayan faktörler, ilgili yasal mevzuat ve yaptırımlar, eğitim durumu, nüfus yoğunluğu, yaşam tarzları ve alışkanlıklar, demografik ve beşeri faktörler.

Uluslararası Afet Veri Tabanında (EM-DAT) bir olayın afet olarak tanımlanabilmesi için şu kriterlerden en az birinin gerçekleşmesi gerekir (Guha vd., 2012’den aktaran Yılmaz, 2013: 5): 
• Rapor edilmiş 10 veya daha fazla sayıda can kaybı 
• Rapor edilmiş 100 veya daha fazla sayıda etkilenen nüfus 
• Acil durum deklarasyonunun yapılmış olması 
• Uluslararası yardımın istenmiş olması.

CRED (Centre for Research on the Epidemiology of Disasters) tarafından yapılan sınıflandırmaya göre doğal afetleri üç ana başlık altında toplayabiliriz. Bunlardan ilki “biyolojik afetler”dir. Biyolojik afetler ise üç alt başlık altında incelenir: “Salgın (epidemik) enfeksiyon hastalıkları” (viral, bakteriyel, parazitsel, mantarsal ve ölümcül protein hastalıkları); “zararlı böcek istilaları” ve “hayvan izdihamları”.

Afetlerin bir kısmı da insan kaynaklıdır. İnsan kaynaklı afetlere teknolojik afetler denilmektedir. Bu afetler doğanın kendi gücü dolayısıyla değil, insanın doğaya olan etkileşiminin aşırılaşması sonucunda oluşurlar ve başlıca nedenleri eğitimsizlik, bilgisizlik, dikkatsizlik ve yeterli önlemlerin alınmamasıdır. Teknolojik afetler, endüstriyel kazalar, ulaştırma kazaları ve diğer kazalardan (nükleer, biyolojik, kimyasal vb.) oluşmaktadır.

Girdi-Çıktı Analizi Bir ekonomide endüstriler arası ilişkileri matematiksel analizler yardımıyla ortaya koyan modellemelerdir.

Doğal Afetlerin Ampirik Modelleri Bu görüşü savunanlar doğal afetler gibi fizikoekonomik olayların sürekli değişim, belirsizlik ve sınırlı akılcılık nedeniyle modellenemeyeceğini, modellenebilmesi için davranışçı iktisat biliminden yararlanarak ampirik bulgulardan yararlanılması gerektiğini ileri sürmektedirler. Bu düşünceye göre doğal afetler çerçevesinde değerlendirmeler yapılırken sadece fiyat mekanizması değil bunun dışındaki çok sayıda bilgi üretme ve öğrenme süreci ve en önemlisi de insanoğlunun deneyimsel adaptasyon süreci göz önünde tutulmalıdır.

Kaos teorisine göre karmaşık sistemlerin bir dengede olması ve kendilerini tekrar etmeleri son derece düşük bir ihtimale sahiptir.

Kaos teorine göre basit gözüken olaylar aslında son derece karmaşık ilişkilerin sonucudur ve aslında dinamiklerin çoğu doğrusal (lineer) olmayan unsurlar ile bağlantılıdır.

Gerçek hayat doğrusal (lineer) değil, anti-doğrusal (nonlineer) ve dinamik bir sistemdir.

Afetlerin doğrudan ekonomik kayıpları yedi kategoride incelenebilir (Ural, 1999’dan aktaran, Güvel, 2001, 65): • Yapıların yeniden yapılmasının veya onarılmasının maliyeti, • Yapıların içindeki özel malların zararı, • Yapıların içindeki ticari mallara gelen zarar, • Yapıların onarılması için gereken zamanda eğitim, hizmet ve ticaretin aksaması, • Gerektiğinde konut ve işyerlerinin taşınma maliyeti, • Gelir kaybı, • Kira kaybı.

1900’lerden 2016’ya kadar 13758 afet olayı meydana gelmiş olup yaklaşık 32,5 milyon kişi bu afetler sonucunda hayatını kaybetmiştir. En yüksek frekansla gerçekleşen afetler sırasıyla sel, fırtına, salgın hastalık olmuştur.

1900-2016 yılları arasında Türkiye’de 161 afet yaşanmış, bu afetlerde 92.125 kişi hayatını kaybetmiş, yaklaşık 7,55 milyon kişi bu afetlerden etkilenmiş, toplamda ise yaklaşık 27 milyar ABD Doları ekonomik kayıp meydana gelmiştir. Türkiye’de en sık ortaya çıkan afet türü depremdir, onu sel, heyelan ve fırtına takip etmektedir.

Afetlerin ortaya çıkardığı zarar boyutu üç ana faktöre bağlı olarak artış gösterir. Bu faktörler şunlardır (Erdem, 2016: 331): • Doğal faktörler: Bölgenin iklimi, bitki örtüsü gibi iklimsel ve coğrafî karakteristik, genel ya da anlık hava koşulları, arazinin yapısı, jeolojik, tektonik ve sismolojik özellikleri (zemin özellikleri, volkanizma, fay hatları açısından sahip olunan özellikler). • İnsan Faktörü: Bölgedeki endüstri yoğunluğu ve özellikleri, enerji kaynakları açısından durumu, yapısal ve yapısal olmayan faktörler, ilgili yasal mevzuat ve yaptırımlar, eğitim dıurumu, nüfus yoğunluğu, yaşam tarzları ve alışkanlıklar, demografik ve beşeri faktörler. • Zamanlama: Ortaya çıkan afetin veya acil durumun zamanı (Gündüz, gece, iş günü, tatil günü, mevsim vb.)

Afet Veri Tabanında bir olayın afet olarak tanımlanabilmesi için şu kriterlerden en az birinin gerçekleşmesi gerekmektedir:

Dolayısıyla soruda verilen II. madde yanlıştır, diğer maddeler bu kriterler arasında yer almaktadır.